КАЛОН МИНОРАСИДАГИ ГЕОМЕТРИК АНИҚЛИК

tahrir

Бухорони Калон минорасисиз тасаввур килиш кийин. Шахдрга кайси томондан

келманг, шахдрнинг бу ёдгорлиги инсонни иссиклик ва буюклик билан кутиб олади. Минора

бошига ок салла ураган шарк донишмандини эслатади. Ундаги геометрик аниклик, койил

макомлик ва куёш остида товланувчи безакларининг ранг-баранглиги узгача ахдмият касб

этади. Ушбу ёдгорлик 1127 йилда подшо, корахонийлар династияси вакили Арслонхон

буйруги билан Уста Бако (устанинг номини архитектура доктори П.З.Зохидов аниклаган)

томонидан барпо этилган. Маълумки, минора асоси 11,5 м, баландлиги 47,5м, айлана

диаметри 9 м ташкил этади. Иншоот уртасида катта ва мустах,кам устун урнатилган булиб,

унинг тепасида 16 та лампага ухшаш айланалар ясалган. Х,ар кайси айлана мукарнаслар

билан ишланган ва узига хос орнаментлар билан безатилган. Минора устига чикиш учун,


унинг ичига Калон масжиди томонидан кирилади ва хар бирининг баландлиги 50 см булган

105 дона зинапоя босиб утилади.

1951-52 йилларда рус тадкикотчиси Сергей Юренев минора ёнидан шурф каздириб,

унинг асосини урганган. Минора тагида томонлари 18х14 м ва калинлиги 0,5 м булган майда

тошли табиий тог жинси ёткизилганлиги аникланган.Сунгра унинг устига диаметри 9 м ни

ташкил этувчи саккиз киррали асос урнатилган.Унинг 33 метрли айланаси гипс ва бошка тог

жинсларидан иборатдир. Миноранинг ер усти 47, 5 м ни ташкил этса, асос билан

биргаликда эса 59 м га етади. Миноранинг барча кисмлари аник хисобланган ва ута

усталик билан конструкцияланган. Ушбу минора уни яратганнинг фикри ва фантазияси акс

этган узига хос тошдаги поэзия асарини эслатади.

Калон минораси 1920 йилда Бухорони забт этиш жараёнида 10 марта укка тутилиши

окибатида каттик шикастланган (1-расм), 1925 йилга келиб Бухоролик уста Ширин Муродов,

Самаркандлик уста Х,ожи Абдукодиров билан биргаликда реставрация килиб, ташки

куринишини аввалги холга кайтарганлар. Эътибор килинса миноранинг реставрация

килинган кисмлари аслидан броз фарк килишини сезиш мумкин(2-расм).

1976 йил 8 апрел ва 17 майдаги Газли зилзиласи таъсирида ушбу минора яна кисман

шикастланган. 1980 йилга келиб ушбу минора Бухоролик усталар Очил Бобомуродов ва

устанинг угиллари Ботир, Баходир, Бахтиёр Бобомуродовлар , шунингдек,усталар Жамил

Жураев, Ибрахимом Аббасов, ака-укалар Ихтиёр ва Рустам Мухсинов, Исок Обиддинов ва

Бахтиёр Мухаммедов л ар томонидан кайта таъмирланган.

1-расм. 1920 йилда Бухорони забт этиш жараёнида

10 марта укка тутилиши окибатида каттик шикастланган миноранинг умумий

куриниши (а) ва фрагменти (б)


2-расм. Миноранинг 1925 йилда 3-расм. Пишган гиштдан ва

таъмирлангандан кейинги х,олати. кадимги курилиш коришмасидан

курилган миноранинг ички девор

кисми ва зинапоясининг фрагменти

Илмий-техник адабиётлар ва чоп этилган илмий маколалар билан танишиш

жараёнида ушбу минорани куришда ёки икки марта реставрация килинганда ишлатилган

курилиш коришмасининг таркиби ва унинг технологияси тугрисидаги маълумотлар етарли

булмаганлиги сабаб Бухоро вилояти Маданий меърос департаменти ходимлари билан

биргаликда Калон минорасидан намуналар олинди. Етакчи илмий тадкикот институтларида

физик-механик ва кимёвиё тах,лиллар килиш натижасида минора курилишида

фойдаланилган курилиш материаллари таркиблари аникланди. Келажакда зарур лолларда

реставрация ишларини бажариш максадида аслига монанд таркиблар яратилдики, бу

иншоотнинг асрлар давомида келажак авлодларга аслича етказиб бериш имкониятини

оширади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Истории Бухары". Наршахи. Х в.

2. Вохидов А.М.. Ш.Р.Мирзаев. Меъморчилик, 1 кисм. Меъморчилик тарихи. Дарслик.

Тошкент, Тафаккур нашриёти, 2010 йил.

3. кйрвУ/ш.^Шре&а.ощ/мкпЫ/история Узбекистана

4.https://www.skachatreferat.ш/poisk/архитектурныепамятники Узбекистана Ramazonov (munozara) 11:13, 20-Sentabr 2022 (UTC)