Vikipediya

Gender identifikatori

Gender identifikatori - bu shaxsning o'zini ma'lum bir jins vakili sifatida, ya'ni erkak, ayol yoki boshqa toifa vakili sifatida ichki idrok etishi, bu jins vakillarining xatti-harakatlari va fazilatlari haqidagi ijtimoiy va madaniy stereotiplar bilan bog'liq. Gender identifikatori biologik jins bilan bir xil bo'lishi shart emas. Hozirgi vaqtda gender identifikatori va gender ifodasini ajratish odatiy holdir - madaniyatga qarab, erkak, ayol va androgin sifatida o'qiladigan ma'lum fazilatlarning namoyon bo'lishi[1], garchi ma'lum gender stereotiplariga muvofiqligi u yoki bu gender identifikatsiyasining boshqa turi sifatida ko'rib chiqiladigan adabiyotlar ham mavjud[2][3][4][5].

Ko'pgina insoniyat jamiyatlarida jamiyatning boshqa a'zolariga nisbatan shaxsning ijtimoiy o'ziga xosligini shakllantirish uchun asos bo'lishi mumkin bo'lgan gender toifalari majmui mavjud. Jinsiy o'ziga xosligi tug'ilganda tayinlangan jinsga mos keladigan odamlar sisgender deb ataladi, jinsi o'ziga xosligi mos kelmaydiganlar esa transgender deb ataladi. Ba'zida transgender tushunchasi biologik jins bilan gender ifodasining mos kelmasligini o'z ichiga oladi[6].

Gender identifikatori nazariyasi asoschilaridan biri seksolog Jon Uilyam Money edi.

Jamiyat uzoq vaqtdan beri binar gender tizimiga ega - jamiyatni tashkil qilish usuli bo'lib, unda odamlar ikki toifaga bo'linadi: erkaklar va ayollar - va tug'ilish paytida tayinlangan jins, gender identifikatori, gender ifodasi va jinsiy aloqa o'rtasida moslik mavjud. Biroq, so'nggi bir necha o'n yilliklarda ikki jinsga tegishli bo'lmagan odamlar rasmiy darajada tobora ko'proq e'tirof etilmoqda. Bu AQSh, Avstraliya, Buyuk Britaniya va Evropa mamlakatlari kabi rivojlangan mamlakatlarda sodir bo'ladi, ikki jinsdan biriga tegishli bo'lmagan shaxslarni tan olishga qaratilgan o'zgarishlar huquqiy hujjatlarga ham tegishlidir[7][8].

Boshqa ko'plab jamiyatlarda an'anaviy gender tizimlari binar emas: ular ikkitadan ortiq gender toifalarini o'z ichiga oladi va tug'ilish paytida tayinlangan jins va gender identifikatori o'rtasida hech qanday bog'liqlik bo'lmasligiga imkon beradi[9][10][11].

Gender identifikatori, gender ifodasi va jinsiy orientatsiya tahrir

Zamonaviy tadqiqotchilar insonning jinsi va jinsiyligini tavsiflash uchun uchta asosiy tushunchani ajratib ko'rsatishadi[12]:

  • gender o'ziga xosligi - bu shaxsning ichki o'zini o'zi anglashi;
  • gender ifodasi - insonning ma'lum bir madaniyatda o'z jinsini bildirish usullari: xususan, kiyim-kechak, muloqot qilish usuli va qiziqishlar shu jumlasidandir. Shaxsning gender ifodasi belgilangan gender rollariga mos kelishi yoki mos kelmasligi va ularning gender kimligini aks ettirishi yoki aks ettirmasligi mumkin[12]. Misol uchun, transgenderlar haqorat, zo'ravonlik va boshqa ijtimoiy jazo choralariga duch kelmaslik uchun o'zlarining jinsiga qarab kiyinishni tavakkal qilmasliklari odatiy holdir.
  • jinsiy orientatsiya - inson jinsiy yoki romantik tarzda jalb qilinganlarning jinsi.

Binar gender tizimi gender identifikatori, gender ifodasi va jinsiy orientatsiya bir-biriga, shuningdek, tug'ilishda tayinlangan jinsga mos kelishi kerak, deb taxmin qiladi - masalan, tug'ilishda biologik erkak jinsi bo'lgan shaxs o'zini shunday belgilashi kutiladi. Erkak, erkaklik xulq-atvorini ko'rsatish va ayollarga heteroseksual tarzda qiziqish bildirishi tabiiy hol. Lekin har doim ham bunday emas.

Gender identifikatori va ruhiy jins tahrir

Fanda aqliy yoki psixologik jins tushunchasi qo'llaniladi, bu ba'zan "gender o'ziga xosligi" tushunchasining sinonimi sifatida ishlatiladi[13]. Shu bilan birga, sovet va postsovet fanida psixologik jinsiy aloqaning yagona kontseptsiyasi ishlab chiqilmagan. Ruhiy yoki psixologik jins, shuningdek, jinsiy o'ziga xoslik tushunchalari odatda tug'ilish paytida tayinlangan ruhiy jinsning mos kelishini nazarda tutuvchi "me'yor" va transseksualizmga ishora qiluvchi "patologiya" ni muhokama qilish kontekstida qo'llaniladi[14][15].

Ruhiy yoki psixologik jinsiy aloqa tushunchasidan farqli o'laroq, "gender o'ziga xosligi" tushunchasi gender tadqiqotlarida keng qo'llaniladi. Bunday ilmiy yondashuv, xususan, tug'ilish paytida tayinlangan jinsning mos kelishining majburiy va normalligi haqidagi tushunchalar va insonning ichki o'zini o'zi anglashi aksioma sifatida qabul qilinmasligini, balki tanqidiy nuqtai nazardan antropologiya, falsafa va boshqa fanlarda nazariyalar ko'rib chiqilishini anglatadi. Transgenderlarning sog'lig'i sohasidagi yetakchi zamonaviy mutaxassislarning fikriga ko'ra, tug'ilish paytida tayinlangan jins va jins o'rtasidagi tafovut patologiya emas, balki xilma-xillik masalasidir va gender nomuvofiqligini salbiy yoki tabiatan og'riqli hodisa deb hisoblash mumkin emas[16].

Psixologiya bo'yicha adabiyotlarda "gender identifikatori" atamasining o'zini ma'lum bir jinsdagi shaxs sifatida anglash emas, balki erkaklik, ayollik va androginlik haqidagi stereotiplarga muvofiqlik darajasini bildirish ma'nosida keng qo'llanilishi psixiatr D. D. Isaev tomonidan tanqid qilindi. Uning nuqtai nazaridan, bunday hollarda gender o'ziga xosligi gender roli bilan almashtiriladi[2].

Gender identifikatsiyasining shakllanishi tahrir

Zamonaviy ilm-fanda gender identifikatsiyasining shakllanishiga qaysi omillar biologik yoki ijtimoiy ustun ta'sir ko'rsatishi haqida munozaralar mavjud. Ba'zi tadqiqotlar ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, gender identifikatoriga genetik va gormonal omillar ta'sir qiladi. Boshqa tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, tarbiya va ijtimoiy muhit bolalarning gender o'zini o'zi anglashi va gender ifodasiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi[17]. Xususan, agar ota-onalar yoki bolaning vasiylari o'z xatti-harakatlarida an'analarga rioya qilsalar va bolaning jinsiga mos kelmaydigan xatti- harakatlariga salbiy munosabatda bo'lishsa, bu ota-onadan keyin, shu jumladan balog'at yoshida ham takrorlanish ehtimolini oshiradi[17]. Shu bilan birga, tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ijtimoiy muhitning idrok etilgan bosimi tayinlangan jinsdan ichki qoniqish bilan bevosita bog'liq emas va gender muvofiqligini o'rnatish bolaning psixologik farovonligiga salbiy ta'sir qiladi, bu esa stress, chekinish va ijtimoiy izolyatsiyaning kuchayishiga olib keladi[18][19].

Judit Butlerning g'ayrioddiy nazariy kontseptsiyasida gender identifikatori "ijtimoiy sanktsiyalar va tabular tomonidan majburlangan ijro etuvchi yutuq" sifatida ko'riladi[20].

Jinsiy identifikatsiyani o'zgartirish tahrir

Jinsga mos kelmaydigan bolalar va kattalar o'zlarining gender identifikatorlarini o'zgartirishga va gender muvofiqligiga erishishga qaratilgan reparativ yoki konversion terapiya bilan davolangan va ba'zida hali ham davolanmoqda. Bunday yondashuvlarning uzoq muddatli samaradorligi ilmiy jihatdan tasdiqlanmagan, bu ularning tarafdorlari tomonidan ham e'tirof etilgan[21]. Shu bilan birga, bunday terapiya zararli bo'lishi mumkinligi haqida dalillar mavjud, bu atipik gender tajribalarini bostirishga, uyatchanlik hissini kuchaytirishga, yaqinlar bilan munosabatlarni buzishga va o'z joniga qasd qilishga urinishlarga olib keladi[22].

Ikkilik bo'lmagan jinsiy identifikatsiya tahrir

 
Binar bo'lmagan jins belgisi

Ikkilik bo'lmagan jins (yoki ingliz gender va queer so'zlaridan genderqueer) bu faqat erkak va ayol jinsini ta'minlovchi ikkilik tizimga to'g'ri kelmaydigan gender identifikatorlari spektrining belgisidir[23]. Ko'pgina madaniyatlar o'z tarixi davomida ikkilik bo'lmagan gender tizimiga ega bo'lgan va uchinchi jinsni ta'minlash fikrlarini ilgari surgan. Zamonaviy G'arb jamiyatida bu yo'nalishdagi o'zgarishlar XX-asrning oxirida sodir bo'la boshladi.

Binar bo'lmagan shaxslarda (genderqueers) o'ziga xoslik an'anaviy binar jins tizimidan tashqariga chiqishi, erkak va ayol jinsining kombinatsiyasi (binar, trigender), o'zgaruvchan (genderfluid) yoki yo'q (agender) bo'lishi mumkin. O'ttizdan ortiq binar bo'lmagan gender identifikatorlari mavjud.

Zamonaviy psixiatriya va psixologiyasida, qoida tariqasida, gender identifikatsiyasiga binar yondashuv qo'llaniladi. Psixiatr V. D. Mendelevich binar bo'lmagan shaxslar binar paradigmada o'zlarining jinsi identifikatorini "qaror qilish" talablari bilan duch kelganligini ko'rsatadi. Buni qilmaslik psixopatologik sifatida qabul qilinadi. Mendelevichning fikriga ko'ra, ushbu yondashuvdan foydalanish norma va patologiya haqidagi zamonaviy ilmiy g'oyalarga javob bermaydi[24].

Manbalar tahrir

  1. ↑ Neeki Parsa and Sabra L. Katz-Wise Gender expression // The SAGE encyclopedia of trans studies. — Sage Publications, 2021.
  2. ↑ 2,0 2,1 Исаев Д. Д. Системный подход к проблеме гендерной идентичности // Педиатр. — 2012. — Т. 3, № 4. — С. 37-40.
  3. ↑ Wood W., Eagly A. H. Two traditions of research on gender identity // Sex Roles. – 2015. – Т. 73. – №. 11. – С. 461-473.
  4. ↑ Ярославкина Е. В. Ценностно-смысловая сфера женщин с разной гендерной идентичностью // Сахалинский гос. ун-т–Южно-Сахалинск. – 2008.
  5. ↑ Кікінежді О. М. Гендерна ідентичність особистості: когнітивна парадигма // Наукові записки Національного університету Острозька академія. Психологія і педагогіка. – 2013. – №. 22. – С. 51-56.
  6. ↑ Terry Altilio, Shirley Otis-Green. Oxford Textbook of Palliative Social Work. Oxford University Press, 2011 — 380 bet. ISBN 978-0199838271. . — «Transgender is an umbrella term for people whose gender identity and/or gender expression differs from the sex they were assigned at birth (Gay and Lesbian Alliance Against Defamation [GLAAD], 2007).».
  7. ↑ „Movement for third gender option ‘exploding’ in U.S.“ (en). NBC News. 2019-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 24-oktyabr.
  8. ↑ them. „Do You Know What It Means to Be Genderqueer?“ (en-us). them.. 2020-yil 4-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 24-oktyabr.
  9. ↑ Бутовская М. Л.. Антропология пола. М.: Век 2, 2013. 
  10. ↑ Honingmann, J.J.. The Kaska Indians: An ethnographic reconstruction. New Haven, CT: Yale University Press, 1964. 
  11. ↑ Davies, S.G.. Challenging gender norms: Five genders among the Bugis in Indonesia (Case Studies in Cultural Anthropology). Belmont, CA: Wadsworth, 2007. 
  12. ↑ 12,0 12,1 „American Psychological Association. Definition of Terms: Sex, Gender, Gender Identity, Sexual Orientation“. 2015-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-avgust.
  13. ↑ Ильин Е. П.. Пол и гендер. СПб.: Питер, 2010. 
  14. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named lopukhova
  15. ↑ „Нарушения психосексуального развития“,Сексопатология: Справочник. М.: Медицина, 1990 — 576 bet. ISBN 5-225-01179-9. 
  16. ↑ Всемирная профессиональная ассоциация по трансгендерному здоровью „Стандарты помощи транссексуальным, трансгендерным и гендерно нонконформным людям. 7-я версия“,. Международные медицинские стандарты помощи трансгендерным людям. СПб: ЦСИИ «Действие», 2015.  (Wayback Machine saytida 2015-09-20 sanasida arxivlangan) „Архивированная копия“. 2015-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 14-avgust.
  17. ↑ 17,0 17,1 Oswalt, Angela. „Factors Influencing Gender Identity“ (en). MentalHelp.Net (2010-yil 9-iyun). 2016-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 31-iyul.
  18. ↑ {{{заглавие}}}.
  19. ↑ {{{заглавие}}}.
  20. ↑ Judith Butler. Performative Acts and Gender Constitution: An Essay in Phenomenology and Feminist Theory // Theatre Journal. — 1988. — Vol. 40, № 4. — С. 519—531.
  21. ↑ {{{заглавие}}}.
  22. ↑ {{{заглавие}}}.
  23. ↑ {{{заглавие}}}.
  24. ↑ Менделевич В. Д. Небинарная гендерная идентичность и трансгендерность вне психиатрического дискурса // Неврологический вестник. — 2020. — Т. LII: № 2. — С. 5-11.

Yana qarang tahrir

  • gender sotsiologiyasi
  • Gender tadqiqotlari
  • Yogyakarta tamoyillari
  • Transgender

Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gender_identifikatori&oldid=3978599" dan olindi