Abdullayev Javohir TDSHU
Avtomatlashtirilgan tarjima (AT. ingliz, kompyuter yordamida tarjima) - kompyuter texnologiyasidan foydalangan holda kompyuterda matnlarni tarjima qilish. Uning mashina tarjimasidan (MT) farqi shundaki, butun tarjima jarayoni shaxs tomonidan amalga oshiriladi, kompyuter unga faqat tayyor matnni qisqa vaqt ichida yoki sifatliroq ishlab chiqarishga yordam beradi.
- Tarix
Avtomatlashtirilgan tarjima g'oyasining kashfiyotlaridan biri sovet olimi Pyotr Petrovich Troyanskiy bo'lib, u 1933 yilda "bir tildan ikkinchi tilga tarjima qilishda so'zlarni tanlash va chop etish mashinasini" taklif qildi. Mashina eg'imli sirtli stoldan iborat bo'lib, uning oldida kamera o'rnatilgan, yozuv mashinkasi bilan sinxronlashtirilgan. Stol yuzasida "lug'at maydoni" bor edi - uch, to'rt yoki undan ortiq tilda so'zlar bosilgan erkin harakatlanuvchi plastinka.
Avtomatlashtirilgan tarjima g'oyasini amaliy amalga oshirish kompyuterlarning paydo bo'lishi bilan boshlandi: tarjimonlar o'sha yillarda MTning standart kontseptsiyasiga doimo qarshi bo'lgan, hisoblash tilshunosligi bo'yicha ko'plab tadqiqotlar unga yo'naltirilgan, ammo tarjimonlarga yordam berish uchun kompyuterlardan foydalanishni qo'llab-quvvatlagan.
1960-yillarda Yevropa koʻmir va poʻlat hamjamiyati (zamonaviy Yevropa Ittifoqining asoschisi) Eurodicautom umumiy nomi ostida terminologik maʼlumotlar bazalarini yaratishga kirishdi.Sovet Ittifoqida BIVTAI (Butunrossiya ilmiy va texnik axborot instituti) ushbu turdagi bazalarni yaratish uchun yaratilgan.
Zamonaviy shaklda AT g'oyasi 1980 yilda Martin Kay tomonidan quyidagi tezisni ilgari surgan maqolasida ishlab chiqilgan:«By taking over what is mechanical and routine, it (computer) frees human beings for what is essentially human» (Mexanik va odatiy narsalarni o'z zimmasiga olib, u (kompyuter) insonni mohiyatan insoniy narsalar uchun ozod qiladi).
Hozirgi vaqtda tarjimada kompyuterlardan foydalanishning eng keng tarqalgan usullari lug'atlar va lug'atlar bilan ishlash, ilgari tarjima qilingan matnlar misollarini o'z ichiga olgan tarjima xotirasi (TX), atama asoslari, shuningdek, korpus deb ataladigan narsalardan foydalanish, bitta matnning katta to'plamlari. yoki bir nechta tillar, bu soʻz va iboralarning umuman tilda yoki muayyan predmet sohasida qanday qoʻllanishi haqida qisqacha tavsif beradi.
Dasturiy ta'minotni lokalizatsiya qilish uchun ko'pincha Passolo kabi maxsus vositalar qo'llaniladi, ular dasturiy ta'minot resurslarida va to'g'ridan-to'g'ri kompilyatsiya qilingan dasturlarda menyu va xabarlarni tarjima qilish, shuningdek, mahalliylashtirishning to'g'riligini tekshirish imkonini beradi. Audiovizual materiallarni (asosan filmlarni) tarjima qilish uchun tarjima xotirasining ba'zi jihatlarini birlashtirgan, ammo qo'shimcha ravishda subtitrlarni o'z vaqtida ko'rsatish, ularni ekranda formatlash, video standartlariga rioya qilish imkoniyatini ta'minlaydigan Aegisub kabi maxsus vositalar ham qo'llaniladi va boshqalar.
Sinxron tarjimada avtomatlashtirilgan tarjima vositalaridan foydalanish uning oʻziga xos xususiyatlari tufayli cheklangan. Misollardan biri, PDA-ga yuklab olingan lug'atlardan foydalanishdir. Yana bir misol - tor mavzu bo'yicha sinxron tarjimaga tayyorgarlik ko'rish uchun atamalar ro'yxatini yarim avtomatik ravishda olish.
Ko'p sonli manba matnlari va yaxshi o'rnatilgan terminologiyaga ega bo'lgan tor mavzularda tarjimonlar terminologiyaning sifatli tarjimasini va tor sohada ifodalarni o'rnatishni ta'minlaydigan mashina tarjimasidan ham foydalanishlari mumkin. Bunday holda, tarjimon olingan matnni post-tahrirlashni amalga oshiradi. Yevropa Komissiyasi tarkibidagi matnlarning yarmidan ko'pi (asosan yuridik matnlar va joriy yozishmalar) MT yordamida tarjima qilingan