Vikipediya

Foydalanuvchi:Zarofat Muzaffarovna/Jigar transplantatsiyasi

Liver transplantation

A healthy human liver removed at autopsy
Specialty Hepatology, Transplant surgery
ICD-9-CM 50.5
MeSH D016031
MedlinePlus 003006

Jigar transplantatsiyasi yoki gepatik transplantatsiya — bu nosog'lom jigarning boshqa odamdan (donor) olingan sog'lom jigar bilan almashtirilishi hisoblanadi. Jigar transplantatsiyasi oxirgi bosqichdagi jigar kasalliklari va o'tkir jigar yetishmovchiligini davolash usuli bo‘lib, donor organlarining mavjudligi asosiy cheklov hisoblanadi. Jigar transplantatsiyasi qat’iy nazorat ostida amalga oshiriladi va faqat maxsus belgilangan transplantatsiya markazlarida, malakali transplantatsiya shifokorlari tomonidan bajariladi. Ijobiy natijalar uchun mos keluvchi bemorlarni sinchiklab tekshirish va tirik yoki vafot etgan donor bilan to‘g‘ri muvofiqlik zarurdir.[1]

Qo'llanilishi

tahrir

Jigar transplantatsiyasi qaytmas va jiddiy (“so‘nggi bosqich”) jigar faoliyati yetishmovchiligiga olib keladigan o‘tkir yoki surunkali holatlar uchun mumkin bo‘lgan davolash usuli hisoblanadi. [2]Jarayon nisbatan yuqori xavflarni o‘z ichiga olgani, ko‘p resurslarni talab qilgani va operatsiyadan keyin katta hayotiy o‘zgarishlar qilish zarurligi sababli, u faqat og‘ir holatlar uchun qo‘llaniladi.[3]

Jigar transplantatsiyasining maqsadga muvofiqligi yoki samaradorligini har bir holatga alohida yondashgan holda baholash nihoyatda muhimdir, chunki natijalar juda o'zgaruvchan bo'lishi mumkin.  [citation needed]

So'nggi bosqichdagi Jigar kasalliklari uchun Model (SJKM balli) kattalar uchun, va 12 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun Pediatrik So'nggi Jigar kasalliklari modeli (PSJK balli) turli klinik mezonlarni inobatga oladigan va jigar transplantatsiyasiga ehtiyojni baholashda ishlatiladigan klinik baholash vositalaridir. Har bir baholash vositasida yuqori ball jigar kasalligining yuqori darajadagi og‘irligini, shuning uchun jigar transplantatsiyasiga katta ehtiyoj borligini ko‘rsatadi. Surunkali jigar kasalligi bo‘lgan bemorlarda jigar ensefalopatiyasi, varikoz qon ketishi, assit yoki spontan bakterial peritonit kabi dekompensatsiyalovchi holatlar ham yangi jigar transplantatsiyasiga ehtiyoj tug‘dirishi mumkin.[4]

Qo'llash mumkin bo'lmagan holatlar

tahrir

Garchi jigar transplantatsiyasi ko‘plab so‘nggi bosqichdagi jigar kasalliklarini davolashning eng samarali usuli bo‘lsa-da, allograft (donor) topishning qiyinligi va jarrohlikdan keyingi natijalar o‘zgaruvchanligi sababli, bemorlarni tanlash juda muhimdir. Transplantatsiya uchun shaxsning yaroqliligini baholash jarrohlar, shifokorlar, psixologlar va boshqa mutaxassislardan iborat ko‘p tarmoqli jamoa tomonidan amalga oshiriladi.[5]

Baholashning birinchi bosqichi — bemorda qaytmas jigar kasalligi bor-yo‘qligini aniqlashdir, bu holat yangi jigar olish orqali davolanishi mumkin bo‘ladi. Shunday qilib, asosan jigar tashqarisida joylashgan yoki jigar tashqarisiga tarqalgan kasalliklarga ega bemorlar odatda transplantatsiya uchun yaroqsiz nomzodlar sifatida ko‘rib chiqiladi. Bunga quyidagi misollar kiradi:

  • Jigar saratoni rivojlangan bo‘lgan shaxslar, ayniqsa saratonning jigardan tashqariga tarqalishi ma’lum yoki ehtimolli bo‘lgan hollarda, transplantatsiya uchun yaroqsiz bo‘lishi mumkin. Yoki saratonning boshqa turlariga chalingan bemorlar ham transplantatsiya uchun to'g'ri kelmasligi mumkin, (teri saratonlaridan tashqari)[6]
  • Narkotik moddalar iste’moli
  • Jigar transplantatsiyasini amalga oshirishni imkonsiz qiladigan anatomik anomaliyalar
  • Og‘ir yurak yoki o‘pka kasalliklari, bu birlamchi yurak yoki o‘pka kasalligi bo‘lishi mumkin yoki jigar kasalligi tufayli yuzaga kelishi mumkin (agar transplantatsiya jamoasi jarayonni davom ettirish imkoniyatini ko‘rsa, transplantatsiya hali ham amalga oshirilishi mumkin).
  • OIV/OITS, (ammo virus ta'sirini juda past yoki aniqlanmaydigan darajada ushlab turgan ba’zi shaxslar hali ham transplantatsiyaga yaroqli bo‘lishi mumkin)[7]

Muhim jihati shundaki, jigar ko‘chirib o‘tkazishga qarshi ko‘rsatmalar ko‘pincha qaytariluvchi hisoblanadi; dastlab “ko‘chirib o‘tkazishga yaroqsiz” deb topilgan kishi, sharoit o‘zgargan taqdirda, keyinchalik mos nomzodga aylanishi mumkin..[8][9] Ba'zi misollar quyidagilardan iborat:

  • Jigar saratonining qisman davolanishi natijasida saratonning jigar tashqarisiga tarqalish xavfi kamayadi (asosiy jigar saratoni yoki jigar bilan bog‘liq ikkilamchi tarqalishda, tibbiy jamoa bemorning asosiy shifokori, onkologi va radiologi fikriga katta e'tibor qaratadi)
  • Narkotiklardan foydalanishni to‘xtatish (abstinentlik davri o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin)
  • Yurak funksiyasining yaxshilanishi, masalan, perkutan koronar intervensiya yoki aylanma operatsiya orqali.
  • OIV infeksiyasini davolash

Ba'zi boshqa holatlar esa, masalan, vazopressor qo‘llab-quvvatlashni talab qiladigan gemodinamik beqarorlik, katta o‘lchamdagi jigar o‘smalari yoki qon tomirlariga invaziyasi, intragepatik xolangiokarsinoma, zaiflik, miya jarohati gumoni bilan o‘tkir jigar yetishmovchiligi, spirtli ichimliklarga qaramlik, sigaret chekish, yetarli ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning yo‘qligi va tibbiy davolashga rioya qilmaslik, jigar ko‘chirib o‘tkazishdan chetlatish uchun sabab bo‘lishi mumkin. Biroq, bu holatlar odatda ko‘p tarmoqli transplantatsiya jamoasi tomonidan individual tarzda baholanadi.

Xavf va muammolar

tahrir

Rezeksiya

tahrir

Jigar ko‘chirib o‘tkazilgandan so‘ng, transplantatsiya qilingan organning immun tizimi tomonidan rad etilishi (rejeksiyasi) istalgan vaqtda yuz berishi mumkin. Rad etilish quyidagi laborator ko‘rsatkichlar bilan namoyon bo‘lishi mumkin: AST, ALT, GGT darajalarining oshishi; protrombin vaqti, ammoniy darajasi, bilirubin darajasi, albumin konsentratsiyasi kabi jigar funksiyalarining o‘zgarishi; va qonda qand miqdorining o‘zgarishi. Fizik belgilarga ensefalopatiya (miya faoliyatining buzilishi), sariqlik, ko‘karish va qon ketishga moyillik kiradi. Shuningdek, umumiy holsizlik, ishtahaning yo‘qolishi, mushak og‘rig‘i, yengil isitma, leykotsitlar miqdorining biroz oshishi va transplantatsiya qilingan joydagi sezgirlik kabi boshqa aniq bo‘lmagan belgilar ham paydo bo‘lishi mumkin.  [citation needed]

Transplantatsiya qilingan organning uch xil rad etilishi mumkin: giperakut rad etilish, o‘tkir rad etilish va surunkali rad etilish.

  • Giperakut rad etilish donor antigenlariga qarshi oldindan shakllangan antitanalar tufayli sodir bo‘ladi. Bu antitanalarning qon tomir endotelial hujayralaridagi antigenlarga bog‘lanishi bilan tavsiflanadi. Bu jarayon komplement tizimini faollashtiradi va ta’siri odatda chuqur bo‘ladi. Giperakut rad etilish transplantatsiyadan bir necha daqiqa yoki soatlar ichida yuzaga keladi.
  • O‘tkir rad etilish T-hujayralar tomonidan sodir bo‘ladi (B-hujayralar tomonidan yuzaga keluvchi giperakut rad etilishdan farqli o‘laroq). Bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri sitotoksiklik va sitokinlar vositasida amalga oshadigan yo‘llarni o‘z ichiga oladi. O‘tkir rad etilish eng keng tarqalgan va immunosupressiv dorilarning asosiy nishoni hisoblanadi. O‘tkir rad etilish odatda transplantatsiyadan bir necha kun yoki hafta o‘tgach kuzatiladi.
  • Surunkali rad etilish bir yil o‘tgach har qanday rad etilish belgilari va simptomlarining mavjudligi bilan tavsiflanadi. Surunkali rad etilishning sababi hanuzgacha noma'lum, ammo o‘tkir rad etilish surunkali rad etilishning kuchli belgisi hisoblanadi.

O't yo'lidagi asoratlar

tahrir

Biliar asoratlar biliar stenozi (o‘t yo‘llari torayishi), biliar oqish va ishemik xolangitopatiyani o‘z ichiga oladi. Ishemik xolangitopatiya xavfi organ sovuq ishemiya vaqtining (o‘limdan keyin/organni olib tashlashdan to transplantatsiya qilishgacha bo‘lgan qon oqimi yo‘qligi vaqti) uzunligi bilan ortadi.[10]Biliar asoratlar odatda ERXP (Endoskopik Retrograd Xolangio-Pankreatografiya), perkutan drenaj, yoki ba'zan qayta operatsiya bilan davolanadi.[11]

Vaskulyar asoratlar

tahrir

Tomir asoratlari jigar arteriyasining trombozi, stenozi, soxta anevrizma va yorilishini o‘z ichiga oladi.[1] Venoz asoratlar arterial asoratlarga qaraganda kamroq uchraydi va ular portal vena, jigar venasi yoki vena kavasi trombozi yoki stenozini o‘z ichiga oladi.[1]

Amaliyot

tahrir

Transplantatsiyadan oldin, jigar qo‘llab-quvvatlash terapiyasi (transplantatsiyaga tayyorgarlik) qo‘llanilishi mumkin. Sun'iy jigar qo‘llab-quvvatlash tizimlari, masalan, jigar dializi yoki bioartifik jigar konsepsiyalari hozirda klinik oldi va klinik tadqiqot bosqichida. Deyarli barcha jigar transplantatsiyalari ortotopik usulda amalga oshiriladi, ya’ni donor jigar bemorning tabiiy jigari olib tashlanib, o‘sha anatomik joyga qo‘yiladi.[12] Transplantatsiya operatsiyasini uch bosqichga bo‘lish mumkin: gepatektomiya (jigarni olib tashlash), angepatik (jigarsiz) bosqich va implantatsiyadan keyingi bosqich. Operatsiya qorin bo‘shlig‘ining yuqori qismida katta kesma orqali amalga oshiriladi. Gepatektomiya jarayonida jigar bilan bog‘liq barcha ligamentlar, umumiy o‘t yo‘li, jigar arteriyasi, uchta jigar venasi va portal vena ajratiladi. Odatda, pastki vena kavaning retrogepatik qismi jigar bilan birga olib tashlanadi, ammo ushbu usulda bemorning vena kavasi saqlanadi (“piggyback” texnikasi).[citation needed]

Donordan olingan jigardagi qon transplantatsiya qilinadigan vaqtgacha muzdek organ saqlash eritmasi bilan, masalan, UW (Viaspan) yoki HTK almashtiriladi. Bu eritma transplantatsiya qilingan jigar joyiga qo‘yilguncha saqlanadi. Transplantatsiya qilish jarayoni pastki vena kava, portal vena va jigar arteriyasini anastomoz qilish (biriktirish) orqali amalga oshiriladi. Yangi jigarga qon oqimi tiklangach, o‘t yo‘li (biliar) anastomozi quriladi, bu o‘t yo‘lini bemorning o‘zining o‘t yo‘liga yoki ichakka biriktirish orqali amalga oshiriladi. Operatsiya odatda besh-olti soat davom etadi, lekin bu jarayonning murakkabligi va jarrohning tajribasiga qarab uzunroq yoki qisqaroq bo‘lishi mumkin.[citation needed]

Jigar transplantatsiyasining katta qismi, ayniqsa kattalar uchun, tirik bo'lmagan donorning butun jigaridan foydalanadi. Bolalarda kichikroq jigar transplantatsiyasi rivojlangan bo'lib, unda kattalar jigarining bir qismi chaqaloq yoki kichik bola uchun ishlatiladi. Ushbu sohada qo'shimcha bo'linadigan jigar transplantatsiyasi, unda bitta jigar ikki qabul qiluvchi uchun transplantatsiya uchun ishlatiladi va tirik donor jigar transplantatsiyasi, unda sog'lom shaxsning jigarining bir qismi olib tashlanadi va alograft sifatida ishlatiladi. Bolalar uchun tirik donor bo'lgan odamda jigar transplantatsiyasi jigarning taxminan 20% qismini olib tashlashni o'z ichiga oladi (Couinaud 2 va 3 ta segmentlar).   [citation needed]

Yana bir yutuq shundaki, faqat o‘smalar joylashgan jigar bo‘lagi rezeksiya qilinadi, va o‘smasiz qismi bemorda qoldiriladi. Bu usul tiklanish jarayonini tezlashtiradi va bemor 5–7 kun ichida shifoxonani tark etishi mumkin.

Jigar transplantatsiyasini kutayotgan davrda, radiochastotali ablatsiya yordamida o‘smani olib tashlash ko‘prik sifatida ishlatilishi mumkin.[13]

Harorat

tahrir

Donordan olib tashlangan vaqtdan transplantatsiya qilingunga qadar jigar saqlash eritmasida sovuq sharoitda saqlanadi. Haroratning tushishi metabolik jarayonlarning buzilish tezligini sekinlashtiradi, shuningdek saqlash eritmasi sovuq ishemiya ta’sirlarini bartaraf etishga mo‘ljallangan. Garchi uzoq vaqtdan beri “statik” sovuq saqlash usuli standart texnik bo‘lib kelsa-da, turli dinamik saqlash usullari ham o‘rganilmoqda. Masalan, jigarni olib tashlagandan keyin transport paytida unga qonni nasos yordamida yuborib turish usullari ba’zi muvaffaqiyatlarga erishgan(see Research section for more).

Tirik donor transplantatsiyasi

tahrir
Fayl:LDLT volume measure.jpg
"Kompyuter tomografiya yordamida yaratilgan hajmni tasvirlash rasmi, bu usul bilan donorning jigar hajmini aniqlashda foydalanish mumkin."

Tirik donor jigar transplantatsiyasi (TDJT) so‘nggi o‘n yilliklarda jigar sirrozi va gepatosellulyar karsinoma kabi jigar yetishmovchiligi oxirgi bosqichiga yetgan bemorlar uchun muhim jarrohlik usuliga aylangan. Bu kasalliklar ko‘pincha quyidagi sabablar bilan bog‘liq: uzoq muddatli spirtli ichimliklar iste’moli, davolanmagan gepatit C va B infeksiyalari. TDJT kontseptsiyasi ikki asosga tayangan: (1) inson jigari ajoyib regenerativ qobiliyatlarga ega va (2) transplantatsiyani kutayotgan bemorlar uchun kadaverik jigarlarning yetishmasligi. TDJT jarayonida, sog‘lom odamning jigari ma'lum qismigina jarrohlik yo‘li bilan olinadi va bemorga ko‘chirib o‘tkaziladi.[citation needed]

Tarixan, TDJT pediatrik bemorlardan boshlangan, ularning ota-onalari bolalarining sog‘lig‘ini tiklash uchun o‘zlarining sog‘lom jigarlari qismini berishga tayyor edilar. Muvaffaqiyatli TDJT haqida birinchi ma'lumot 1989 yil iyul oyida San-Paulu universiteti tibbiyot fakultetidan Silvano Raia tomonidan taqdim etilgan. [14][page needed][15]1989 yil noyabr oyida Chikagodagi universitet tibbiyot markazida Kristof Broelsch tomonidan ikki yoshli Alissa Smit onasining jigarining bir qismini olgan. Keyinchalik jarrohlar kattalar o‘rtasida TDJT ham mumkin ekanligini anglab yetishdi, va hozirda bu amaliyot bir nechta nufuzli tibbiy muassasalarda keng tarqalgan. U odatdagi, kadaverik donor jigar transplantatsiyasiga qaraganda texnik jihatdan murakkabroq hisoblanadi, va sog‘lom insonga jiddiy jarrohlik amaliyotini (gemigeptatektomiya yoki unga yaqin operatsiyalar) tavsiya qilishning axloqiy masalalarini ham o‘z ichiga oladi. Turli klinik tadqiqotlarda, donor uchun asoratlar xavfi taxminan 10% atrofida, va kamdan-kam hollarda ikkinchi operatsiya talab qilinishi mumkin. Asoratlar orasida biliar fistula, oshqozonning stazisi va infeksiyalar bor; ular o‘ng jigar bo‘lagi olib tashlanganda ko‘proq uchraydi. TDJTdan keyingi o‘lim Yaponiyada 0%, AQShda 0,3%, va Evropada <1% darajasida qayd etilgan, va jarrohlar bu usulda ko‘proq tajriba orttirgani sayin xavf ehtimoli yanada kamayadi. Buyuk Britaniyada 2006-yilda altruistik, noaniq yo‘naltirilgan tirik donorlik qonun tomonidan ruxsat etilganidan so‘ng, 2012-yil dekabr oyida birinchi altruistik tirik jigar donorligi amalga oshirildi.

Odatdagi kattalar TDJT jarayonida sog‘lom donor jigarning 55 dan 70% gacha qismi (o‘ng bo‘lagi) olib tashlanadi. Donorning jigari 4-6 hafta ichida 100% funksional holatiga qaytadi va keyinchalik normal hajmi va tuzilishiga deyarli to‘liq yetib boradi. Sog‘lom donor jigarning 70% gacha qismini olib tashlash aksariyat hollarda zarar yetkazmaydi. Transplantatsiya qilingan qism ham bemorda to‘liq hajm va funksiyaga ega bo‘ladi, garchi bu donor jigari uchun qaraganda ko‘proq vaqt talab qilsa-da.

Tirik donorlar operatsiyadan so‘ng ba’zi xavf va/yoki asoratlarga duch kelishi mumkin. Operatsiyadan keyin donor qon quyqalari yoki biliar muammolarga duch kelishi mumkin, ammo bunday holatlar odatda osonlik bilan hal qilinadi. Garchi o‘lim tirik donorning operatsiyadan oldin qabul qilishi kerak bo‘lgan xavflardan biri bo‘lsa-da, AQShda tirik donorlarning o‘lim darajasi juda past. TDJT (tirik donor jigar transplantatsiyasi) donorining immun tizimi jigar regeneratsiyasi natijasida biroz zaiflashadi, shuning uchun odatda oshqozonni bezovta qiladigan ovqatlar donor uchun jiddiy kasalliklarga olib kelishi mumkin.  [<span title="Material near this tag needs references to reliable medical sources. (May 2018)">medical citation needed</span>]

Donorlarga qo'yilgan talablar

tahrir
 
"Potensial donorni baholash uchun KT skaneri o'tkazildi. Suratda jigar arteriyasining odatiy bo'lmagan varianti ko'rsatilgan. Chap jigar arteriyasi nafaqat chap bo'lakni, shuningdek segment 8 ni ham ta'minlaydi. Anatomiya o'ng bo'lakni donorlik qilishni imkonsiz qiladi. Chap bo'lak yoki lateral segment donorligi sifatida qo'llanilganda, kichik arteriyalarni anastomoz qilishda amaliy jihatdan qiyin bo'ladi."

Oila a'zolari, ota-ona, aka-uka, farzandi, turmush o'rtog'i yoki ko'ngilli har qanday kishi o'z jigarini berishi mumkin. Tirik donor bo‘lish uchun quyidagi mezonlarga rioya qilish kerak:[16][17]

  • Sog‘lom bo‘lish[18]
  • Qon guruhi bemorniki bilan mos kelishi yoki mos bo‘lishi kerak, [19]ammo ba'zi markazlar maxsus immunosupressiv protokollar bilan qon guruhi mos kelmagan transplantatsiyalarni ham amalga oshirmoqda[medical citation needed]
  • Moliyaviy manfaatsiz, chin dildan xayr-ehson qilish istagi[20]
  • 20-60 yosh oralig‘ida bo‘lish[21] (ba'zi joylarda 18-60 yosh[22])
  • Bemor bilan yaqin munosabatga ega bo‘lish[23]
  • Bemor bilan o‘xshash yoki kattaroq vaznga ega bo‘lish[24]

Donor jismoniy jihatdan sog‘lom ekanligiga ishonch hosil qilish uchun barcha donorlar tekshiruvdan o‘tadi. Qon bosimi, jigar kasalligi, diabet yoki yurak kasalligi nazorat qilinmagan bo‘lsa, donorlik rad etiladi. Ko‘pgina hollarda, jigarni tasvirlash uchun KT yoki MRT tekshiruvlari o‘tkaziladi. Ko'p hollarda, tayyorgarlik 2–3 hafta ichida amalga oshiriladi.[citation needed]

Muammolar

tahrir

Tirik donor operatsiyasi yirik markazlarda amalga oshiriladi. Juda kam hollarda donor operatsiyadan oldin yoki keyin qon quyish kerak bo‘ladi. Potentsial donorlar operatsiya paytida o‘lim xavfi 0,5-1% ekanligini bilishi kerak.Donorlikning boshqa xavflariga qon ketishi, infeksiya, og‘riqli kesma, qon quyqalari va uzoq tiklanish jarayoni kiradi. Donorlarning katta qismi 2-3 oy ichida to‘liq tiklanishadi.

Bolalarda transplantatsiya qilish

tahrir
 
Bolalarda, ularning kichik qorini sababli, odatda donorning jigarining chap bo'lagi bo'lgan qisman segment uchun joy mavjud. Buni "splitt" jigar transplantatsiyasi deb ham atashadi. "Splitt" jigar transplantatsiyasi uchun to'rtta anastomoz talab etiladi: gepatikogenostomiya (bilyar drenaj roux jejunumining limbiga ulanish), portal venoz anastomoz, hepatik arterial anastomoz va inferior vena cava anastomoz.

Bolalar uchun tirik donor jigar transplantatsiyasi keng qo'llaniladi. Kattalarning o‘z farzandlariga jigar bo‘lagini berishga tayyorligi ko‘plab bolalarning transplantatsiya kutayotgan vaqtda vafot etish ehtimolini kamaytirdi. Ota-onaning donor bo‘lishi ham bolalar uchun juda katta qulaylik tug‘diradi, chunki ikkala bemor bitta shifoxonada bo‘lib, bir-biriga ruhiy ko‘mak bera oladi.

Afzalligi

tahrir

Tirik donor jigar transplantatsiyasining kadaverik donor transplantatsiyasiga nisbatan bir nechta afzalliklari bor:

  • Donor doimo mavjud bo‘lganligi sababli transplantatsiya rejalashtirilgan asosda amalga oshirilishi mumkin.
  • Kadaverik donorni kutish jarayonida paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan asoratlar va o‘lim holatlari ehtimoli kamroq.
  • Donor organlari yetishmasligi tufayli UNOS chet ellik bemorlar uchun AQShda kadaverik donor organlarini taqsimlashga cheklovlar qo‘ydi. Tirik donor transplantatsiyasi esa chet ellik bemorlarga AQShda tibbiy yordam olish imkoniyatini yaratadi.

Donorlarni tekshirish

tahrir

Tirik donor transplantatsiyasi ko‘p tarmoqli yondashuvni talab qiladi. Barcha tirik donorlar tibbiy diagnostikadan o‘tadi. Har bir transplantatsiya markazida maxsus hamshiralar mavjud bo‘lib, ular jarayon haqida batafsil ma’lumot berishadi va oilaning barcha savollariga javob berishadi. Baholash jarayonida potentsial donorning maxfiyligi kafolatlanadi. Transplantatsiya jamoasi donor va uning oilasiga to‘liq maslahat va yordam beradi va bu yordam to‘liq tiklanish davriga qadar davom etadi.

Barcha donorlar jarrohlik amaliyotiga tayyorligini ta’minlash uchun tibbiy jihatdan baholanadi. Donor va bemorning qon guruhlari mos bo‘lishi kerak, ammo har doim bir xil bo‘lishi shart emas. Donor jigarining anatomiyasi ham baholanadi, ammo hozirgi kunda jarrohlar qon tomirlari yoki o‘t yo‘llaridagi kichik farqlarga qaramay transplantatsiyani muvaffaqiyatli amalga oshira olishadi. Eng muhim mezon – donorning sog‘lig‘ining a'lo darajada bo‘lishi.[25]

Transplantatsiyadan keyingi immunosupressiya

tahrir

Aksariyat boshqa transplantlar singari, jigar transplantatsiyasida ham immunosupressiv dorilar ishlatilmasa, bemorning immun tizimi jigarga hujum qiladi va uni rad etadi. Immunosupressiv dorilar jigar transplantatsiyasi olgan bemorlarga umrbod kerak bo‘ladi, garchi ba’zi hollarda ularni asta-sekin bekor qilish mumkin. Jigar immun tizimiga bog‘liq ba’zi hujayralarning yetilishida noma'lum rol o‘ynashi mumkinligi taxmin qilinadi. Ko'plab jigar transplantatsiyasini o'tkazuvchilarining aksariyati kortikosteroidlar va takrolimus yoki siklosporin kabi kalsiynurin ingibitori, hamda mikofenolat mofetil kabi purin antagonisti oladilar. Jigar transplantatsiyasining birinchi yilida takrolimus bilan natijalar siklosporin bilan solishtirganda yaxshiroqdir. Agar bemorda faol gepatit B kabi qo'shimcha kasallik mavjud bo'lsa, jigar transplantatsiyasi o'tkazuvchilariga yuqori dozadagi gepatit B immunoglobulinlari beriladi.[citation needed]

Jigar transplantatsiyasidan oldin va keyin emlanish tavsiya etiladi, chunki transplantatsiyadan keyingi immunosupressiv holatlar vaksinalarning samaradorligini pasaytiradi. Emlash imkon qadar transplantatsiyadan oldin qilinishi kerak, chunki transplantatsiyadan keyingi immunosupressiya emlanish samaradorliginini kaytiradi. [26]

"Jigar transplantatsiyasi o'ziga xosdir, chunki surunkali rad etish xavfi vaqt o'tishi bilan kamayadi, ammo qabul qiluvchilarning katta qismi hayotlari davomida immunosupressiv dori-darmonlarni qabul qilishlari kerak. Ayrim holatlarda rad etishga qarshi dori-darmonlarni sekin asta olib tashlash mumkin. Jigar, immun tizimi bilan bog'liq ba'zi hujayralarning ko'payishi jarayonida hali noma'lum rol o'ynashi mumkin, degan nazariya mavjud. Bunga  Pittsburgh universitetidagi Tomas E. Starzl jamoasi tomonidan atigi bitta tadqiqot bor. Unda bunday bemorlardan olingan suyak iligi biopsiyalar mavjud bo'lib, jigar transplantatsiyasi qabul qiluvchilarining suyak iligida genotipik kimerizmni ko'rsatadi.   [citation needed]

Sog'ayish va natija

tahrir

Jigar transplantatsiyasidan keyingi prognoz turlicha bo‘lib, bemorning umumiy sog‘lig‘i, operatsiyaning amaliy muvaffaqiyati va jigarga ta’sir qilgan asosiy kasallik jarayoniga bog‘liq. Transplantatsiyadan keyin 15 yil yashash ehtimoli taxminan 58% ni tashkil etadi.[27] Barcha holatlarning 10-15% ida yangi jigarning ishdan chiqishi (jigar transplantatsiyasida birlamchi ishlamaslik yoki PNF) kuzatiladi. Bu natijalar bir qancha asoratlar bilan bog‘liq, jumladan, transplantatsiyadan oldin donor jigaridagi kasallik va jarrohlikdagi texnik xatolar, masalan, qayta qon bilan ta’minlashdagi muammolar organing ishlamay qolishiga olib kelishi mumkin..   [citation needed]

Tarix

tahrir

Jigar transplantatsiyasi bo‘yicha dastlabki jarrohlik tadqiqotlari tajribali modellar yordamida itlar ustida sinov qilingan. 1954-yilda Italiyadagi Milan shahridagi Opedale Maggiore Policlinico shifoxonasida Vittorio Staudacher tomonidan amalga oshirilgan itlarda jigar transplantatsiyasi haqida ilk nashr qilingan hisobotlar mavjud. Bu dastlabki urinish zamonaviy texnikalardan sezilarli darajada farq qilgan; masalan, Staudacher donor portal venasini bemorning jigar arteriyasiga "arterializatsiya" qilgani va biliar drenaj uchun xoletsistostomiyani qo‘llagani haqida xabar bergan.[28]

Insonda birinchi marta jigar transplantatsiyasini 1963-yilda Tomas Starzl amalga oshirgan, ammo bemor (pediatrik) operatsiya paytida qon ketishini to‘xtatishning iloji bo‘lmagani sababli vafot etgan. Turli jarrohlar tomonidan amalga oshirilgan keyingi urinishlar muvaffaqiyatsiz bo‘lib qolgan, to 1967-yilda Starzl gepatoblastoma bilan og‘rigan 19 oylik qizchaga jigar transplantatsiya qilgan va u bir yil davomida yashagan. Garchi operatsiya texnikalari rivojlantirilgan bo‘lsa-da, jigar transplantatsiyasi 1970-yillargacha tajribaviy amaliyot bo‘lib qolgan, va bir yil ichida bemorning yashab qolish ehtimoli 25% atrofida bo‘lgan. Sir Roy Calne tomonidan siklosporinning joriy qilinishi bemorlar natijalarini sezilarli darajada yaxshilagan va 1980-yillarda jigar transplantatsiyasi katta va pediatrik bemorlarga standart davolash usuli sifatida tan olingan. Jigar transplantatsiyasi hozirda AQShda yuzdan ortiq markazlarda, shuningdek, Yevropa va boshqa ko‘plab mamlakatlarda amalga oshirilmoqda.

Hayot bo‘lmagan donorlarning jigar donorlari ta'minotining cheklanganligi potentsial oluvchilar soniga nisbatan jonli donorli jigar transplantatsiyasi rivojlanishiga turtki berdi. Britaniyada birinchi altruistik jonli jigar donatsiyasi 2012 yil dekabr oyida Lids shahridagi Sent-Jeyms Universitet kasalxonasida amalga oshirilgan.

Jamiyat va ma'daniyat

tahrir

Mashxur bo'lgan jigar transplantatsiyasini o'tkazganlar

tahrir

Shuningdek qarang: Organ transplantatsiyasini qabul qiluvchi va donorlar ro'yxati

  • Erik Abidal (1979 yilda tug'ilgan), frantsuz futbolchisi (Olympique Lyonnais, FC Barselona), 2012 yilda transplantatsiya
  • Gregg Allman (1947-2017), amerikalik musiqachi (The Allman Brothers Band), 2010 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 7 yil) 2010 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 7 yil)
  • Jorj Best (1946-2005), Shimoliy Irlandiya futbolchisi (Manchester United), 2002 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 3 yil) 2002 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 3 yil)
  • Devid Bird (1959-2014), amerikalik jurnalist (The Wall Street Journal), 2004 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 10 yil) 2004 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 10 yil)
  • Jek Bruks (1943-2014), Shotlandiya musiqachi (Cream), 2003 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 11 yil) 2003 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 11 yil)
  • Frank Bough (1933-2020), ingliz televideniye taqdimoti, 2001 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 19 yil) 2001 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 19 yil)
  • Robert P. Keysi (1932-2000), amerikalik siyosatchi (42-Pensilvaniyaning gubernatori), 1993 yilda transplantatsiya (survival: 7 yil) 1993 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 7 yil)
  • Devid Crosbi (1941-2023), amerikalik musiqachi (Byrds, Crosby Stills, Nash (&amp; Young) ), 1994 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 28 yil) 1994 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 28 yil)
  • Gerald Durrell (1925-1995), britaniya hayvonot bog'i (Durrell yovvoyi hayvonot bog'i), 1994 yilda transplantatsiya (qutqaruv < 1 yil) 1994 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati < 1 yil)
  • Vaughn Eshelman (1969-2018), Amerikalik Majer Liga beysbol o'qchisi (Boston Red Sox), transplantatsiya 2018 yilda (qutqaruv <6 oy) 2018 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati < 6 oy)
  • Shelley Fabares (1944 yilda tug'ilgan), amerikalik aktrisa (Donna Reed shou, murabbiy) va qo'shiqchi ("Johnny Angel"), transplantatsiya 2000 yilda2000 yilda transplantatsiya
  • Fredi Fender (1937-2006), amerikalik musiqachi ("Next Teardrop Fallsdan oldin", "Wasted Days and Wasted Nights"), 2004 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 2 yil) 2004 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 2 yil)
  • "Superstar" Billy Graham (1943-2023), amerikalik kurashchi (WWF), 2002 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 20 yil) 2002 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 20 yil)
  • Larry Hagman (1931-2012), Amerikalik aktyor (Dallas, Harry va Tonto, Nikson, Primary Colors), 1995 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 17 yil) 1995 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 17 yil)
  • Dahlan Iskan (1951 yilda tug'ilgan), Indoneziya vaziri, 1987 yilda transplantatsiya
  • Steve Jobs (1955-2011), amerikalik biznesmen (Apple Inc.), 2009 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 2 yil) 2009 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 2 yil)
  • Kris Klug (nasl 1972-yil), amerikalik snowboarder, 2000 yilda transplantatsiya
  • Evel Knievel (1938-2007), amerikalik stunt ijrochisi, 1999 yilda transplantatsiya (survival: 8 yil) 1999 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 8 yil)
  • Kris LeDoux (1948-2005), amerikalik musiqachi va rodeo chempioni, 2000 yilda transplantatsiya qilingan (qutqaruv: 5 yil) 2000 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 5 yil)
  • Kyung Won Lee (tug'ilgan 1928), koreys-amerikalik jurnalist, 1992 yilda transplantatsiya1992-yilda transplantatsiya
  • Fil Lesh (1940 yilda tug'ilgan), amerikalik musiqachi (Grateful Dead), 1998 yilda transplantatsiya1998-yilda transplantatsiya
  • Linda Lovelace (1949-2002), amerikalik pornografik aktyor (Deep Throat), 1987 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 15 yil) 1987 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 15 yil)
  • Mickey Mantle (1931-1995), amerikalik beysbolchi (Nyu-York Yankees), 1995 yilda transplantatsiya (qutqaruv: < 1 yil) 1995 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: < 1 yil)
  • Mayk Makdonald (1954-2018), kanadalik komediyachi va aktyor (Mr. Nice Guy), 2013 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 5 yil) 2013 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 5 yil)
  • Jim Nabors (1930-2017), amerikalik aktyor (The Andy Griffith shou), 1994 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 23 yil) 1994 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 23 yil)
  • Jon Filipps (1935-2001), amerikalik musiqachi (The Mamas & the Papas), 1992 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 9 yil) 1992 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 9 yil)
  • Jeyms Redford (1962-2020), amerikalik hujjatli film rejissyori va ekolog, 1993 yilda transplantatsiya (qutqaruv: 27 yil) 1993 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: 27 yil)
  • Lou Reed (1942-2013), amerikalik musiqachi (The Velvet Underground), transplantatsiya 2013 yilda (qutqaruv: < 1 yil) 2013 yilda transplantatsiya (qutqarish muddati: < 1 yil)
  • U. Srinivas (1969-2014), hind musiqachi, transplantatsiya 2014 yilda (qutqaruv muddati: < 1 yil) 2014 yilda transplantatsiya (qutqaruv muddati: < 1 yil)
  • Mike IX Williams (1968), amerikalik vokalchi va qo'shiq yozguchi (Eyehategod), 2016 yilda transplantatsiya

Olib borilayotgan tadqiqotlar

tahrir

Saqlash

tahrir

Organ olinishi ortidan allograftni saqlash usullarini yaxshilashga qiziqish ortib bormoqda. Standart 'statik sovuq saqlash' texnikasi jigarning konservatsiya eritmasi bilan yuvilib, keyin statik sovuq sharoitda (odatda 4 daraja Selsiy) saqlanishini ta’minlaydi, bu esa anaerobik metabolik parchalanishni sekinlashtirishga yordam beradi. [29] Muqobil usul esa jigar transplantatsiyasidan oldin kislorodlangan konservatsiya eritmasini doimiy ravishda jigarga nasos yordamida yuborish orqali amalga oshiriladigan uskuna perfuziyasini o‘z ichiga oladi. Hozirda bu usul sovuq (gipoteramik), tana harorati (normoteramik) va tana haroratidan pastroq (subnormoteramik) konservatsiya eritmalari bilan sinovdan o‘tkazilmoqda. Gipoteramik uskuna perfuziyasi Kolumbiya universiteti va Tsyurix universitetida muvaffaqiyatli qo‘llanildi.[30] Normoteramik uskuna saqlashni an’anaviy sovuq saqlash bilan solishtiruvchi randomizatsiyalangan nazoratli klinik tadqiqotda donor jigarining kamroq jarohatlanishi, kamroq donor jigarlarining (qoniqarsiz holati tufayli) rad qilinishi, yaxshiroq erta funksiyasi va uzoqroq saqlash muddati kuzatildi, bu natijalar statik sovuqda saqlangan jigarlar bilan solishtirildi. Transplantatsiyadan keyingi allograft omon qolishi va bemor omon qolishi ikkala usulda ham o‘xshash bo‘ldi.[31] Transplantatsiyadan oldingi uskuna perfuziyasi to‘qimalarning qayta perfuziya ishemik jarohatini (statik saqlangan jigar transplantatsiyadan so‘ng qayta perfuziya qilinganda jigar hujayralarining zarar ko‘rishi jarayoni) kamaytirishi, shuningdek, intragepatik biliar striktura xavfini pasaytirishi bilan bog‘liqdir.[32]

2014-yilda olib borilgan tadqiqot jigarni muzlatish texnikasidan foydalanib saqlash vaqtini -6°C haroratda sezilarli darajada uzaytirish mumkinligini ko‘rsatdi.

Normotermik mintaqaviy perfuziya

tahrir

Qon aylanishi to‘xtaganidan keyin donorlik (QTD) transplantatsiya uchun organlarning tobora asosiy manbasiga aylanib bormoqda, bunday donorlar nazorat qilinmagan QTD dan nazoratli QTD donorlariga qadar turli toifalarga bo‘linadi. Uning tobora ko‘proq qo‘llanilishiga qaramay, QTD organlari odatda issiq ishemiya jarohatlaridan zararlanadi, bu esa miya o‘limidan keyin donorlik (MKD) orqali olingan organlarga nisbatan kamroq va sifati pastroq organlarning mavjudligiga olib keladi. Ushbu muammolarni kamaytirish uchun normotermik mintaqaviy perfuziyaga (NMP) qiziqish ortib bormoqda. Bu texnika o‘limdan keyin organlarga kislorodlangan qon oqimini vaqtincha qayta tiklash orqali organlarning tiklanishdan oldin hayotchanligini yaxshilaydi. [citation needed]

NMP issiqlik ishemiyasining hujayra energiya substratlari va antioksidantlarga ta’sirini qaytarish orqali organlarni reabilitatsiya qiladi. Bu texnika odatda ekstrakorporal membrana oksigenatsiyasi (EKMO) texnologiyasi bilan amalga oshiriladi va organlarni baholash va optimallashtirish imkonini beradi, bu esa graftning ishdan chiqish xavfini kamaytiradi. NRP buyrak va jigar transplantatsiyasida an’anaviy saqlash usullariga qaraganda kamroq asoratlar va yaxshiroq natijalar ko‘rsatgan. Dr. Fondevila va boshqalar NRP yordamida La Paz universiteti kasalxonasida 2,5 soatgacha bo‘lgan isitma ishemiyasi bilan kechgan jigarlarni muvaffaqiyatli transplantatsiya qilganlar va biliar asoratlar darajasi va transplantatsiya muvaffaqiyati TDJT jigarlari bilan deyarli bir xil bo‘lgan.

Axloqiy jihatlar, ayniqsa nazoratli QTD holatlarida NMP qo‘llanilishi bilan bog‘liq bo‘lgan muammolar hali ham dolzarb bo‘lib qolmoqda, lekin davom etayotgan tadqiqotlar ushbu tashvishlarni hal qilishga va NMP ni boshqa organ turlariga kengaytirishga qaratilgan. Bu esa, oxir-oqibat, transplantatsiya uchun hayotchan organlar mavjudligini oshirish va oxirgi bosqichdagi organ kasalliklariga chalingan bemorlar uchun natijalarni yaxshilashga xizmat qiladi.

Gerpesvirus 6 reaktivatsiyasi

tahrir

2024 yilda The Journal of Infectious Diseases jurnalida chop etilgan tadqiqotda jigar transplantatsiyasi oluvchisida xromosomalarga integratsiyalashgan irsiy odam gerpesvirusi 6 (iciHHV-6B) ning qayta faollashuvi va uning transplantatsiyaga ta'siri o‘rganildi. Hannolainen va boshqalar tomonidan olib borilgan tadqiqotda virus ketma-ketliklarini va mezbon immun javobini tahlil qilish uchun hybrid capture sekvensiyalash va turli molekulyar texnikalardan foydalanildi. Natijalar iciHHV-6B ning transplantat to‘qimasida faol replikatsiyasi va sezilarli immun faollashuvini ko‘rsatdi, bu virusning qayta faollashuvi transplantatsiya natijalariga patologik ta’sir ko‘rsatishini ko‘rsatadi. Tadqiqot jigar transplantatsiyasi oluvchilarida iciHHV-6 qayta faollashuvini kuzatish muhimligini ta’kidlaydi[33]

Maxsus guruhlar

tahrir

Alkogolizm

tahrir

Spirtli ichimliklarni ko‘p iste’mol qilish oqibatida rivojlangan jigar sirrozi bilan og‘rigan bemorlarga ko‘p sonli jigar transplantatsiyasi amalga oshirilgani ularning transplantatsiya qilishga layoqatliligi bo‘yicha davomiy bahs-munozaralarga olib keldi. Bu munozaralar spirtli ichimliklar iste’molini o‘z-o‘zini yo‘q qilish kasalligi sifatida ko‘rish va spirtli ichimliklar tufayli zarar ko‘rganlar boshqa, ko‘proq loyiq deb hisoblangan bemorlarni organ olish huquqidan mahrum qilmoqda degan qarashlar bilan bog‘liqdir. Transplantatsiya uchun nomzodlarni tanlash jarayonida alkogolizmga chalingan bemorlar va spirtli ichimliklarga bog‘lanmagan holda iste’mol qilishga moyil bo‘lganlar o‘rtasidagi farqni ajratish muhimdir. Ikkinchi guruh spirtli ichimliklarni nazorat qilishni qo‘lga kiritgan bo‘lsa, transplantatsiyadan keyin yaxshi prognozga ega. Ammo alkogolizm tashxisi qo‘yilganidan so‘ng, kelgusida hushyor bo‘lish ehtimolini baholash zarur. [34]

OIV

tahrir

Tarixan, OIV jigar transplantatsiyasiga mutlaq qarshi ko‘rsatma sifatida qaralgan. Bu, qisman, OIV infeksiyasi transplantatsiyadan keyin kerak bo‘ladigan immunosupressiv dori-darmonlar tufayli kuchayadi, degan xavotir bilan bog‘liq edi.[1]

Biroq, yuqori samarali antiretrovirus davolash (YSAD) paydo bo‘lishi bilan, OIV bilan kasallangan odamlarning prognozi sezilarli darajada yaxshilandi. YSAD bilan boshqariladigan OIV endi jigar transplantatsiyasiga qarshi ko‘rsatma hisoblanmaydi. Boshqarilmaydigan OIV (OITS) hali ham mutlaq qarshi ko‘rsatma bo‘lib qolmoqda. [7]

Tibbiy narkotik dorilar

tahrir

Transplantatsiya qilish uchun tibbiy mezonlar ko‘pincha "dorilardan foydalanmaslik"ni talab qiladi. Narkotikka qaramlik tufayli ko'plab bemorlar transplantatsiyadan yoki shifokorlar tavsiya qilgan foydali doridan voz kechishga majbur bo‘lishgan.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Reddy, Mettu Srinivas; Varghese, Joy; Venkataraman, Jayanthi; Rela, Mohamed (27 November 2013). "Matching donor to recipient in liver transplantation: Relevance in clinical practice". World Journal of Hepatology 5 (11): 603–611. doi:10.4254/wjh.v5.i11.603. PMID 24303088. PMC 3847943. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3847943. 
  2. ↑ Varma, V; Mehta, N; Kumaran, V (2011). "Indications and contraindications for liver transplantation.". International Journal of Hepatology 2011: 121862. doi:10.4061/2011/121862. PMID 22007310. PMC 3189562. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3189562. 
  3. ↑ imtiaj158. „Liver transplantation procedure“ (en-US) (2024-yil 15-mart). Qaraldi: 2024-yil 15-mart.
  4. ↑ Lucey, Michael R.; Furuya, Katryn N.; Foley, David P. (16 November 2023). "Liver Transplantation". New England Journal of Medicine 389 (20): 1888–1900. doi:10.1056/NEJMra2200923. PMID 37966287. 
  5. ↑ imtiaj158. „Dr hutchinson - Powerofpulse.com“ (en-US) (2024-yil 13-mart). Qaraldi: 2024-yil 15-mart.
  6. ↑ Lucey, Michael R.; Furuya, Katryn N.; Foley, David P. (16 November 2023). "Liver Transplantation". New England Journal of Medicine 389 (20): 1888–1900. doi:10.1056/NEJMra2200923. PMID 37966287. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Lucey, Michael R.; Furuya, Katryn N.; Foley, David P. (16 November 2023). "Liver Transplantation". New England Journal of Medicine 389 (20): 1888–1900. doi:10.1056/NEJMra2200923. PMID 37966287. 
  8. ↑ Varma, V; Mehta, N; Kumaran, V (2011). "Indications and contraindications for liver transplantation.". International Journal of Hepatology 2011: 121862. doi:10.4061/2011/121862. PMID 22007310. PMC 3189562. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3189562. 
  9. ↑ Ho, Cheng-Maw; Lee, Po-Huang; Cheng, Wing Tung; Hu, Rey-Heng; Wu, Yao-Ming; Ho, Ming-Chih (December 2016). "Succinct guide to liver transplantation for medical students". Annals of Medicine and Surgery 12: 47–53. doi:10.1016/j.amsu.2016.11.004. PMID 27895907. PMC 5121144. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5121144. 
  10. ↑ Memeo, R; Piardi, T; Sangiuolo, F; Sommacale, D; Pessaux, P (18 December 2015). "Management of biliary complications after liver transplantation.". World Journal of Hepatology 7 (29): 2890–5. doi:10.4254/wjh.v7.i29.2890. PMID 26689137. PMC 4678375. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4678375. 
  11. ↑ Lucey, Michael R.; Furuya, Katryn N.; Foley, David P. (16 November 2023). "Liver Transplantation". New England Journal of Medicine 389 (20): 1888–1900. doi:10.1056/NEJMra2200923. PMID 37966287. 
  12. ↑ Mazza, Giuseppe; De Coppi, Paolo; Gissen, Paul; Pinzani, Massimo (August 2015). "Hepatic regenerative medicine". Journal of Hepatology 63 (2): 523–524. doi:10.1016/j.jhep.2015.05.001. PMID 26070391. 
  13. ↑ DuBay, D. A., Sandroussi, C., Kachura, J. R., Ho, C. S., Beecroft, J. R., Vollmer, C. M., Ghanekar, A., Guba, M., Cattral, M. S., McGilvray, I. D., Grant, D. R., & Greig, P. D. (2011). Radiofrequency ablation of hepatocellular carcinoma as a bridge to liver transplantation. HPB : the official journal of the International Hepato Pancreato Biliary Association, 13(1), 24–32. https://doi.org/10.1111/j.1477-2574.2010.00228.xAndoza:Open access
  14. ↑ Chakravarty, Dilip; Chakravarty, Dilip K.; Lee, W. C.. Liver Transplantation. Boydell & Brewer, 9 October 2010. ISBN 9788184487701. Qaraldi: 2020-yil 8-may. 
  15. ↑ Clavien, Pierre-Alain; Breitenstein, Stefan; Belghiti, Jacques; Chari, Ravi S.; Llovet, Josep M.. Malignant Liver Tumors. John Wiley & Sons, 23 September 2011. ISBN 9781444356397. Qaraldi: 2020-yil 8-may. 
  16. ↑ Living Donor Liver Transplantation FAQ - Columbia University Dept of Surgery, Retrieved on 2018-06-10.
  17. ↑ Who can be a Donor? - University of Maryland Medical Center (Wayback Machine saytida 2010-01-10 sanasida arxivlangan), Retrieved on 2018-06-10.
  18. ↑ Living Donor Liver Transplantation FAQ - Columbia University Dept of Surgery, Retrieved on 2018-06-10.
  19. ↑ Living Donor Liver Transplantation FAQ - Columbia University Dept of Surgery, Retrieved on 2018-06-10.
  20. ↑ Living Donor Liver Transplantation FAQ - Columbia University Dept of Surgery, Retrieved on 2018-06-10.
  21. ↑ Living Donor Liver Transplantation FAQ - Columbia University Dept of Surgery, Retrieved on 2018-06-10.
  22. ↑ Who can be a Donor? - University of Maryland Medical Center (Wayback Machine saytida 2010-01-10 sanasida arxivlangan), Retrieved on 2018-06-10.
  23. ↑ Who can be a Donor? - University of Maryland Medical Center (Wayback Machine saytida 2010-01-10 sanasida arxivlangan), Retrieved on 2018-06-10.
  24. ↑ Who can be a Donor? - University of Maryland Medical Center (Wayback Machine saytida 2010-01-10 sanasida arxivlangan), Retrieved on 2018-06-10.
  25. ↑ Liver Transplant Program And Center for Liver Disease (Wayback Machine saytida 2009-10-16 sanasida arxivlangan), University of Southern California Department of Surgery, Retrieved on 2010-01-20.
  26. ↑ Lucey, Michael R.; Furuya, Katryn N.; Foley, David P. (16 November 2023). "Liver Transplantation". New England Journal of Medicine 389 (20): 1888–1900. doi:10.1056/NEJMra2200923. PMID 37966287. 
  27. ↑ „Statistics about organ donation“. organdonation.nhs.uk. Qaraldi: 2018-yil 29-mart.
  28. ↑ Busuttil, R. W.; De Carlis, L. G.; Mihaylov, P. V.; Gridelli, B.; Fassati, L. R.; Starzl, T. E. (2012-06-01). "The First Report of Orthotopic Liver Transplantation in the Western World" (en). American Journal of Transplantation 12 (6): 1385–1387. doi:10.1111/j.1600-6143.2012.04026.x. ISSN 1600-6143. PMID 22458426. 
  29. ↑ Lucey, Michael R.; Furuya, Katryn N.; Foley, David P. (16 November 2023). "Liver Transplantation". New England Journal of Medicine 389 (20): 1888–1900. doi:10.1056/NEJMra2200923. PMID 37966287. 
  30. ↑ Kelland, Kate „Liver kept 'alive' outside body in medical first“. NBC News (2013-yil 15-mart). 2013-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-mart.
  31. ↑ Kelland, Kate „Liver kept 'alive' outside body in medical first“. NBC News (2013-yil 15-mart). 2013-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-mart.
  32. ↑ Lucey, Michael R.; Furuya, Katryn N.; Foley, David P. (16 November 2023). "Liver Transplantation". New England Journal of Medicine 389 (20): 1888–1900. doi:10.1056/NEJMra2200923. PMID 37966287. 
  33. ↑ Hannolainen, Leo; Pyöriä, Lari; Pratas, Diogo; Lohi, Jouko; Skuja, Sandra; Rasa-Dzelzkaleja, Santa; Murovska, Modra; Hedman, Klaus et al. (2024). "Reactivation of a transplant recipient's inherited human herpesvirus 6 and implications to the graft". The Journal of Infectious Diseases. doi:10.1093/infdis/jiae268. 
  34. ↑ „Archived copy“. 2016-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-aprel.

 

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:Zarofat_Muzaffarovna/Jigar_transplantatsiyasi&oldid=5275906" dan olindi