Habibullo
Habibulloxon (1872-yil 3-iyun, Samarqand – 1919-yil 20-fevral, Jalolobod yaqinida Afgʻoniston) – Afgʻoniston amiri (1901-yildan). Hokimiyatining dastlabki davrida vatanparvar kuchlar taʼsirida islohotlar oʻtkazishga (markaziy hokimiyatni mustahkamlash, iqtisodiyotni rivojlantirish, dunyoviy taʼlimni joriy qilish va boshqalar), mamlakatni Angliyadan qaramligini zaiflashtirishga harakat qilgan. Birinchi jahon urushi yillarida Germaniyaning gijgijlashiga qaramay Habibulloxon betaraflik siyosatini tutgan.
| Habibulloxon | |
|---|---|
 | |
| Afgʻon amiri | |
|
Mansab davri 1901-yil 01-oktyabr – 1919-yil 20-fevral | |
| Oʻtmishdoshi | Abdurahmon |
| Vorisi | Nasrullaxon |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
1872-yil 03-iyun Samarqand Buxoro amirligi[1][2] |
| Vafoti |
1919-yil 20-fevral Kalagosh, Lagʻmon viloyati, Afgʻoniston |
| Fuqaroligi | Afgʻoniston amirligi |
| Ota-onasi |
|
Hayotining dastlabki davri
tahrirHabibulloxon amir Abdurahmonning toʻngʻich oʻgʻli boʻlib, 1871-yilda Buxoro amirligining Samarqand shahrida tugʻilgan. Uning ukasi Nasrullaxon 1874-yil 7-dekabrda tugʻilgan.
Hukmronlik
tahrirHabibulloxon nisbatan islohotchi hukmdor boʻlib, oʻz mamlakatini modernizatsiya qilishga uringan. U hukmronligi davrida Afg‘onistonga zamonaviy tibbiyot va boshqa texnologiyalarni olib kirish ustida ishlagan. Otasi tomonidan surgunga majburlangan koʻplab insonlar Habibulloxon farmoniga binoan umumiy amnistiya bilan Afgʻonistonga qaytarilgan[3]. 1903-yilda Habibulloxon Habibiya maktabi hamda harbiy akademiyaga asos solgan. Shuningdek, u oʻz mamlakatida ilgʻor islohotlarni amalga oshirishga harakat qildi. U turli huquqiy islohotlar oʻtkazdi va koʻplab eng ogʻir jinoiy jazolarni bekor qildi. Uning bosh maslahatchilaridan biri Abdul Latif 1903-yilda murtadlikda ayblanib, Kobulda toshboʻron qilinib, oʻlimga hukm qilingan. Boshqa islohotlar orasida otasi tomonidan oʻrnatilgan ichki razvedka tashkilotining demontaj qilinishi ham bor edi. Mihtarlamdagi Qala-i-Saraj amir tomonidan qurilgan. 1905-yil amir Abdurahmon tomonidan imzolangan ingliz-afgʻon bitimini tan olgan[4][5].
Xost isyoni
tahrir1912-yilning may oyida Xost qoʻzgʻoloni boʻlib oʻtdi. Qoʻzgʻolon rahbari afgʻon taxtiga raqib boʻlgan Jehandad Xon boshchiligidagi isyonchilar edi. Habibulloxon faoliyatidagi ilk yirik qarshilikka duch keldi[6]. Bu qoʻzgʻolon oʻsha yilning avgust oyida Afgʻoniston hukumati tomonidan qoʻzgʻolonchilarga imtiyozlar berilganda tugadi[7].
Birinchi jahon urushi
tahrirUsmonli imperiyasi sultoni va Germaniya harbiy missiyasi (Nidermayer-Hentig ekspeditsiyasi) Afgʻonistonni oʻz tomoniga qoʻshishga qaratilgan qattiq saʼy-harakatlariga qaramay, Birinchi jahon urushida Habibulloxon mamlakatning betarafligini saqlab qoldi. U, shuningdek, Britaniya Hindistoni bilan keskinlikni sezilarli darajada pasaytirdi, 1905-yilda doʻstlik shartnomasini imzoladi va 1907-yilda rasmiy davlat tashrifi bilan Hindistonda boʻldi. Angliya va ichki reaksion kuchlar tazyiqi ostida 1919-yil yosh afgʻonlarta qarshi chiqqan. Ularning koʻpchiligi qamoqqa olingan va qatl etilgan[8][9].
Vafoti
tahrirHayotining oxirida inglizparast siyosat yurgizib, Afgʻonistonda ozodlik harakatining oʻsishiga toʻgʻanoq boʻlgan. Habibulloxon 1919-yil 20-fevralda Lag‘mon viloyatining Kalagosh shahrida ov paytida harbiy ofitser tomonidan oʻldirilgan[10][11]. Habibulloxonning akasi Nasrullohxon uning oʻrniga qisqa muddatga amir etib tayinlangan va 1919-yilning 21-28-fevrallari oraligʻida bir hafta hokimiyatni boshqargan. Habibulloxonning uchinchi oʻgʻli Omonullaxon tomonidan qamoqqa olingan[12]. Bu uchinchi ingliz-afgʻon urushidan bir necha oy oldin sodir boʻlgan.
Manbalar
tahrir- ↑ Vogelsang, The Afghans (2001, s. 270)
- ↑ „HH Sir Amir Habibullah Khan“. Ancestry (2003-yil 5-avgust). 2012-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-sentyabr.
- ↑ Peroz, Nazir. Framework for a Functional IT Supply in Higher Education in Afghanistan, 2009. ISBN 9783643102256.
- ↑ „Qalat us-Seraj Palace, Mehtarlam, Laghman. | ACKU Images System“. ackuimages.photoshelter.com.
- ↑ „Seraj Castle Restoration Completed“ (en). TOLOnews.
- ↑ The Encyclopaedia Britannica: A Dictionary of Arts, Sciences, Literature & General Information; the Three New Supplementary Volumes Constituting with the Volumes of the Latest Standard Edition, the Thirteenth Edition (en). Encyclopaedia Britannica, Company, Limited, 1926 — 46-bet.
- ↑ The Britannica Year-Book 1913: A Survey of the World's Progress Since the Completion in 1910 of the Encyclopædia Britannica
- ↑ „Amir Habibullah Khan: Afghan Reformer and Freemason“.
- ↑ McMahon, Henry A (1939). An Account of the Entry of H. M. Habibullah Khan Amir of Afghanistan into Freemasonry. London, UK: Favil Press, Ltd.
- ↑ Islam and Politics in Afghanistan, Olesen, page 101
- ↑ „6. Afghanistan (1919-present)“.
- ↑ „Afghanistan 1919–1928: Sources in the India Office Records“. 2017-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 22-sentyabr.
Tashqi havolalar
tahrir- Nölle-Karimi, Christine (2017). "Ḥabīballāh Khān". in Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis et al.. Encyclopaedia of Islam (3rd nashri). Brill Online. ISSN 1873-9830. https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/habiballah-khan-COM_30150?s.num=8&s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&s.q=Khan.
- Ancestry.com: Afghan royalty
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |