Futbol doʻstlik uchun
Futbol doʻstlik uchun (inglizcha: Football For Friendship) – Futbol doʻstlik uchun (ing. Football for Friendship) – „Gazprom“ OAJ tomonidan amalga oshiriladigan yillik xalqaro bolalar ijtimoiy dasturi. Dasturning maqsadi yosh avlodning dolzarb qadriyatlariga va sogʻlom turmush tarziga boʻlgan qiziqishini futbol orqali oshirish[1]. Dastur doirasida dunyoning turli mamlakatlaridan 12 yoshdagi futbolchilar har yili boʻlib oʻtadigan xalqaro bolalar forumida, „Futbol doʻstlik uchun“ jahon chempionatida, Xalqaro futbol va doʻstlik kunida[2] ishtirok etadilar. Dastur FIFA, UEFA, BMT, Olimpiya va Paralimpiya kumitalari, turli davlatlarning davlat Xukumat va futbol federatsiyalari rahbarlari, Xalkaro xayriya jamgarmalari, jamoat tashkilotlari va futbol etakchisi, klub sayerasi tomonidan kullab kuvvatlanadi[3]. Global dastur operatori AGT aloka guruxi (Rossiya).[4]
Dasturning tarixi
tahrirFutbol doʻstlik uchun 2013
tahrir2013-yilning 25 may kuni Londonda „Futbol doʻstlik uchun“ birinchi xalqaro bolalar forumi boʻlib oʻtdi. Unda 8 mamlakat: Bolgariya, Buyuk Britaniya, Vengriya, Germaniya, Gresiya, Rossiya, Serbiya va Sloveniyadan 670 nafar bolalar ishtirok etdilar. Rossiya nomidan 2018-yilda futbol boʻyicha jahon chempionatida mezbonlik qiladigan Rossiyaning 11 ta shahridan 11 ta futbol jamoasi qatnashdilar. Forumda shuningdek „Zenit“, „Chelsi“, „Shalke 04“, „Tsrvena Zvezda“ klublarining oʻsmirlar jamoalari, „Gazprom“ OAJ bolalar spartakiadasi gʻoliblari, „Fakel“ festivalining gʻoliblari ishtirok etdilar.[5]
Forum davomida bolalar boshqa mamlakatlardan kelgan tengdoshlari, taniqli futbolchilar bilan muloqotda boʻlishdi, shuningdek Uembli Stadionida boʻlib oʻtgan UYeFA Chempionlar Ligasi 2012/2013-yil finaliga tashrif buyurishdi.[6]
Bolalar dasturining sakkizta qadriyati: doʻstlik, tenglik, odillik, sogʻliq, tinchlik, fidokorlik, gʻalaba va anʼanalarni taʼriflab bergan ochiq maktub Forumning yakuni boʻldi. Keyinchalik maktub UYeFA, FIFA va XOQ rahbarlariga joʻnatildi. 2013-yilning sentyabr oyida Jozef Blatter Vladimir Putin va Vitaliy Mutko bilan uchrashuvi davomida maktubni olganini tasdiqladi va "Futbol doʻstlik uchun " forumini qoʻllab-quvvatlashga tayyor ekanini bildirdi.[7]
Futbol doʻstlik uchun 2014
tahrir"Футбол дўстлик учун " dasturining ikkinchi mavsumi 2014-yilning 23-25 may kunlari Lissabonda boʻlib oʻtdi va 16 davlat: Belarus, Bolgariya, Buyuk Britaniya, Vengriya, Germaniya, Italiya, Niderlandiya, Polsha, Portugaliya, Rossiya, Serbiya, Sloveniya, Turkiya, Ukraina, Fransiya va Xorvatiyadan kelgan 450 dan ortiq yoshlarni bir joyga toʻpladi. Yosh futbolchilar "Futbol doʻstlik uchun " xalqaro forumi, koʻcha futboli boʻyicha turnirida ishtirok etdilar va UYeFA Chempionlar Ligasining 2013/2014-yil finaliga tashrif buyurdilar.[8] „Benfika“ (Portugaliya) yoshlar jamoasi 2014-yil koʻcha futboli boʻyicha xalqaro turnir gʻolibi boʻldi.
Dasturning ikkinchi mavsumi „Futbol doʻstlik uchun“ harakati etakchisini saylash bilan yakunlandi. U Portugaliyalik Filipe Suares boʻldi. 2014-yilning iyun oyida u harakatining etakchisi sifatida Yuriy Andreevich Morozov xotirasiga toʻqqizinchi xalqaro yoshlar futbol turniriga tashrif buyurdi.[8]
Futbol doʻstlik uchun 2015
tahrir"Футбол дўстлик учун " xalqaro ijtimoiy dasturining uchinchi mavsumi 2015-yilning iyun oyida Berlinda boʻlib oʻtdi. Osiyo qitʼasining yosh vakillari – Yaponiya, Xitoy va Qozogʻistondan kelgan bolalar futbol jamoalari dasturning ilk ishtirokchilariga aylandi. Uchinchi mavsumda jami boʻlib 24 mamlakatdan kelgan 24 futbol klubining yoshlar jamoasi ishtirok etdi.[9]
Yosh futbolchilar boshqa mamlakatlardan kelgan tengdoshlari va, jahon futboli yulduzlari, jumladan dasturning Global elchisi Frans Bekkenbauer bilan muloqotda boʻldilar, shuningdek, yoshlar jamoalari oʻrtasidagi Xalqaro koʻcha futboli turnirida ishtirok etdilar. 2015-yil koʻcha futboli boʻyicha xalqaro turnirda „Rapid“ (Avstriya) yoshlar jamoasi gʻolib boʻldi.[9]
"Futbol doʻstlik uchun " dasturi uchinchi mavsumining tadbirlari etakchi jahon ommaviy axborot vositalarining qariyb 200 jurnalistlari, shuningdek, Xalqaro Bolalar matbuot markazi tarkibiga kirgan Yevropa va Osiyolik 24 yosh muxbirlar tomonidan yoritildi.[9]
2015-yilning yakuniy voqeasi „Toʻqqiz qadriyatlar“ kubogining sovrindori boʻlgan „Barselona“ (Ispaniya) futbol klubiga mukofotni topshirish marosimi boʻldi. Gʻolib Forum arafasida 24 ta ishtirokchi mamlakatlarning hammasida oʻtkazilgan global ovoz berishda ishtirok etgan bolalar tomonidan aniqlandi.[9]
Forum yakunida barcha ishtirokchilar anʼanaviy ravishda Berlinda joylashgan Olimpiya stadioniga UYeFA Chempionlar Ligasining 2014/2015-yil finaliga tashrif buyurdilar.[4]
Futbol doʻstlik uchun 2016
tahrir2016-yilda "Futbol doʻstlik uchun " Xalqaro bolalar ijtimoiy dasturiga ushbu dasturning global elchisi Frans Bekkenbauer ishtirokida Myunxenda 24 mart kuni boʻlib oʻtgan Hangouts onlayn matbuot anjumani doirasida start berildi.[10]
Toʻrtinchi mavsumda dasturga Ozarbayjon, Jazoir, Armaniston, Argentina, Braziliya, Vetnam, Qirgʻiziston va Suriyadan 8 yangi yoshlar jamoalari qoʻshildi, shunday qilib, dasturga ishtirokchilari boʻlgan mamlakatlarning umumiy soni 32 ga etdi.[11]
2016-yilning 5 aprelida noyob sovrin – „Toʻqqizta qadriyatlar“ kubogi uchun ovoz berish boshlandi. Gʻolibni tanlashda butun dunyodagi ishqibozlar ishtirok etishdi, ammo yakuniy qaror ovoz berish yoʻli bilan „Futbol doʻstlik uchun“ dasturi ishtirokchilari tomonidan berildi. „Bavariya“ (Myunxen) futbol klubi Kubok egasi boʻldi. „Futbol doʻstlik uchun“ ishtirokchilari klubning maxsus ehtiyojlari boʻlgan bolalarni qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan faoliyatlarini, shuningdek, turli mamlakatlardagi bolalarni davolashga qaratilgan tashabbuslarini va muhtojlarga yordam berishlarini taʼkidladilar.[12]
2016-yilning 27-28 may kunlari Milan shahrida "Futbol doʻstlik uchun " toʻrtinchi xalqaro bolalar forumi va koʻcha futboli boʻyicha bolalar xalqaro turnirning final oʻyini boʻlib oʻtdi. Turnirning gʻolibi deb Sloveniya „Maribor“ jamoasi eʼtirof etildi. Forum tugagach ishtirokchilar anʼanaviy ravishda UYeFA Chempionlar ligasining final uchrashuviga tashrif buyurishdi. Forum tadbirlari dunyoning etakchi ommaviy axborot vositalarining 200 dan ortiq jurnalistlari hamda dasturda ishtirok etuvchi mamlakatlarning yosh jurnalistlarini qamrab olgan Bolalar Xalqaro Matbuot Markazi tomonidan yoritildi.[13]
"Futbol doʻstlik uchun " toʻrtinchi mavsumining tadbirlarida „Al-Vaxda“ Suriya klubining yosh futbolchilari ishtirok etdilar va bu misli koʻrilmagan hodisa boʻldi. Suriya jamoasining dastur ishtirokchilari jumlasiga kiritilishi va Suriyalik bolalarning Milandagi tadbirlarga tashrifi mamlakatning gumanitar yakkalanish muammosini hal etish yoʻlida muhim qadam boʻldi. Suriya Futbol Federatsiyasi koʻmagida Russia Today xalqaro telekanalining arab sport tahririyati loyihaga ishtirok etgan bolalar haqida „Uch kun urushsiz“ hujjatli filmini tasvirga tushirdi. 2016-yil 14 sentyabr kuni film premerasiga Damashqda 7 mingdan ziyod kishi tashrif buyurdi.[14]
Futbol doʻstlik uchun 2017
tahrir"Футбол дўстлик учун " Xalqaro bolalar ijtimoiy loyihasini oʻtkazish uchun 2017 Sankt-Peterburg (Rossiya) tanlangan edi, yakuniy tadbirlar 26 iyundan 3 iyulgacha shu yerda boʻlib oʻtdi.[15]
2017-yilda ishtirok etuvchi davlatlar soni 32 dan 64 gacha oshdi. Dastur "Futbol doʻstlik uchun " birinchi marta Meksika va AQSh bolalar ishtirok etdi. Shunday qilib, loyiha toʻrtta qitʼadagi yosh futbolchilar – Afrika, Yevroosiyo, Shimoliy Amerika va Janubiy Amerikani birlashtirdi.[16]
Beshinchi mavsumda dastur yangi tamoyilga muvofiq amalga oshirildi: 1 nafardan oʻz mamlakatini ifoda qilayotgan yosh futbolchi tanlandi. Bolalar 12 yoshli oʻgʻil bolalar va qizlar, shu jumladan, nogiron bolalardan tarkib topgan sakkizta baynalmilal „Doʻstlik terma jamoalariga“ birlashdilar.[17]
Ochiq qurʼa tashlash paytida terma jamoalarning mamlakat tarkibi va ishtirokchi mamlakatlar vakillarining oʻyin pozitsiyalari aniqlandi. Qurʼa tashlash internet-konferensiya tartibida oʻtkazildi. Yosh murabbiylar: Rene Lampert (Sloveniya), Stefan Maksimovich (Serbiya), Brendon Shabani (Buyuk Britaniya), Charli Suy (Xitoy), Anatoliy Chentuloev (Rossiya), Bogdan Kroleveskiy (Rossiya), Anton Ivanov (Rossiya), Emme Xenshen (Niderlandiya) sakkiz doʻstlik jamoasiga etakchilik qildilar. Qurʼa tashlash marosimida shuningdek "Futbol doʻstlik uchun " xalqaro matbuot markazi vakili Liliya Matsumoto (Yaponiya) ishtirok etdi.[18]
Tarkibiga yosh murabbiy Rene Lampert (Sloveniya) va toʻqqiz mamlakatdan kelgan yosh futbolchilar: Xong Jun Marvin Tue (Singapur), Pol Puig I Montana (Ispaniya) , Gabriel Mendosa (Boliviya), Ravan Kazimov (Ozarbayjon), Hrisimir Stanimir Stanchev (Bolgariya), Ivan Agustin Kasko (Argentina), Roman Xorak (Chexiya), Xamzax Yusuf Nuri Alhavvat (Liviya) kiritilgan „toʻq sariq“ jamoa 2017-yilda "Futbol doʻstlik uchun " Jahon chempionatining gʻolibi boʻldi.[18]
„Futbol doʻstlik uchun“ 2017 Xalqaro bolalar Forumiga[19] Viktor Zubkov („Gazprom“ OAJ direktorlar kengashi raisi) [38], Fatma Samura (FIFA bosh kotibi), Filipp Le Flok (FIFA Bosh Tijorat direktori), Julio Baptista (Braziliya futbolchisi), Ivan Zamorano (chililik hujumchi), Aleksandr Kerjakov (rossiyalik futbolchi) va yosh avlod orasida muhim insoniy qadriyatlarni ilgari surishga daʼvat qilgan boshqa mehmonlar tashrif buyurishdi.[19]
2017-yilda loyiha 600 mingdan ortiq kishini birlashtirdi, Sankt-Peterburgda yakuniy tadbirlarda 64 mamlakatda 1000 dan ortiq bolalar va kattalar ishtirok etdi.[20]
Futbol doʻstlik uchun 2018
tahrir2018-yilda „Futbol doʻstlik uchun“ dasturining oltinchi mavsumi 15-fevraldan 15-iyunga kadar davom etdi. Yakuniy tadbirlar 2018-yilgi FIFA jahon kubogi arafasida, Moskvada bulib utdi. Dasturga dunening 211 mamlakat va mintakalarini takdim etgan, esh futbolchilar va jurnalistlar tashrif buyurdi[21]. 2018-yilgi dasturning rasmiy boshlanishi, ochik uynalgan „Futbol doʻstlik uchun“ jonli efirda bulib utdi va natijada 32 Xalkaro dustlik futbol jamoasi guruxlari tashkil kilindi.[22]
2018-yilda ekologik missiyasi doirasida, Xalkaro dustlik guruxlari noeb va yukolib boraetgan xayvonlar nomi bilan ataladi:
Afrika fili
Komodo echkemari
Kipundji martishkasi
Gigant toshbaqa
Sahara ohusi
Chita
Karkidon
Yassi terili akula
Oq ayiq
Lemur
Grizli ayigʻi
Kit akula
Uch barmoqli lenives
Qirol kobra
Shimpanzee
Gang gaviali
Gʻarb gorillasi
Imperator qizilishtoni
Oq quyruq
Oq tumshuq maymun
Koala
Sibir yoʻlbarsi
Grevi zebrasi
Orangutan
Katta Panda
Magellan pingvini
Rotshild jirafasi
Bukur kit
Sirtlonsimon it
Sher
Begemot
Galapagos dengiz arsloni
Shuningdek , 2018-yilgi ekologiya missiyasi doirasida, 30 may kuni, jahon xamjamiyatining noeb xayvonlarini kutkarish uchun tashkilotlarni kullab kuvvatlashga chakirgan, Happy Buzz Day xalkaro tadbirini boshladi. Aksiyaga Rossiya, AKSh, Nepal va Buyuk Britaniyaning milliy boglari va zaxiralari kushildi [23]. Shuningdek , Moskvadagi „Futbol doʻstlik uchun“ dasturining yakuniy tadbirlarida, ishtirokchilar tabiiy gazda ishlaydigan ekologik xavfsiz avtobuslarga kuchib utdi.[24]
2018-yilda „Futbol doʻstlik uchun“ dasturida ishtirok etadigan mamlakatlar va mintakalar:
1. Avstraliya ittifoqi
2. Avstriya Respublikasi
3. Ozarbayjon Respublikasi
4. Jazoir Xalq Demokratik Respublikasi
5. AQSh Virginiya orollari
6. Amerika Samoasi
7. Angilya
8. Antigua va Barbuda
9. Misr Arab Respublikasi
10. Argentina Respublikasi
11. Aruba
12. Barbados
13. Beliz
14. Bermuda
15. Venesuela Bolivar Respublikasi
16. Bosniya va Gersegovina
17. Britaniya Virginiya orollari
18. Burkina-Faso
19. Lyuksemburg Buyuk Gersogligi
20. Vengriya
21. Urugvay Sharqiy Respublikasi
22. Gabon Respublikasi
23. Gvineya Respublikasi
24. Gibraltar
25. Bruney-Darussalam davlati
26. Isroil davlati
27. Qatar Davlati
28. Quvayt Davlati
29. Liviya davlati
30. Falastin davlati
31. Grenada
32. Gresiya Respublikasi
33. Gruziya
34. Sharqiy Timor Demokratik Respublikasi
35. Kongo Demokratik Respublikasi
36. San-Tome va Prinsipe Demokratik Respublikasi
37. Shri-Lanka Sotsial Demokratik Respublikasi
38. Dominikan Respublikasi
39. Iordaniya Hoshimiylar Podshohligi
40. Afgʻoniston Respublikasi
41. Eron Islom Respublikasi
42. Mavritaniya Islom Respublikasi
43. Italiya Respublikasi
44. Yaman Respublikasi
45. Kayman orollari
46. Kanada
47. Xitoy Xalq Respublikasi
48. Xitoy Taybeyi (Tayvan)
49. Andorra knyazligi
50. Lixtenshteyn Qirolligi
51. Gayana Kooperativ Respublikasi
52. Koreya Xalq Demokratik Respublikasi
53. Bahrayn Podshohligi
54. Belgiya Qirolligi
55. Butan Qirolligi
56. Daniya Qirolligi
57. Ispaniya Qirolligi
58. Kambodja Qirolligi
59. Lesoto Qirolligi
60. Marokash Qirolligi
61. Niderlandiya Qirolligi
62. Norvegiya Qirolligi
63. Saudiya Arabistoni Podshohligi
64. Esvatini Qirolligi
65. Tailand Qirolligi
66. Tonga Qirolligi
67. Shvesiya Qirolligi
68. Qirgʻiziston Respublikasi
69. Kyurasao
70. Laos Xalq Demokratik Respublikasi
71. Latviya Respublikasi
72. Livan Respublikasi
73. Litva Respublikasi
74. Malayziya
75. Maldiviya Respublikasi
76. Meksika Qoʻshma Shtatlari
77. Boliviyaning koʻp millatli davlati
78. Mongoliya
79. Montserrat
80. Bangladesh Xalq Respublikasi
81. Papua-Yangi Gvineya Mustaqil davlati
82. Samoa Mustaqil Davlati
83. Yangi Zelandiya
84. Yangi Kaledoniya
85. Tanzaniya Birlashgan Respublikasi
86. Birlashgan Arab Amirliklari
87. Kuk orollari
88. Terks va Kaykos orollari
89. Albaniya Respublikasi
90. Angola Respublikasi
91. Armaniston Respublikasi
92. Belarus Respublikasi
93. Benin Respublikasi
94. Bolgariya Respublikasi
95. Botsvana Respublikasi
96. Burundi Respublikasi
97. Vanuatu Respublikasi
98. Gaiti Respublikasi
99. Gambiya Respublikasi
100. Gana Respublikasi
101. Gvatemala Respublikasi
102. Gvineya-Bissau Respublikasi
103. Gonduras Respublikasi
104. Djibuti Respublikasi
105. Zambiya Respublikasi
106. Zimbabve Respublikasi
107. Hindiston Respublikasi
108. Indoneziya Respublikasi
109. Iroq Respublikasi
110. Irlandiya Respublikasi
111. Islandiya Respublikasi
112. Qozogʻiston Respublikasi
113. Keniya Respublikasi
114. Kipr Respublikasi
115. Kolumbiya Respublikasi
116. Kongo Respublikasi
117. Koreya Respublikasi
118. Kosovo Respublikasi
119. Kosta-Rika Respublikasi
120. Kot-dʼIvuar Respublikasi
121. Kuba Respublikasi
122. Liberiya Respublikasi
123. Mavrikiy Respublikasi
124. Madagaskar Respublikasi
125. Makedoniya Respublikasi
126. Malavi Respublikasi
127. Mali Respublikasi
128. Malta Respublikasi
129. Mozambik Respublikasi
130. Moldova Respublikasi
131. Namibiya Respublikasi
132.Nigeriya Respublikasi
133. Nikaragua Respublikasi
134. Yashil Burun orollari Respublikasi
135. Pokiston Respublikasi
136. Panama Respublikasi
137. Paragvay Respublikasi
138. Peru Respublikasi
139. Polsha Respublikasi
140. Portugaliya Respublikasi
141. Ruanda Respublikasi
142. San-Marino Respublikasi
143. Seyshel orollari Respublikasi
144. Senegal Respublikasi
145. Serbiya Respublikasi
146. Singapur Respublikasi
147. Sloveniya Respublikasi
148. Myanma Ittifoqi Respublikasi
149. Sudan Respublikasi
150. Surinam Respublikasi
151. Serra-Leone Respublikasi
152. Tojikiston Respublikasi
153. Trinidad va Tobago Respublikasi
154. Turkmaniston Respublikasi
155. Uganda Respublikasi
156. Oʻzbekiston Respublikasi
157. Fidji Respublikasi
158. Filippin Respublikasi
159. Xorvatiya Respublikasi
160. Chad Respublikasi
161. Chernogoriya Respublikasi
162. Chili Respublikasi
163. Ekvador Respublikasi
164. Ekvatorial Gvineya Respublikasi
165. El-Salvador
166. Janubiy Sudan Respublikasi
167. Kamerun Respublikasi
168. Rossiya Federatsiyasi
169. Ruminiya
170. Xitoy Xalq Respublikasi Gonkong Maxsus Maʼmuriy tumani
171. Puerto-Riko erkin assotsiatsiyalangan davlati
172. Shimoliy Irlandiya
173. Sent-Vinsent va Grenadinler
174. Sent-Lyuciya
175. Suriya Arab Respublikasi
176. Slovakiya Respublikasi
177. Bagama orollari Hamdoʻstligi
178. Dominika Hamdoʻstligi
179. Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligi
180. Amerika Qoʻshma Shtatlari
181. Solomon orollari
182. Vetnam Sotsialistik Respublikasi
183. Komor orollari Ittifoqi
184. Xitoy Xalq Respublikasi Xalq Respublikasi Makao Maxsus Maʼmuriy tumani
185. Ummon Sultonligi
186. Taiti
187. Guam xududi
188. Togolez Respublikasi
189. Tunis Respublikasi
190. Turkiya Respublikasi
191. Ukraina
192. Uels
193. Farer orollari
194. Nepal Federativ Demokratik Respublikasi
195. Efiopiya Federativ Demokratik Respublikasi
196. Braziliya Federativ Respublikasi
197. Germaniya Federativ Respublikasi
198. Nigeriya Federativ Respublikasi
199. Somali Federativ Respublikasi
200. Sent-Kits va Nevis Federatsiyasi
201. Finlandiya Respublikasi
202. Fransiya Respublikasi
203. Markaziy Afrika Respublikasi
204. Chexiya Respublikasi
205. Shveysariya Konfederatsiyasi
206. Shotlandiya
207. Eritreya
208. Estoniya Respublikasi
209. Janubiy Afrika Respublikasi
211. Yamayka
211. Yaponiya
2018-yili Xalkaro dustlik guruxlari „Futbol doʻstlik uchun“ buyicha jahon kubogi uyinlarida ishtirok etishdi. loyiha tarixda ilk marotaba Siriya esh sharxlovchisi Yazn Taxa[25] va uyinni Rossiya esh xakami Bogdan Batalin[26] tomonidan baxolandi
2018-yilgi „Futbol doʻstlik uchun“ jahon chempionatining goliblari Shimpanze jamoasi buldi va Dominikadan, Sent-Kits va Nevisdan, Malavi, Kolumbiya, Benindan va Kongo Demokratik Respublikasidan kelgan esh futbolchilarni uz ichiga olgan. Saranskning esh ishtirokchisi Vladislav Polyakov terma jamoaga murabbiylik kildi[27].
Dasturning oltinchi mavsumining yakuniy tadbiri, 13 iyun kuni okeonografiya va dengiz biologiyasi „Moskvarium“ markazida Xalkaro „Futbol doʻstlik uchun“ bolalar forumi bulib utdi. U yerda Viktor Zubkov, (Gazprom" PFK direktorlar kengashi raisi), Olga Golodes (Rossiya Federatsiyasi Xukumati raisining urinbosari), Iker Kasilyas (Ispaniyalik futbolchi milliy terma jamoaning sobik sardori) , Aleksandr Kerjakov (rus futbolchisi), Rossiya eshlar futbolining murabbiyi, shuningdek, dunening 54 ta elchixonasi va boshqa mexmonlar vakillari ishtirok etdi[28].
Oltinchi mavsumining eng yaxshi futbolchilari forumida: Kongo Demokratik Respublikasidan Deo Kalenga Mvensen, (eng yaxshi hujumchi), Benindan Yamiru Oura (eng yaxshi yarim ximoyachi), Uelsden Ivan Volinkin (eng yaxshi darvozabon) va Braziliyalik Gustavo Sintra Rosha (MVP) takdirlanishdi[25].
2018-yilgi „Futbol doʻstlik uchun“ dasturining eng yaxshi esh jurnalisti Aruba shaxridan, Shaykali Esensi takdirlandi. Kizning blogi okeaniyani ekologik xabardorligi uchun xabardor kilishga chakiradi[25].
Forumda Xindistonlik ishtirokchi Anagna Kambodjoning utgan mavsumdagi kitob va avtografiya sessiyasi takdimoti bulib utdi[28]. 2017-yilgi „Futbol doʻstlik uchun“ ning beshinchi mavsumini yakunlagach, Ananya "„My journey from Mohali to St. Petersburg“ kitobini ezdi va esh jurnalist sifatida ishtirok etaetgan tajribasi xakida gapirib berdi. U yerda dasturning tukkizta kadriyatlari xakida gapirib, duneni yaxshirok uzgartirishga erdam berdi.
14 iyun kuni „Futbol doʻstlik uchun“ Xalkaro bolalar forumi yakunlanganidan sung, esh futbolchilar va jurnalistlar, Rossiyada bulib utadigan 2018-yilgi jahon chempionatining ochilishi marosimida ishtirok etishdi. „Lujniki“ stadionida bolalar bu yilgi dasturda ishtirok etaetgan barcha 211 mamlakat va mintakaning bayroklarini, tantanali ravishda kutarib chikishdi[29]. Shundan sung, „Futbol doʻstlik uchun“ ning esh ishtirokchilari Rossiya va Saudiya Arabistonni terma jamoalari urtasidagi dastlabki uyinni tomosha kilishdi.
Rossiya Federatsiya prezidenti Vladimir Putin ochilish uchrashuvini tomosha kilish uchun Rossiya futbolining esh elchisi Albert Zinnatovni uzining eniga taklif kildi. U yerda esh yigit Braziliyalik jahon kubogi chempioni Roberto Karlos va Ispaniyalik Futbolchi Iker Kasilyas bilan gaplashdi[30].
Moskvadagi yakuniy tadbirda, 211 mamlakat va mintakalarning, 1500 dan ortik bolalari va usmirlari ishtirok etdi. Oltinchi mavsumda 180 dan ortik tadbirlar tashkil kilinib, jami 240 mingdan ortik bolalar ishtirok etishdi[31].
2018-yilda loyiha xukumat tomonidan kullab-kuvvatlandi. Rossiya Federatsiyasi xukumati bosh vazirining urinbosari Olga Golodes Xalkaro bolalar forumi ishtirokchilari va mexmonlariga Rossiya prezidenti Vladimir Putinning tabrik suzini ukib berdi. Rossiya Federatsiyasining Xukumati raisi Dmitriy Medvedev „Futbol doʻstlik uchun“ oltinchi xalkaro bolalar forumining ishtirokchilari va mexmonlariga, salom beradigan telegrammani yubordi[32].
23 may kuni bulib utgan brifingda, Rossiya tashki vazirligining rasmiy vakili Mariya Zaxarova, bugun "„Futbol doʻstlik uchun“ dasturini jahon xamjamiyati tomonidan, Rossiyaning xalkaro ijtimoiy siesatining muxim gumanitar tarkibiy kismi deb bilishini taʼkidladi[33].
FIFAning „Futbol doʻstlik uchun“ dasturi anʼanaviy tarzda kullab-kuvvatlandi. Tashkilot Moskvadagi yakuniy tadbirlarning ishtirokchilari va mexmonlarining umumiy soni, 5000 kishini tashkil etganini taʼkidladi[34].
Futbol doʻstlik uchun 2019
tahrir2019-yilgi dustlik futboli 2019-yil 28-maydan 2-iyungacha Madridda „Futbol doʻstlik uchun“ dasturining ettinchi mavsumi, muxim vokealari bulib utadi. Odatdagidek, Ochik tanlov aralash guruxlar tarkibi – Xalkaro dustlik guruxlari aniklandi. 2018-yilda bulgani kabi, dasturning ekologik tashabbusi doirasida jamolar noeb va yukolib boraetgan xayvon turlari nomlari bilan ataldi.[35]
Yettinchi mavsumning asosiy vokealari „Futbol doʻstlik uchun“ xalkaro forumi bulib xisoblanadi. 2019-yilda Forum futbolchilar, siesatchilar, jamoat va sport tashkilotlari vakillari urtasida konstruktiv mulokot va tajriba almashish uchun muljallangan maydonchadir. Forum duneda bolalar va eshlar futbolini rivojlantirishga bagishlangan.[35]
„Futbol doʻstlik uchun“ jahon chempionati
tahrirXalqaro bolalar futboli turniri „Futbol uchun doʻstlik“ dasturi doirasida oʻtkaziladi[36]. Chempionatda ishtirok etadigan jamoalar – „Doʻstlik terma jamoalari“ – Ochi qurʼa tashlashda shakllantiriladi[37]. Terma jamoalar "Futbol doʻstlik uchun " tamoyili boʻyicha[38] tashkil etiladi: bir jamoada turli millat, jinsga mansub va turli jismoniy qobiliyatli sportchilar oʻynaydi.[39]
„Futbol doʻstlik uchun“ Xalqaro bolalar forumi
tahrirYillik „Futbol doʻstlik uchun“ Xalqaro bolalar forumida loyihaning yosh ishtirokchilari kattalar bilan birgalikda dasturning qadriyatlarini dunyo miqyosida targʻib qilish va rivojlantirish masalalarini muhokama qiladilar. Forum davomida bolalar boshqa mamlakatlardan kelgan tengdoshlari, taniqli futbolchilar, jurnalistlar va jamoat arboblari bilan uchrashadilar va ular bilan muloqotda boʻladilar hamda kelajakda oʻz tengdoshlari orasida umuminsoniy qadriyatlarni mustaqil ravishda targʻib qiladigan yosh elchilarga aylanadila.[40]
Xalqaro bolalar matbuot markazi
tahrirOʻz xalqaro Bolalar matbuot markazi „Futbol doʻstlik uchun“ dasturining oʻziga xos xususiyatiga aylandi[41]. U birinchi marta 2014-yilda „Futbol doʻstlik uchun“ dasturi doirasida tashkil etilgan edi[42]. Matbuot markazining yosh jurnalistlar oʻz mamlakatlarida dastur voqealarini yoritishadi[43]: milliy va xalqaro sport ommaviy axborot vositalari uchun yangiliklar tayyorlashadi, „Futbol doʻstlik uchun“ telekanali, Football for Friendship bolalar gazetasi va dastur rasmiy radiostansiyasi uchun materiallarni yaratishda ishtirok etishadi[44]. Xalqaro Bolalar Matbuot markazi milliy musobaqalarida „Eng yaxshi yosh jurnalist“[45] milliy tanlovlarining gʻoliblari, yosh bloggerlar, fotograflar va yozuvchilarni birlashtiradi. Matbuot markazining yosh jurnalistlari " bolalar haqida bolalar " formatini amalga oshirib oʻz fikr-mulohazalarini dasturning ichida turib ifoda qilishadi.[46]
Xalqaro Futbol va Doʻstlik kuni
tahrir"Футбол дўстлик учун " dasturi doirasida Xalqaro futbol va doʻstlik kuni 25 aprelda nishonlanadi[47]. Bayram birinchi marta 2014-yilda 16 mamlakatda nishonlandi[48]. Oʻsha kuni doʻstona matchlar, fleshmoblar, radio marafonlar, master-klasslar, televizion shoular, ochiq mashq qilishlar va boshqalar boʻlib oʻtdi.[49] Bayramga 50 mingdan ziyod kishi qatnashdi.
2015-yilda futbol va doʻstlik kuni 24 mamlakatda nishonlandi[50]. Bayram doirasida doʻstona oʻrtoqlik matchlari va boshqa tadbirlar oʻtkazildi. Germaniyada „Shalke 04“ klubining futbolchilari ochiq mashq qilish tadbirini oʻtkazdilar[51], Serbiyada TV-Shou, Ukrainada „Volin“ FJ yoshlar futbol jamoasi va oilalar, bolalar va yoshlar uchun ijtimoiy xizmatlar Lutsk Shahar markazida roʻyxatga olingan bolalar oʻrtasida match boʻlib oʻtdi.[52]
Rossiyada futbol va doʻstlik kuni 25 aprel kuni 11 shaharda nishonlandi. Vladivostok, Novosibirsk, Yekaterinburg, Krasnoyarsk, Barnaul, Sankt-Peterburg va Saranskda dasturning asosiy qadriyatlarini eslatishga moʻljallangan doʻstona futbol matchlari boʻlib oʻtdi. Krasnoyarsk, Sochi va Rostov-Donda 2014-yilda Olimpiada mashʼalasini koʻtargan kishilar ishtirokida "Doʻstlik estafetasi " boʻlib oʻtdi. Moskvada koʻzi ojizlar sporti Federatsiyasining koʻmagida „Teng imkoniyatlar turniri“ tashkil etildi. 5 may kuni Nijniy Novgorod va Qozonda futbol va doʻstlik kuni nishonlandi.[8]
2016-yilda futbol va doʻstlik kuni 32 mamlakatda nishonlandi. Rossiyada bu bayram toʻqqizta shahar: Moskva, Sankt-Peterburg, Novosibirsk, Barnaul, Birobijon, Irkutsk, Krasnodar, Nijniy Novgorod va Rostov-Donda nishonlandi. Nijniy Novgorodda „Volga“ yosh futbolchilarining oʻrtoqlik uchrashuvi oʻtdi, klubning katta futbolchilari esa bolalar uchun mashqlar va trening oʻtkazdi. Novosibirskda boʻlib oʻtgan oʻrtoqlik uchrashuvida nogiron bolalar – Novosibirsk viloyati „Yermak-Sibir“ terma jamoasi ishtirok etdi.[11]
2017-yilda Futbol va doʻstlik kuni 64 mamlakatda nishonlandi. Butun jahon boʻyicha oʻtkazilgan turli tadbirlarda serbiyalik himoyachi Branislav Ivanovich, gollandiyalik hujumchi Dirk Kyuyt kabi mashhur futbolchilar ishtirok etdilar. Gresiyada bu tadbirga 2004-yildagi Yevropa chempionatining gʻolibi Teodoras Zagorakis mamlakat terma jamoasi tarkibida ishtirok etdi. Rossiyada, „Zenit“ FJ negizida „Futbol doʻstlik uchun“ 2017 dasturinining yosh elchisi Zaxar Badyuk maxsus mashq qilib oʻrganish sharafiga muyassar boʻldi. Mashq qilib oʻrganish davomida „Zenit“ FJ darvozaboni Yuriy Lodigin Zaxarning qobiliyatlariga yuqori baho berdi i darvozabonlik sanʼatining sirlari bilan oʻrtoqlashdi.[15]
„Futbol doʻstlik uchun“ ning tukkizta kadriyalari
tahrir2013-yil 25- mayda Buyuk Britaniya, Germaniya, Sloveniya, Vengriya, Bolgariya, Gresiya va Rossiyaning esh elchilari, dasturning dastlabki sakkizta kadriyatlarini-dustlik, tenglik, adolatni shakllantirgan, Birinchi Xalkaro Bolalar forumida soglikni saqlash, tinchlik, sadokatlik, galaba va anʼanalar ochik xat bilan takdim etdi. Xalkaro futbol tashkiloti (FIFA), Yevropa futbol uyushmalari assotsiatsiyasi (UEFA) va Xalkaro Olimpiya kumitasi, Xalkaro sport tashkiotlari rahbarlariga xat junatishdi. 2013-yil sentyabr oyida Yozef Bletter, Vladimir Putin va Vitaliy Mutko bilan uchrashuv paytida maktubni kabul kilganini tasdikladi va dustlik uchun futbolni kullab kuvvatlashga tayer ekanligini bildirdi[10].
2015-yilda Xitoy, Yaponiya va Kozogiston ishtirokchilari „Futbol doʻstlik uchun“dasturiga kushilishdi va tukkizinchi kadamni sharaflashni taklif kilishdi[53].
„Toʻqqiz qadriyat“ kubogi
tahrir"Тўққиз қадрият" kubogi – bu „Futbol doʻstlik uchun“ Xalqaro bolalar ijtimoiy dasturi mukofoti. Har yili kubok loyiha qadriyatlari: doʻstlik, tenglik, odillik, sogʻliq, tinchlik, fidokorlik, gʻalaba, anʼanalar va shon-sharafga eng katta sodiqlik uchun beriladi. Gʻolibni tanlashda butun dunyodagi muxlislar ishtirok etadilar, ammo yakuniy qaror ovoz berish yoʻli bilan „Futbol doʻstlik uchun“ loyihasi ishtirokchilari tomonidan qabul qilinadi. „Toʻqqiz qadriyat“ Kubogining sovrindori boʻlgan futbol klublari: „Bavariya“ (2016), „Al-Vaxda“ (maxsus sovrin), „Real Madrid“ (2017).[54]
Doʻstlik bilaguzugi
tahrir"Футбол дўстлик учун " dasturining barcha tadbirlari tenglik va sogʻlom turmush tarzi ramzi boʻlgan Doʻstlik bilakuzuklari almashinuvi bilan boshlanadi. Bilaguzuk koʻk va yashil rangli iplardan iborat, uni dastur qadriyatlariga amal qiladigan har bir kishi taqib yurishi mumkin.
Frans Bekkenbauerning soʻzlariga koʻra
"Harakat ramzi boʻlgan ikki rangli bilaguzuk ham „Futbol doʻstlik uchun“dasturining asosiga qoʻyilgan qadriyatlar kabi oddiy va tushunarli".
Dasturning yosh ishtirokchilari mashhur sportchilar va jamoat arboblari[55] shu jumladan: Dik Advokat[56], Anatoliy Timoshuk[57] va Luish Netu, Frans Bekkenbauer[58], Luis Fernandes, Dide Drogba, Maks Meyer, Fatma Samura, Leon Goreska, Leon Goreska, Domeniko Krishito, Michel Salgado, Aleksandr Kerjakov, Dimas Pirros, Miodrag Bojovich, Adelina Sotnikova, Yuriy Kamenesga doʻstlik bilaguzuklarini bogʻladilar.
Mavsumlar orasidagi ishtirokchilar faolligi
tahrir"Футбол учун дўстлик" dasturining yosh futbolchilari rasmiy mavsumdan tashqari turli tadbirlarda ishtirok etadilar. 2013-yilning may oyida „Maribor“ (Sloveniya) futbol klubi yoshlar tarkibining oʻyinchilari Kambodjalik bolalar bilan xayriya doʻstlik matchini oʻtkazdilar.[59] 2014-yilning 14 sentyabr kuni Sochi shahrida dasturning Rossiyalik ishtirokchilari Rossiya Federatsiyasi Prezidenti va FIFA prezidenti Yozef Blatter bilan uchrashuv doirasida Vladimir Putin bilan muloqotda boʻldilar[60]. 2014-yilning iyun oyida Fransiya Prezidenti Fransua Olland „Futbol doʻstlik uchun“ dasturining ishtirokchisi boʻlgan „Taverni“ jamoasini Fransiya va Nigeriya oʻrtasidagi 2014-yildagi Jahon chempionati oʻyinini tomosha qilish uchun Yelisey saroyiga taklif qildi. 2016-yilning aprel oyida „Futbol doʻstlik uchun“ 2015 dasturining elchisi Yuriy Vashuk loyihada ishtirok etish tajribasi bilan oʻrtoqlashish uchun Belarusning eng kuchli odami Kirill Shimko va „BATE“ FJ yosh futbolchilari bilan uchrashdi. Yuriy Vashuk Kirill Shimkoga ramziy doʻstlik bilakuzugini sovgʻa qilib, unga loyiha gʻoyalari: doʻstlik, odillik, sogʻlom turmush tarzini ilgari surish estafetasini topshirdi.
Sovrinlar va mukofotlar
tahrir"Футбол дўстлик учун " dasturi turli tanlovlar gʻolibi hamda bir qator Rossiya va xalqaro mukofotlar sovrindori boʻldi. Shu jumladan: „Xalqaro hamkorlikni rivojlantirish“ nominatsiyasida „Rossiyaning eng yaxshi ijtimoiy loyihalari“, „Korporativ Ijtimoiy Masʼuliyat“ nominatsiyasida biznes kommunikatorlar Xalqaro assotsiatsiyasining (IABC) Gold Quill Awards sovrini (2016), "Sayyoraning eng yaxshi Ijtimoiy loyihasi " nominatsiyasida Sabre Awards (2016), „Eng yaxshi xalqaro strategiya“ nominatsiyasida The Drum Social Buzz Awards (2017)[61], „Eng yaxshi mediastrategiya“ nominatsiyasida i The Internationalist Awards for Innovative Digital Marketing Solutions (2017)[62], „Rossiyaning eng yaxshi ijtimoiy loyihasi“ nominatsiyasida „Kumush kamonchi“ sovrinlari(2018), Kumush kamonchi" gran-pri sovrini (2018) boʻldi.
Manbalar
tahrir- ↑ „arxiv nusxasi“. 2016-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 21-may.
- ↑ inserbia.info/today/2014/04/gazproms-football-for-friendship-2014
- ↑ https://www.sport-express.ru/football/gazprom/reviews/futbol-dlya-druzhby-2018-obyavleny-imena-uchastnikov-programmy-ot-rossii-1401229/
- ↑ 4,0 4,1 http://www.prnewswire.com/news-releases/young-football-players-from-24-countries-of-europe-and-asia-meet-at-third-international-childrens-football-for-friendship-forum-506472841.html
- ↑ https://archive.today/20150515191023/http:/fcbusiness.co.uk/news/article/newsitem=2379/title=franz+beckenbauer+kicks+off+gazprom%92s+%91football+for+friendship%92+campaign
- ↑ http://www.ntv.ru/sport/627113
- ↑ arxiv nusxasi, 2015-05-22da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2015-05-22
- ↑ 8,0 8,1 8,2 http://www.lazionews.eu/settore-giovanile/oltre-450-ragazzi-riuniti-da-gazprom-in-occasione-del-secondo-forum-internazionale-football-for-friendship/
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 http://www.noodls.com/viewNoodl/28582380/oao-gazprom/young-football-players-from-24-countries-of-europe-and-asia-
- ↑ 10,0 10,1 http://www.mirror.co.uk/sport/football/news/franz-beckenbauer-reveals-hes-barcelona-7695610
- ↑ 11,0 11,1 arxiv nusxasi, 2017-02-21da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2017-05-21
- ↑ rbth.com/sport/2016/06/01/gazprom-brings-soccer-crazy-kids-to-milan-for-uefa-champions-league-final_599353
- ↑ http://www.prnewswire.co.uk/news-releases/fourth-international-football-for-friendship-forum-brings-together-young-footballers-from-three-continents-581479171.html
- ↑ http://www.euronews.com/2016/05/31/football-for-friendship-syrian-youth-team-make-tournament-debut-in-milan
- ↑ 15,0 15,1 arxiv nusxasi, 2017-04-26da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-12-21
- ↑ finance.dailyherald.com/dailyherald/news/read/33918303/Fifth_Season_of_Gazprom’s_Football_for_Friendship_International_Childrenʼs_Project_Launched
- ↑ https://www.merrilledge.com/research/story?stryKey=600-201703161740PR_NEWS_USPRX____enUK201703165338-1
- ↑ 18,0 18,1 arxiv nusxasi, 2019-03-27da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2017-07-24
- ↑ 19,0 19,1 http://www.euronews.com/2017/07/06/football-brings-kids-together
- ↑ stomp.straitstimes.com/singapore-seen/12-year-old-sporean-messi-wins-global-football-contest-in-russia
- ↑ http://www.euronews.com/2018/02/16/football-for-friendship-sets-stage-for-2018-world-cup
- ↑ http://www.thedailystar.net/sports/football/time-defender-bangladesh-1543027
- ↑ http://www.chronicle.co.zw/russia-opportunity-for-zim-youngsters/
- ↑ arxiv nusxasi, 2019-04-11da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2019-04-17
- ↑ 25,0 25,1 25,2 https://www.sovsport.ru/others/lifestyle/articles/1059219-shikarnyj-futbol-krepkaja-druzhba
- ↑ https://www.sovsport.ru/others/lifestyle/articles/1058343-ih-podruzhil-futbol
- ↑ https://www.sport-express.ru/football/gazprom/news/yunyy-trener-iz-rossii-stal-chempionom-mira-po-futbolu-dlya-druzhby-1420530/
- ↑ 28,0 28,1 https://www.sport-express.ru/football/gazprom/reviews/more-schastya-druzhby-i-futbola-1428124/
- ↑ https://rsport.ria.ru/russia2018_news/20180615/1138055010.html
- ↑ https://www.sport-express.ru/football/gazprom/news/yunyy-posol-futbola-dlya-druzhby-vstretilsya-s-prezidentom-rossii-na-chm-v-moskve-1424143/
- ↑ https://www.sport-express.ru/football/gazprom/news/uchastniki-futbola-dlya-druzhby-iz-211-stran-i-regionov-pribyli-v-moskvu-1419265/
- ↑ http://government.ru/gov/persons/183/telegrams/32841/
- ↑ http://www.mid.ru/ru/press_service/spokesman/briefings/-/asset_publisher/D2wHaWMCU6Od/content/id/3231268##23
- ↑ https://www.fifa.com/worldcup/news/211-countries-and-regions-took-part-in-the-sixth-international-football-for-frie
- ↑ 35,0 35,1 https://www.championat.com/football/news-3707473-segodnja-startuet-sedmoj-sezon-socialnoj-programmy-futbol-dlja-druzhby.html
- ↑ http://www.chelseafc.com/news/latest-news/2014/05/chelsea-foundation-youngsters-head-to-lisbon.html
- ↑ http://www.chelseafc.com/news/latest-news/2014/06/chelsea-foundation-plays-part-in-children-forum.html
- ↑ arxiv nusxasi, 2015-04-04da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2017-05-21
- ↑ rbth.com/sport/2014/05/30/big_soccer_for_little_europeans_37075.html
- ↑ arxiv nusxasi, 2018-06-12da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-12-21
- ↑ http://www.habermonitor.com/en/haber/detay/for-friendlies-football-scope-young-reporter/333164/
- ↑ arxiv nusxasi, 2016-05-06da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2017-05-21
- ↑ http://www.itsroundanditswhite.co.uk/2014/04/15/football-for-friendship-are-on-the-hunt-for-talented-young-journalists/
- ↑ arxiv nusxasi, 2014-07-08da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2014-07-08
- ↑ arxiv nusxasi, 2016-03-04da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2016-03-04
- ↑ http://www.financialexpress.com/india-news/mission-xi-million-picks-chandigarh-girl-ananya-kamboj/689736/
- ↑ arxiv nusxasi, 2015-05-22da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2015-05-22
- ↑ rbth.com/sport/2015/05/15/children_from_24_countries_celebrate_day_of_football_and_friendship_46087.html
- ↑ https://www.theguardian.com/football/2015/apr/26/said-and-done-blatter-putin-david-cameron
- ↑ rbth.com/multimedia/2015/05/12/the-international-day-of-football-and-friendship_95713?crid=325359
- ↑ instagify.com/media/979016253229007447_641360799
- ↑ business-center.amchamchina.org/news/?dir=17&doc=201504262030PR_NEWS_ASPR_____EN90314&andorquestion=OR&&ok=1&passDir=0
- ↑ http://www.joblenobl.ru/news/287-v-ramkakh-programmy-futbol-dlya-druzhby-uchrezhden-kubok-devyati-tsennostej
- ↑ http://www.euronews.com/2017/07/17/f4f-nine-values-cup-2017-goes-to-real-madrid
- ↑ http://www.dailymail.co.uk/sport/worldcup2014/article-2642473/Vitor-Baia-tips-Portugal-special-World-Cup-Cristiano-Ronaldo-shines-backs-old-boss-Jose-Mourinho-Chelsea.html
- ↑ „arxiv nusxasi“. 2015-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 21-dekabr.
- ↑ arxiv nusxasi, 2014-12-23da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2014-12-23
- ↑ http://www.theboltonnews.co.uk/news/11270319.Interview_sends_Megan_Mackey_to_Champions_League_final/
- ↑ sport.rbc.ru/article/172216/
- ↑ en.kremlin.ru/events/president/news/19222
- ↑ arxiv nusxasi, 2018-06-12da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2021-12-21
- ↑ http://www.internationalist-awards.com/new-digital-awards/