Gadoliniy
| 64 | Гадолиний
|
Gd | |
| 4f75d16s2 | |
Gadoliniy (Gadolinium), Gd - Mendeleyev davriy sistemasi III rypyhining lantanoidlar turkumiga mansub kimyoviy element; tartib rakami 64, atom massasi 157,25. Yettita barqaror izotopi maʼlum: Gd152, Gd154, Gd155, Gd1S6, Gd1”, Gd158 va Gd160, Gadoliniyning bir necha sunʼiy radioaktiv izotopi olingan. Gadoliniy 1880 yilda Shveysariya kimyogari Gadoliniy Marinyak tomonidan kashf etilgan bulib, fin kimyogari Yu. Gadolin sharafiga quyilgan. Yer pustida ogʻirligi jihatidan 5,4-10”4% ni tashkil qiladi, gadolinit va b. minerallar tarkibida uchraydi. Gadoliniy zichligi 7,85 g/sm3, suyukdanish temperaturasi 1313°, ferromagnit xossasiga ega kulrang metall. Gadoliniy oddiy sharoitda (20°) havoda asta-sekin, 100° dan yuqorida tez oksidlanadi. Mineral kislotalar (ftorid kislotadan tashqari) bilan taʼsirlanadi. Ishqor eritmalari taʼsiriga chidamli. Qizdirilganda vodorod, azot va galogenlar bilan birikadi. Gadoliniy uz birikmalarida uch va-lentli.
Gadoliniy (Sh)-oksid, Gd2O5 — oq kristall modda. a-va r-modifikatsiyalari maʼlum. Zichligi 7,618 g/sm3, suyuqlanish temperaturasi 2350°, suvda erimaydi. Gd2(C2O4)3, yoki Gd(NO3)3 ni odatda 800—1000°da parchalab olinadi.
Gadoliniy(1P)-xlorid, GdCl3 — oq kristall modda. Zichligi, 4,541 g/sm3. Suyuqlanish temperaturasi 605°, suvda yaxshi eriydi. 200° dan yuqorida, Gd2(C2O4)3 ga xlor yoki SS14 taʼsir et-tirib, Gadoliniyni xlorlab va b. usullarda olinadi.
Gadoliniy (111)-ftorid, GdF, — oq kristall modda. Oddiy sharoitda ortorombik panjarali modifikatsiyasi (zichligi 7,058 g/sm3) barkaror bulib, 1075° da zichligi 7,33 g/sm3, suyuqlanish temperaturasi 1232° bulgan geksagonal panjarali modifikatsiyaga utadi. Gadoliniy birikmalariga gaz holatidagi NGʻ yoki ularning suvdagi eritmalariga ftorid kislota taʼsir ettirib olinadi.
Metall hodsagi Gadoliniy GdCl3 yoki GdF, ni kalsiy bilan qaytarib olinadi. Gadoliniy temir, nikel, kobalt bilan birga magnit qotishmalari komponenti, yadro reaktorlarining sozlovchi uzagi (neytroilarni yutadi) sifatida ishlatiladi. Yevropiy yordamida faollashtirilgan Gd2O3 qizil rangda shuʼlalanadigan lyuminofor, terbiy yordamida faollashtirilgan Gadoliniy oksisulfidi esa rentgenolyuminofordir.
Adabiyotlar
tahrir- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
 |