Feruzbek Berkinov 07

Geyger - MYULLER HISOBLAGICHI — yorugʻlik va rentgen nurlari, kosmik zarralar, a-, [$- zarralar, u-kvantlarni tekshirish uchun moʻljallangan asbob.Geyger Myuller sabagichi , gazni iolashtirish hodisasiga asoslangan detektorlar turkumiga kiradi va mustaqi gaz razryadi sharoitida ishlaydi. Dastlab (1908-yil da) X. Geyger va E. Rezerford a-zarralar uchun gaz-razryadli hisoblagichni loyihalashgan, keyinchalik X. Geyger va V. Myuller hisoblagichni mukammallashtirgan. G. — M. h. germetik berk silindrik idish boʻlib, uning oʻqi boʻylab ingichka sim (katod) tortilgan. Silindrik idish (anod vazifasini bajaradi) 0,1 — 0,2 atm bosimgacha gaz (havo, vodorod, geliy, argon va h. k.) bilan toʻldiriladi, unda zarralar tushadigan kichik teshik boʻladi (1-rasm). G.—M. h. ni ulash sxemasi 2-rasmda berilgan; bunda: Vo — gaz razryadi hosil qiluvchi boshlangʻich potensial; G.—M. h. da potensial V gacha (V = 500 — 1000 V) ortadi, hisoblagichga tushgan zaryadlangan zarra gazni ionlashtiradi va tok razryad (chaqnash) hosil qiladi, natijada hisoblagichda 10’ — 10"6 s da bir juft ion paydo boʻladi. Bu tok impulsi kuchaytirgichga beriladi, soʻngra elektromagnit hisoblagich uni qayd qiladi. G.—M. h. ga tushgan har bir zarra tok impulsini hosil qiladi va har safar qayd qilinadi (qayd qilish vaqti YU"4— 10"3 s). G. — M. h. fizika, biol., tibbiyot, sanoat va texnikaning bir qancha sohalarida keng ishlatiladi. Shisha nai v Katod Anod yemirilish davri bilan a-zarra energiyasi orasidagi bogʻlanishni ifodalaydigan qonun; quyidagi formula bilan ifodalanadi: ]gT = C + -f=, iYe bunda Ye — a-zarra energiyasi (Mev), T — yarim yemirilish davri (s), Sva D — doimiy miqdorlar. Bu qonun katta ener-giyali ozarra chiqaruvchi yadroning yarim yemirilish davri kichik boʻlishini bildiradi. X.Geygerva J. Nettol 1911 — 12-yillarda aniklashgan. G. — N. q. baʼzi elementlarning yarim yemirilish davrini aniqlashda tatbiq qilinadi.Geiger hisoblagichi ikkita elektrodli evakuatsiya qilingan silindr bo'lib, unga oson ionlashtiriladigan neon va argondan iborat bo'lgan gaz aralashmasi kiritiladi, unga ozgina halogen - xlor yoki brom qo'shiladi. Elektrodlarga yuqori kuchlanish qo'llaniladi, bu o'z-o'zidan zaryadsizlanish hodisalarini keltirib chiqarmaydi (rasmga qarang).

Hisoblagich uning gaz muhitida ionlanish markazi - tashqaridan kelgan ionlashtiruvchi zarracha tomonidan hosil qilingan ionlar va elektronlar izi paydo bo'lguncha shu holatda qoladi. Elektr maydonida tezlashuvchi birlamchi elektronlar gaz muhitining boshqa molekulalarini "yo'lda" ionlashtiradi va tobora ko'proq yangi elektronlar va ionlarni hosil qiladi. Ko'chki kabi rivojlanib, bu jarayon elektrodlararo bo'shliqda uning o'tkazuvchanligini keskin oshiradigan elektron-ion bulutining paydo bo'lishi bilan yakunlanadi. Hisoblagichning gaz muhitida oddiy ko'z bilan ham ko'rinadigan (agar idish shaffof bo'lsa) oqim paydo bo'ladi.

Teskari jarayon - gaz muhitining asl holatiga qaytishi - uning tarkibidagi halogen ta'sirida sodir bo'lib, bu zaryadlarning intensiv rekombinatsiyasiga yordam beradi. Ammo bu jarayon ancha sekinroq. Hisoblagichning radiatsiya sezgirligini tiklash uchun zarur bo'lgan vaqt uzunligi va aslida uning tezligini aniqlaydi - "o'lik" vaqt - hisoblagichning muhim pasport xususiyatidir.

Galogen- hisoblagichning gazsimon muhitining sarflanadigan qismi. Ammo bu qism shunchalik kattaki, fonda hisoblash rejimida bu asrlar davomida etarli bo'ladi (masalan, SBM20 hisoblagichining halogen uchun ishlash vaqti kamida 2 10 10 impuls). Ushbu turdagi hisoblagichlar halogen o'z-o'zidan o'chadigan hisoblagichlar deb ataladi. Eng past ta'minot kuchlanishi, ajoyib chiqish signali parametrlari va etarlicha yuqori tezlik bilan ular, ayniqsa, maishiy radiatsiya monitoringi qurilmalarida ionlashtiruvchi nurlanish sensori sifatida foydalanish uchun mos ekanligini isbotladi. Geiger hisoblagichlari ionlashtiruvchi nurlanishning har xil turlariga - a, b, g, ultrabinafsha, rentgen, neytronga javob berishga qodir. Ammo hisoblagichning haqiqiy spektral sezgirligi uning dizayniga bog'liq. Qalinligi 0,05 .... 0,06 mm bo'lgan zanglamaydigan po'latdan yasalgan silindrsimon silindrli hisoblagichlar keng tarqalgan. Bunday hisoblagichdagi shar ham uning katodidir. Bunday yupqa devorli hisoblagichning spektral sezgirligi g- va qattiq b-nurlanish bilan chegaralanadi.

Shisha sharli hisoblagichlar faqat g-nurlanishga sezgir (b-nurlanish uchun 1 mm qalinlikdagi shisha deyarli engib bo'lmaydigan to'siqdir). Bunday hisoblagichlardagi katod shishaning ichki yuzasiga yotqizilgan nozik o'tkazuvchanShisha sharli hisoblagichlar faqat g-nurlanishga sezgir (b-nurlanish uchun 1 mm qalinlikdagi shisha deyarli engib bo'lmaydigan to'siqdir). Bunday hisoblagichlardagi katod shishaning ichki yuzasiga yotqizilgan nozik o'tkazuvchan qatlamdir. Qalin devorli (0,2 mm dan ortiq) metall silindrli b-nurlanish va hisoblagichga nisbatan sezgirlikni deyarli butunlay yo'qotadi. Yumshoq b-nurlanishni aniqlash uchun mo'ljallangan Geiger hisoblagichlarida juda nozik slyudadan maxsus oynalar tayyorlanadi. Rentgen hisoblagich oynasi berilliydan, ultrabinafsha hisoblagichi esa kvarts shishasidan qilingan. Bor neytron hisoblagichga kiritiladi, u bilan o'zaro ta'sirlashganda neytron oqimi osongina aniqlanadigan a-zarrachalarga aylanadi. Foton nurlanishi - ultrabinafsha, rentgen, g-nurlanish - Geiger hisoblagichlari bilvosita idrok etadilar: fotoelektr effekti, Kompton effekti, juft hosil qilish effekti orqali; har bir holatda, katodning materiali bilan o'zaro ta'sir qiluvchi nurlanish elektronlar oqimiga aylanadi. Geiger hisoblagichi tomonidan aniqlangan har bir zarracha, undagi qisqa (millisekundning fraktsiyalari) oqim pulsini qo'zg'atadi. Vaqt birligida sodir bo'ladigan impulslar soni - Geiger hisoblagichining hisoblash tezligi - ionlashtiruvchi nurlanish darajasiga va uning elektrodlaridagi kuchlanishga bog'liq. U chuqurning besleme kuchlanishiga nisbatan hisoblash tezligining odatiy grafigi shaklda ko'rsatilgan.Bu yerda: Uns - hisoblash boshlanishining kuchlanishi; Umin va Umax ish maydonining pastki va yuqori chegaralari bo'lib, plato deb ataladi, ularda hisoblash tezligi hisoblagich ta'minot kuchlanishidan deyarli mustaqildir. Ish kuchlanishi Up odatda ushbu qismning o'rtasida tanlanadi. Bu N(Up) ga mos keladi - bu rejimda hisoblash tezligi. Shaklda. b tabiiy fon nurlanish darajasidan taxminan 1000 baravar yuqori bo'lgan ionlashtiruvchi nurlanish sohasida joylashgan SBM20 hisoblagichiga N(Upit) bog'liqligini ko'rsatadi. Hisoblash tezligining hisoblagichning radiatsiya ta'siri darajasiga bog'liqligi uning eng muhim xususiyati hisoblanadi. Ushbu bog'liqlikning grafigi deyarli chiziqli va shuning uchun ko'pincha hisoblagichning radiatsiya sezgirligi impulslar / mR (mikrorentgen uchun impulslar; bu o'lcham hisoblash tezligi - impulslar / s - radiatsiya darajasiga nisbatidan kelib chiqadi) bilan ifodalanadi. - mR / s). Shaklda. 4 SBM20 hisoblagichi uchun ushbu qaramlikning grafigini ko'rsatadi. Ko'rsatilmagan hollarda (kamdan-kam hollarda, afsuski), hisoblagichning radiatsiya sezgirligini uning boshqa, shuningdek, juda muhim parametr - o'z foniga qarab baholash kerak. Bu hisoblash tezligining nomi bo'lib, uning sababi ikkita komponentdan iborat: tashqi - tabiiy radiatsiya foni va ichki - hisoblagich dizaynida tutilgan radionuklidlarning nurlanishi, shuningdek uning katodining o'z-o'zidan elektron emissiyasi. Geiger hisoblagichining yana bir muhim xususiyati uning nurlanish sezgirligining ionlashtiruvchi zarrachalar energiyasiga (qattiqligiga) bog'liqligidir. Professional jargonda bu qaramlikning grafigi "qattiqlik bilan zarba" deb ataladi. Ushbu bog'liqlik qanchalik muhimligi rasmdagi grafikda ko'rsatilgan. 5 "Qattiqlik bilan sayohat" olingan o'lchovlarning aniqligiga ta'sir qilishi aniq. Maishiy radiometr yuqori o'lchov aniqligiga muhtojmi degan savolni muhokama qilmasdan, biz shuni ta'kidlaymizki, sanoatda ishlab chiqarilgan bunday qurilmalar havaskor qurilmalardan faqat Geiger hisoblagichining qattiqligini tuzatishda farq qiladi. Buning uchun ular "ko'ylak" kiyishadi - passiv filtr. Ushbu filtr, birinchidan, begona nurlanishni (birinchi navbatda (b-nurlanish) "kesib qo'yishi” kerak, ikkinchidan, o'zining qattiqlik xususiyati hisoblagichga taxminan teskari bo'lib, hisoblagichning "qattiqligi bilan zarbasini" qoplashi kerak. sanoat dozimetrlari Geiger hisoblagichining spontan faolligini ham hisobga oladi. Geiger hisoblagichining ko'chki qurilmasi ekanligi ham o'zining kamchiliklariga ega - uning qo'zg'alishining asosiy sababini bunday qurilmaning reaktsiyasiga qarab baholab bo'lmaydi. Geiger hisoblagichi tomonidan a-zarralar, elektronlar, g-kvantlar (bu barcha turdagi nurlanishlarga reaksiyaga kirishuvchi hisoblagichda) ta'sirida hosil bo'lgan chiqish impulslari hech tasir qiladi.

Adabyotlar:

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Indoctury Nuclear physics Krane

Muminov.pdf - Yadro

Raxim Bekjonov.pdf-Yadro