Gʻafur Gʻulom

Gʻafur Gʻulom (1903-yil 10-may — 1966-yil 10-iyun) — oʻzbek yozuvchisi va shoiri. 1903-yilning 10-mayida Toshkent shahrining Qoʻrgʻontegi mahallasida dehqonlar oilasida tugʻilgan. Toʻqqiz yoshida otasidan, oʻn besh yoshida onasidan yetim qolgan Gʻafur Gʻulom avval eski maktabda, soʻngra rus-tuzem maktabida taʼlim olgan. 1916 yilning kuzida G‘ofur o‘qishga kiradi. Onasining vafotidan so‘ng (otasi avvalroq vafot etgan), u ishlashga majbur bo‘lgan. Ko‘plab kasblarda o‘zini sinab ko‘rgach, u nihoyat, matbaaga harf teruvchi bo‘lib ishga kiradi, so‘ngra, pedagogik kurslarda tahsil oladi. Toshkent pedagogika institutini tamomlagan.1919 yildan 1927 yilgacha u o‘qituvchi, maktab direktori, Ma’naviyat uyushmasi ishchilari raisi bo‘lib ishlaydi, bolalar uyini tashkil etishda faol ishtirok etadi. „Shum bola“ (1936) avtobiografik qissasida ijodkorning bolaligi, asr boshidagi Toshkent hayoti tiniq tasvirlangan.

Gʻafur Gʻulom
Asl ismi	G'afur G'ulom
Tavalludi	10-may 1903-yil Toshkent shahrining Qoʻrgʻontegi mahallasi
Vafoti	10-iyun 1966-yil(1966-06-10) (63 yoshda) Toshkent shahri Chig'atoy qabristoni
Taxallusi	“Gʻulom” va “Mirzo”
Ijod qilgan tillari	Rus tili va Oʻzbek tili
Fuqaroligi	O'zbekiston SSR fuqarosi
Magnum opus	„Hiylai sharʼiy“ (1930) „Mening oʻgʻrigina bolam“ (1965) “Netay” (1930) “Yodgor” (1936) “Shum bola” (1936-1962)
Mukofotlari

Ijodi

1923 yil yozilgan “Feliks farzandlari” she’rida yetim bolalar haqida gapirarkan, unda yozuvchi o‘z hayotini ifodalaydi, “Maorif va o‘qituvchi” oynomasida esa “Go‘zallik qayerda” nomli ikkinchi she’ri nashr qilinadi. „Dinamo“ (1931), „Tirik qoʻshiqlar“ (1932) toʻplamlarida shoir ruhidagi betakrorlik, milliy oʻziga xoslik aks etdi. Insonga xos mangu tuygʻular „Qish va shoirlar“ (1929), „Non“ (1931), „Toshkent“ (1933), „Qutbda saylov“ (1937), „Men Yahudiy“ (1941), „Qish“ (1941), „Xotin“ (1942), „Afsuski, afsusni qoʻshib koʻmmadi“ (1945) singari sheʼrlarida aks etdi.

„Bogʻ“ (1934), „Sogʻinish“ (1942), „Kuz keldi“ (1945), „Kuzgi koʻchatlar“ (1948) singari sheʼrlarida obod bogʻ, saxiy bogʻbon, umiddagi kelajak gavdalanadi. Ota timsolida aks etgan „Sen yetim emassan“ (1942), „Sogʻinish“ (1942), „Biri biriga shogird, biri biriga ustod“ (1950), „Sizga“ (1947), „Bahor taronalari“ (1948) singari sheʼrlarida yurt, xalq, kelajak mas’uliyati tasvirlanadi.

„Netay“ (1930), „Yodgor“ (1936), „Shum bola“ (1936-1962) qissalari, „Hiylai sharʼiy“ (1930), „Mening oʻgʻrigina bolam“ (1965) singari hikoyalarida qahramon xarakterining milliy betakrorligini aks ettirgan.

1943-yilda Oʻzbekiston Fanlar Akademiyasiga haqiqiy aʼzo boʻldi. Akademik sifatida u adabiyot tarixini, yozuvchilar ijodini („Navoiy va zamonamiz“ (1948), „Folklordan oʻrganaylik“ (1939), „Jaloliddin“ dramasi haqida“ (1945), „Muqimiy“ (1941) yoritib berdi.

Vatan himoyachisi mavzusi G‘ofur G‘ulomning 1941 - 1945 yillardagi keyingi ijodida yanada rivojlandi va chuqurlashdi . Shu bilan bir qatorda, u odamlarni “bor sabri, bor iqtidori”ni fashistlar ustidan g‘alabaga qaratishga chorlaydi. Shoir urushdan keyingi davrlardagi mamlakatning iqtisodiy rivojlanishida o‘zbek ayolining rolini alohida ta'kidlab o'tdi.

“Ikki akt” dostonida u qishloqlarning qayta joylashuvini madh etarkan, o‘zbek dehqonchiligi va ularning kelajak orzu tuyg‘ularini ifodalaydi. Ushbu mavzu “Qo‘qon” dostonida ham yangraydi. O‘z vaqtida u xalqda ommabop bo‘lgan va qishloq xo‘jaligini mustahkamlash kurashida targ‘ibot vazifasini bajargan

G‘ofur G‘ulom o‘zining juda yaxshi she’rlarini bolalar va o‘smirlar uchun bag‘ishlagan: “Ikki bolalik”, “Bilaman”, “Seni Vatan kutmoqda”.

Urush yillarida G‘ofur G‘ulom “Sen yetim emassan”, “Seni kutyapman, o‘g‘lim!”, “Vaqt”, “Kuzatish”, “Ayol”, “Bizning ko‘chada ham bayram bo‘lajak” kabi ajoyib she’rlar yaratgan. “Seni kutyapman, o‘g‘lim!” she’rida shoir front ortida o‘zlarining qahramonona mehnatlari orqali dushman ustidan g‘alabani yaqinlashtirgan otalarning sabri va kuchini madh etadi.

Mushkul kunlarda insonlarning bolalarga bo‘lgan muhabbati buyuk ma’no kasb etgan. Bu - ota-onasini yo‘qotib, oddiy odamlarning sidqidildan qilgan g‘amxo‘rligi haqida so‘z boruvchi ajoyib “Sen yetim emassan” she’rida yaqqol seziladi. Shoirning urush yillarida yozilgan “Bahaybat”, “G‘alabachilar qo‘shig‘i”, “Vaqt”, “Xotin” she’rlari yuqori fuqarolik she’riyatining namunalari hisoblanadi. Ular “Sharqdan kelmoqdaman” to‘plamidan joy olgan.

Urushdan keyingi yillar G‘ufur G‘ulom bir qator she’riy to‘plamlarini nashrdan chiqaradi: “Yangi she’rlar”, “O‘zbekiston olovlari”, “Onalar”, “O‘zbek xalq g‘ururi”, “Tong qo‘shig‘i”, “Yashasin, tinchlik!”, “Bu - sening imzoing”. Ushbu to‘plamlardan joy olgan she’rlarda shoir tinchlik davrining muhim savollariga javob topishga, o‘zbek xalqining mehnat faoliyatidagi muvaffaqiyatlarini ko‘rsatishga intiladi. Asarlarining qahramonlari — dunyo ishlari va osoyishta mehnat bilan band sobiq askar.

G‘ofur G‘ulom — tinchlik, do‘stlik va xalq baxtining jo‘shqin kurashchisi. Shoir tinchlik uchun kurashga bag‘ishlangan to‘plam yaratgan. Ulardan eng yaxshilari: “Dunyo minbaridan”, “Yashasin, tinchlik!”, “Bu — sening imzoing” va boshqalar.

G‘afur G‘ulom, shuningdek, Pushkin, Lermontov, Griboyedov, Mayakovskiy, Nozim Hikmet, Rustaveli, Nizomiy, Shekspir, Dante, Bomarshe va boshqalarning asarlarini o‘zbek tiliga mohirona tarjimasi, shuningdek, adabiyotshunoslik va publitsistik maqolalari bilan mashhur.

G‘ofur G‘ulomning dunyo qarashi va badiiy didining shakllanishida Vladimir Mayakovskiy asarlari katta ta’sir ko‘rsatgan. G‘ofur G‘ulom o‘zining maqolalaridan birida shunday yozadi: “Men... rus mumtoz ijodkorlarini bilaman va ularni sevaman va ularning ko‘plab asarlarini ona tilimga tarjima qildim. Lekin “men uchun vazn, lug‘at, timsol, she’rning ohang tuzilishi sohalarida eng serqirra va cheksiz imkoniyatlarni ochgan” Mayakovskiyning shogirdiman, deyishni istayman”. Mayakovskiy satirasidagi darg‘azab, tanqidiy kinoya, lirikasidagi bag‘oyat ulkan tuyg‘u kuchidan tashqari, men o‘zimda... uning usullarining dovyurak notiqlik kuchini, metaforalar jasorati, mubolag‘alar ifodaliligini jamdashga harakat qildim. Hatto, usulli, ohangli va ma’no ifodaliligini oshiruvchi she’r qurilishidan ham o‘zbek she’r tuzimida foydalanishimga to‘g‘ri keldi”. Bular G‘ofur G‘ulomning ko‘plab she’rlarida namoyondir, masalan: “Turksib yo‘llarida”, “Ona yer”, “Yashasin, tinchlik!”.

G‘ofur G‘ulom ijodining urushdan keyingi davri o‘zbek adabiyoti rivojida muhim o‘rin egalladi. Urushdan avvalgi davrlarda uning she’rlarida urushdan oldin ular tomonidan yaratilgan narsalarni qo‘lda qurol bilan himoya qilayotgan, yerda tinchlik istayotgan odamlarning ichki kechinmalari va o‘y-xayollari tasvirlangan. Shoirning urushdan keyingi davr lirikasi uning urush yillar lirikasining mantiqiy davomi va rivoji hisoblanadi, “Unutma, Vatan seni kutmoqda!” va “G‘alaba bayrami” she’rlari — shoirning mazkur ikki ijodiy davrining bog‘lovchi halqasi kabidir.

Gʻulom 1966-yilning 10-iyunida vafot etdi. Chigʻatoy qabristoniga dafn etildi.

Oilasi

• Turmush o'rtog'i Olmos G'ofurovna - Axmedov Qudratilla Axmedovich, 1995 yilda vafot etgan, O'zbekistonning atoqli davlat arbobi bo'lgan.
• Oʻgʻli — Ulugʻ Gʻulomov (1933 yil 1 oktyabr — 1990 yil 15 martda vafot etgan), yadro fizigi, Oʻzbekiston SSR FA akademigi, Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi Yadro fizikasi instituti direktori.
• Oʻgʻli — Qodir Gʻulomov (1945-yil 17-fevralda Toshkent shahrida tugʻilgan), maʼlumoti — yadro fizigi, Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi muxbir aʼzosi, Quyosh fizikasi instituti direktori, keyinroq — Oʻzbekiston mudofaa vazirining birinchi fuqarolik vaziri (sh. 2000 yil 29 sentyabrdan 2005 yil 18 noyabrgacha )[4][5].
• Qizi - Olmos G'ofurovna Ahmedova (G'ulomova), 1938 yil 3 iyulda tug'ilgan, rassom, muzey direktori. G‘afur Gulyama, uch farzandi bor, Durbek Qudrattilaevich Ahmedov – iqtisod fanlari doktori, Jo‘rabek Qudratillaevich Ahmedov – irrigatsiya muhandisi, Gavharshodbegim Qudratillaevna Rustamova (Ahmedova) – tarix fanlari nomzodi, siyosatshunos.
• Qizi - Toshxon G'ofurovna Yo'ldosheva (G'ulomova).

Asarlari

• „Hiylai sharʼiy“ (1930)
• „Mening oʻgʻrigina bolam“ (1965)
• “Netay” (1930)
• “Yodgor” (1936)
• “Shum bola” (1936-1962)

She'rlar to'plamlari:

• "Gulnoza" (1929)
• "Dinamo" (1931)
• "Xitoy rasmlari" (1932)
• "Jonli qo'shiqlar" (1932)
• "O'zbekiston" (1936)
• Sharqdan kelganlar (1943)
• "Biz tirik odamlarmiz"
• "Ustalar kuchga ega bo'lganda"
• "She'rlar" (1949)
• "O'rtoq Stalinga" (1950)
• "O'rtoq Stalinga" (1951)
• "Moskva - dunyo qal'asi" (1951)

She'rlari:

• "Turksib yo'llari haqida"
• "Vatan"
• "Yashasin dunyo!"
• "Qish va qor" (1929)
• "Non" (1931)
• “Toshkent” (1933)
• "Bog'" (1934)
• "Shimoliy qutbdagi saylovlar" (1937);
• "Men yahudiyman" (1941)
• "Qish" (1941)
• “Sen yetim emassan” (1942)[9];
• "Ayol" (1942)
• "Sog'inch" (1942)
• "Afsuski, pushaymonlar ko'milmagan" (1945)
• "Kuz keldi" (1945)
• "Siz - yosh" (1947)
• "Hammasi sizniki" (1947)
• "Bahor ohanglari" (1948)
• "Kuzgi ko'chatlar" (1948)
• "Assalom kommunizmga!" (1949)
• "Yoz"
• "Pol Robesonga" (1949)
• "Kim o'rganadi, kim o'rgatadi" (1950)
• "Vatan baxti" (1951)
• “Yangi Yerda bayram” (1957)
• "Yodgar" (1961);
• "Lenin va Sharq" (1961).

Adabiyotlar

• Mamajonov S. Shoir va zamonaviylik. Toshkent, „Fan“, 1963.
• Akbarov A. Gafur Gulyam. Toshkent: „Yosh gvardiya“, 1974.
• Sharafiddinov O. Xalq baxtining otashin kuychisi.
• Gʻafur Gʻulom. Asarlar, 10 tom, Toshkent: Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1978, 180-229.

Havolalar

• Gʻafur Gʻulomga taʼziyanoma, „Sovet Oʻzbekistoni“ gazetasi
• G'afur G'ulom ijodi
• G'afur G'ulom hayoti haqida