Getman (polyakcha hetman, nem. Hauptmann — boshliq soʻzidan) — 1) Ukrainada 16—17-asr 1-yarmida kazaklar rahbari, 1648 y.dan Ukraina hokimi va kazak qoʻshinlari boshligʻi; bir qator dehqon-kazak koʻzgʻolonlari rah-bari; 2) Polshada 15—16-asrlarda yollanma qoʻshinlar qoʻmondoni, 16—18-asrlarda butun armiya (barcha qoʻshinlar) qoʻmondoni.

GETTERLAR (ing. getters), gaz yutuvchilar — kimyoviy oʻzaro taʼsir yoki adsorbsiya natijasida gazlarni (inert gazlardan tashqari) bogʻlash xossasiga ega moddalar. G. boshqa gazlar bilan taʼsiri, kimyoviy faolligi, ularni eritish (absorbsiya) yoki sirtida ushlab qolish xossalari bilan farqlanadi. G. vakuum asboblarida inert gazlarni qoldiq gazlardan, qoʻshimchalardan va bugʻlardan tozalashda ham qoʻllaniladi. Sanoatda bugʻlanadigan va bugʻlanmaydigan G. ishlatiladi. Bugʻlanadigan G. gazlarni asbob devorlarida metalli koʻzgu hosil qilib bogʻlaydi. Bunday G. temir, nikel yoki mis sim yuzasidagi bariydan tashkil topgan boʻlib, tegishlicha (feba, niba, kuba) nomlanadi. Bugʻlanmaydigan G. — tantal, titan, sirkoniy, niobiy, toriy, shuningdek lantan, seriy va b. nodir elementlar — asosan gazlarning erish yoki adsorbsiyalanishi natijasida bogʻlaydi. Bunday G. asboblarga kukun holida joylashtiriladi yoki ulardan shu asboblarning ayrim qismlari yasaladi.

Adabiyotlar tahrir

  • OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil