Vikipediya

Fransiya chinnisi

Fransuz chinni — bu XVII asrning oxiridan hozirgi kungacha Fransiyada ishlab chiqarilgan, keramika mahsulotlarining umumiy nomi, shu jumladan, yumshoq chinni deb ataladigan buyum.

Yumshoq chinnidan yasalgan kobalt sirlangan boʻyoq. 1710. Chinni Saint-Cloud. Sevr chinni fabrikasi muzeyi

Yaltiroq kobalt bilan bezatilgan yumshoq chinni buyumlar

tahrir
 
Yumshoq Rouen chinni. XVII asr oxiri. Sevr chinni fabrikasi muzeyi

Uzoq vaqt davomida Xitoyning chinni mahsulotlari Fransiyaga, shuningdek, boshqa Yevropa mamlakatlariga olib kelingan, ular juda qimmat va hashamatli buyumlar hisoblangan. Ular tom maʼnoda oltinga teng edi. Fransiyada qirol Fransisk I (1515-1547) davridan beri Xitoy chinnisi yigʻilib, diqqat bilan qiziquvchanlik va qirollik qarorgohlarida saqlanadi. Xitoy mahsulotlari Yevropa zargarlari tomonidan yaratilgan oltin va kumush ramkalarda marvarid sifatida oʻrnatildi. 1470-yilda Venetsiyada „Xitoy siri“ topilgangani eʼlon qilindi, ammo keyinroq maʼlum boʻlishicha, bu sut (boʻyalgan shisha) shishadan boshqa narsa emas edi[1].

Xitoy chinnisi[2] uchun toʻlov sifatida Yevropadan Xitoyga[3] katta miqdorda kumush joʻnatilgan va bunday sopol buyumlarni oʻzlari ishlab chiqarishga koʻp urinishlar qilingan.

Xitoy uslubidagi sirlangan kobalt koʻk rangga boʻyalgan oq sopol idishlar birinchi marta Fransiyada Burgundiyadagi Nevers fabrikalarida ishlab chiqarilgan va uning ishlab chiqarilishi 1650-yildan 1680-yilgacha davom etgan. Keyin Normandiya fabrikalarida yumshoq „frit“ chinni (kremniy, gidroksidi, gips va loydan) ishlab chiqarish yoʻlga qoʻyildi. 1664-yilda Fransiyaning Sharqiy Hindiston kompaniyasining ochilishi ishlab chiqarishga qoʻshimcha turtki berdi.

Yumshoq chinni birinchi namunalari qimmat Xitoy qattiq chinnisini taqlid qilish uchun bir urinish Fransiyada amalga oshirilgan, darhol Florensiyada yumshoq „Medichi chinni“ 1575-yil atrofida muvaffaqiyatli ishlab chiqarish uchun urinishlar boʻlgan. Fransiyada yumshoq frit (sinterlangan) chinni birinchi namunalari 1673- yilda Normandiyadagi Ruen chinni fabrikasida haqiqiy Xitoy chinnisiga taqlid qilishga urinishlar seriyasi natijasida olingan. Aynan shu chinni „fransuz chinni“ nomi bilan mashhur boʻldi. Yangi materialni ishlab chiqarish texnologiyasini Ruen kuloli Louis Poterat ishlab chiqqan; uning „fayans va chinni“ ishlab chiqarish litsenziyasi 1673-yilda qirol Louis XIV va Jan-Baptiste Kolbert tomonidan imzolangan[4]. Bu vaqtda koʻk dekor yumshoq chinni uchun ishlatilgan, allaqachon oʻsha davrdagi fayans mahsulotlari uchun Fransiyada keng qoʻllangan.

„Umumiy savdo lugʻati“ning fransuz tuzuvchisi Jaque Sabari de Brolin 1722-yilda ushbu asarda chinni bilan birinchi tajribalarni tasvirlab berdi:

“Oʻn besh yoki yigirma yil oldin Fransiyada Xitoy chinnisiga taqlid qilishga urinishlar boʻlgan: Ruanda qilingan birinchi tajribalar juda muvaffaqiyatli boʻlgan, lekin (…) yangi fabrikalarning sopol buyumlari „Fransuz chinnisi“ tasnifiga ega boʻlmadi[5].

1664-yilda moliya intendanti, tasviriy sanʼat va fabrikalar boshligʻi lavozimini ham egallagan Jan-Baptiste Kolbert qirollik manufakturasini ochdi, uning asosiy vazifasi dastlab nusxalarni yaratish edi (asl nusxada fransuzcha: Contre-façons) Hind uslubidagi chinni[6] (kontre-fasonlar, yaʼni soxta). Sen-Klud fabrikasi yangi keramika ishlab chiqarishda muhim rol oʻynadi.

Sharq chinni boʻyalgan buyumlarini taqlid qilish

tahrir
 
Xitoy uslubidagi choynak. Chantilly chinni fabrikasi. Yumshoq chinni. 1735-1740-yillar

1686-yilda Fransiya qiroli Louis XIV Fransiyaga kelgan Siam elchixonasidan sovg‘a sifatida 1500 dona chinni oldi, lekin uni ishlab chiqarish siri sirligicha qolib ketdi[6].

 
Yapon uslubidagi kakiemon shakar kosasi. Chantilly chinni fabrikasi. 1725-1751-yillar

Fransuz hunarmandlari 1712-yildan 1722-yilgacha Xitoyda boʻlgan iezuit Fransua Xavier dʻEntrekolning saʼy-harakatlari tufayli qattiq chinni yasash sirini ochishga muvaffaq boʻlishdi (fransuzcha: François Xavier d'Entrecolles)[6]. Missionerning Xitoydan Parijdagi ruhoniy Orriga yuborgan maktublari birinchi marta 1735-yilda davrning eng hurmatli sinologi Jan-Baptiste Dyuhalde tomonidan nashr etilgan. Bu maktublarning inglizcha tarjimasi 1736 yoki 1738-yil da chop etilgan. Keyinchalik, bu maktublar abbe Jan-Baptiste Grossier tomonidan Xitoyning umumiy tavsifida qayta nashr etilgan. DʼAntrekol, shuningdek, fransuz tabiatshunosi Rene Antuan Réaumur tomonidan tekshirilgan tabiiy materiallar namunalarini Yevropaga yuborishga muvaffaq boʻldi. Yevropada shu kabi foydali qazilmalar konlari topilgach, Sevr chinni fabrikasiga asos solindi.

1730-yildan keyin Fransiya ham boʻyalgan chinni ishlab chiqarishni boshladi, koʻpincha „pushti oila“ (Famille rose) deb ataladigan Xitoy uslubiga taqlid qiladi. Fransiyada „Hind gullari“ (Fleurs indiennes; indianische Blumen) deb nomlangan rasm turi bilan mashhur boʻlgan arita uslubiga misol boʻlgan yapon chinni ham rassomlar uchun ilhom manbai boʻlib xizmat qildi, ayniqsa Sent-Klud va Chantilli fabrikalarida keng ishlab chiqarildi. 1735-yilda qirol Louis XV tomonidan Chantilly fabrikasiga berilgan patentda „façon de Japon“ (yapon chinni taqlidi) chinni ishlab chiqarish huquqi alohida qayd etilgan.

Ayni paytda yumshoq chinni ishlab chiqarish texnologiyasi Fransiyadan qochib ketgan gugenotlar bilan birga Angliyaga keldi. Angliyada yumshoq chinni birinchi boʻlaklari Tomas Briant tomonidan 1742-yilda London Qirollik jamiyatiga taqdim etilgan va Sen-Klud fabrikasi[7] texnologiyasi ularni ishlab chiqarish uchun asos boʻlgan.

Asl fransuz uslubining shakllanishi

tahrir
 
Yuvish uchun idish. Vincennes chinni fabrikasi. Yumshoq chinni. 1753

XVIII asrning oxirigacha davom etgan dastlabki davrdan soʻng, fransuz chinni ishlab chiqaruvchilari asta-sekin oʻz mahsulotlarida Xitoy va Yaponiya modellaridan uzoqlasha boshladilar va ularning mahsulotlari asl fransuzcha uslubni tobora aniqroq egallab oldi[6]. Shunday qilib, Vinsendagi fabrikada (keyinchalik Sevrga koʻchirildi) yumshoq chinni buyumlarida asl fransuz naqshlari paydo boʻldi.

Fransuz chinni rivojlanishining keyingi bosqichi-Limoges chinni, zamonaviy-Limuzin mintaqasidagi Limoges shahri yaqinidagi fabrikalarda ishlab chiqarilgan, qattiq chinni turining paydo boʻlishi bilan belgilanadi. Ushbu mintaqada qattiq chinni buyumlar ishlab chiqarish 1771-yilda, Limogesdan unchalik uzoq boʻlmagan qashshoq Sent-Irie-la-Perche qishlogʻida keng Kaolin koni topilgandan keyin tashkil etilgan. Shunga qaramay, Fransiyada qattiq chinni ishlab chiqarish texnologiyasi rivojlanishi bilan bir qatorda yumshoq chinni buyumlar ishlab chiqarish davom etdi, chunki uni ishlab chiqarish ancha arzon edi.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Vlasov V. G. Farfor // Noviy ensiklopedicheskiy slovar izobrazitelnogo iskusstva. V 10 t. — SPb.: Azbuka-Klassika. — T. X, 2010. — S. 39
  2. ↑ Fernand Braudel „'Gold and silver: strength or weakness?'“, . The Perspective of the World. Civization & Capitalism — 490-bet. 
  3. ↑ Kreditnie rascheti togda otsutstvovali ili ix nevozmojno bilo kontrolirovat na Vostoke, poetomu v konechnom schyote, evropeysi ispolzovali blagorodnie metalli, v osobennosti serebro s amerikanskogo kontinenta, kotorie pozvolyali vesti takuyu torgovlyu
  4. ↑ M. L. Solon „"The Rouen Porcelain"“, . The Burlington Magazine for Connoisseurs, 1905 — 118-bet. 
  5. ↑ „Фарфор и фаянс с XVI по XIX век“ (en). Сайт cyrillefroissart.com. 2012-yil 30-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 9-sentyabr.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Baghdiantz McCabe. Orientalism in Early Modern France. Oxford: Berg Publishing, 2008 — 220-bet. ISBN 978-1-84520-374-0. 
  7. ↑ George Savage. 18th-Century English Porcelain — 92-bet.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fransiya_chinnisi&oldid=4215810" dan olindi