Madaminova Fotima

Pokiston tillari

Mug'al davri (16-asr boshlari - 18-asr o'rtalari), urdu tili mamlakat tillarining eng yoshi bo'lib, Pokistonning tub aholisi emas. Bu Hindistonning eng keng tarqalgan tili bo'lgan hind tiliga o'xshaydi. Ikki til umumiy asosga ega bo'lsa-da, uning adabiy shaklida urdu tili fors va arab kelib chiqishi so'zlariga urg'u beradi, hind tilida esa sanskrit tilidagi so'zlarga urg'u beriladi. Urdu tili fors yozuvining oʻzgartirilgan versiyasida, hind tili esa devanagari yozuvida yozilgan. U asosan shimoliy Hindistonning, jumladan Panjobning oʻqimishli musulmonlarining tili boʻlganligi sababli, urdu tili musulmon millatchiligi bilan kuchli aloqaga ega – shuning uchun Pokiston siyosatida urdu tilining mafkuraviy ahamiyati. Urdu tili Pokiston aholisining kichik bir qismining ona tilidir, ammo bu mamlakatning yagona rasmiy tilidir; maktablarda viloyat tillari bilan bir qatorda o'qitiladi. 1956 yilgi konstitutsiya ingliz tilidan (mustamlakachilik davridagi maʼmuriy til) 20 yil davomida rasmiy maqsadlarda foydalanishni belgilab qoʻygan, 1962 yilgi konstitutsiya esa bu foydalanishni cheksiz deb belgilagan. Biroq 1973 yilgi konstitutsiya Urdu tiliga 15 yillik o‘tish davrini belgilab qo‘ydi, shundan so‘ng ingliz tili rasmiy maqsadlarda foydalanilmaydi. Konstitutsiyaning ushbu qoidasi to'liq amalga oshirilmagan. Ingliz tili hali ham barcha darajadagi maktablarda o'qitiladi va qo'llaniladi va u hukumat, ziyolilar va harbiylarning lingua franca bo'lib qolmoqda. Bu o‘qimishli elitani hisobga olmaganda, ingliz tilida aholining kichik bir qismi ravon so‘zlashadi. Biroq, ko'plab inglizcha so'zlar va iboralar mahalliy tilga kirib bordi va hatto kamtarona ma'lumotga ega bo'lgan ko'pchilik pokistonliklar ham tilni yaxshi bilishadi. Pokiston, umuman olganda, lingvistik jihatdan heterojen bo'lib, bitta tilni butun aholi uchun umumiy deb aytish mumkin emas. Uning asosiy tillarining har biri kuchli mintaqaviy e'tiborga ega, garchi statistik ma'lumotlarga ko'ra, ba'zi tillar turli viloyatlar o'rtasida taqsimlanadi, chunki ma'muriy chegaralar til mintaqalari bo'ylab kesilgan.Ayniqsa, Sindda urdu va panjob tillarida so'zlashuvchi muhojirlarning ko'pligi bilan ham murakkab. Urdu va panjob tillaridan tashqari, ona tillari deb da'vo qilingan boshqa tillarga sindhi, pushtu, siraiki, balochi va braxui tillari kiradi.

✍️ By: Madaminova Fotima

Hududiy tillari

Panjob provinsiyasidagi deyarli barcha maktablarda o'qitiladigan birinchi til panjob tilidan ko'ra urdu tilidir, shuning uchun har bir ma'lumotli panjobi urdu tilini o'qiydi va yozadi. Pokistonda panjobi asosan yozma emas, alki so'zlashadi va bu asosan shahar tili emas, balki qishloq tilidir. Panjob tilini targʻib qilish harakati 1980-yillarda boshlangan va baʼzi panjob adabiyotlari urdu yozuvidan foydalanan holda nashr etilgan; nashr etilgan asarlar orasida shu paytgacha Gurmuxi yozuvida (Hindistonda panjob tilida yozilgan) mavjud bo'lgan yoki og'zaki an'analarda saqlanib qolgan panjob klassiklari bor.

Sindhi tili Prakrit tillarining Virachada lahjasidan olingan. U panjob tiliga qaraganda kamroq dialektlarga ega va arab yozuvining maxsus variantida yozilgan. 1947-yilda Hindiston boʻlinishidan oldin, Sindda oʻqimishli oʻrta sinfning aksariyati hindular edi va oʻsha paytda ularning Hindistonga ketishi Sindx madaniyatiga shikast yetkazdi. Shuning uchun sindxiylarning boy adabiy va madaniy merosini tiklash va asrab-avaylash uchun katta sa'y-harakatlar amalga oshirildi. Ko'p sonli urdu tilida so'zlashuvchi qochqinlar Sindga joylashdilar va uning yirik shaharlari aholisining ko'p qismini tashkil qilishdi. Natijada, Sindhi tili va madaniyatini targ'ib qilish harakati ba'zan urdu tiliga qarshilik sifatida ifodalangan.

Sindx aholisi oʻz tili va madaniyati asosan urdu tilida soʻzlashuvchi muhojirlar jamoasining tili va madaniyati taʼsirida qolib ketishidan qoʻrqishgan va bu qoʻrquv 1972-yildagi til toʻpolonlari deb nomlanuvchi hodisaga va milliy hukumatning alohida maqom berish toʻgʻrisidagi qaroriga olib kelgan. sindhi tiliga. (Sindda 1980-yillarda boshlangan jangari etnik siyosatning kuchayishi, xususan, mahalliy sindliklar va muhojirlar jamoasining uyushgan a'zolari o'rtasidagi to'qnashuvlar - bu qaror bilan bog'liq bo'lishi mumkin.)

Manbaa

https://www.britannica.com/place/Pakistan/The-desert-areas