Ibn Mammati
Asl ismi Al-As'ad ibn Muhadzab ibn Zakariyya ibn Kudama ibn Mino Sharafiddin Abu'l-Makarim ibn Said ibn Abi'l-Malih ibn Mammati, oddiygina Ibn Mammati familiyasi bilan mashhur boʻlgan Misr amaldori. Sulton Salohuddin va uning vorisi al-Aziz Usmon davrida hukumat idoralari boshligʻi boʻlib ishlagan, shuningdek, taniqli shoir va sermahsul yozuvchi boʻlgan.
Kelib chiqishi
tahrirAl-As'ad ibn Mammati Asyutdan kelgan qibtiy nasroniylar oilasidan chiqqan[1]. U 1149-yilda Misrda tugʻilgan[2]. Uning bobosi Abul-Malih oʻsha paytda hukmron boʻlgan Fotimiylar xalifaligi xizmatiga kirgan va 11-asr oxirida Badr al-Jamoliy vazirligi davrida bosh kotiblik darajasiga koʻtarilgan[1] . Otasi Muhadzab oxirgi Fotimiy xalifalari davrida armiya boʻlimi kotibi (divan al-jaysh) boʻlib xizmat qilgan va 1182-yilda vafotigacha[1] Sulton Salohuddinning (1169—1193) qoʻl ostida ishlagan. Salohuddinning amakisi Shirkuh tomonidan oʻrnatilgan anti-xristianlik siyosati tufayli Muhadzab va uning oilasi oʻsha paytdagi Fotimiylar davrining bir qancha amaldorlari kabi oʻz pozitsiyalarini saqlab qolish uchun[3] Islomni qabul qildilar. Bu „Ibn Mammati“ familiyasini izohlaydi, chunki qibtiy shevasidagi Mahometi, „Muhammadiy“ ning muqobili hisoblanadi[1].
Hayoti
tahrirIbn Mammati otasining devon al-jaysh boshligʻi boʻldi, keyin esa Salohuddin va uning vorisi al-Aziz Usmon (1193—1198) davrida bu lavozimni saqlab qoldi[1]. U Salohidinning bosh kotibi Qodi al- Fadilning yaqin doʻsti va hamkori boʻlgan, ammo keyinroq Ibn Mammatining raqibi Safiiddin Abdulloh ibn Ali ibn Shukrga vazir etib tayinlanganida, Ibn Mammati nazardan tushib qolgan. Uning mol-mulki musodara qilindi va u oilasi bilan Halab sultoni az-Zohir saroyiga qochishga majbur boʻldi[1] . U yerda 1209-yil 29-noyabrda, 62 yoshida qashshoqlikda vafot etdi[1][4] .
Asarlari
tahrirIbn Mammati maʼmur sifatidagi faoliyatidan tashqari shoir va yozuvchi sifatida ham tanilgan[1]. Qodi al-Fadil uning fasohatini qadrlab, uni “kengashlarning bulbuli” deb ulugʻlagan[1]. U 23 ta asar yozgani maʼlum, biroq aksariyati yoʻqolgan[1]. Ulardan eng asosiysi Salohuddinning tarjimai holi, « Kalila va-Dimna »ning nazm nusxasi edi[4]. Ibn Xallikon oʻzining mashhur biografik lugʻatida Ibn Mammatining oʻgʻli tomonidan tuzilgan sheʼriy toʻplamidan baʼzi baytlarni takrorlaydi[4]. Bugungi kunda uning eng mashhur asari Misr, uning aholi punktlari, qishloq xoʻjaligi va sugʻorish tizimlari, sanoat, soliq, zarb, ogʻirlik va oʻlchovlar haqida toʻrt jildlik qoʻllanma va zamonaviy tarixchilar uchun qimmatli boʻlgan boshqa koʻplab maʼlumotlar haqida yozilgan[1]" Kitob Qavanin ad-Davaviyn" (arabcha: كتاب قوانين الدواوين).
U shuningdek, “ Kitab al-fashush fi Aḥkam Qaraqush ” yoki “Qoraqush hukmidagi ahmoqlik haqida kitob” nomi bilan mashhur boʻlgan satirik latifalar toʻplamining birinchi muallifi boʻlib, u oʻzining siyosiy raqibi Bahouddin Qoraqushni qoralaydi. Ibn Mammati tomonidan boshlangan, uning hikoyalari Misrda keng tarqaldi va Abu'l-Fadl Abdurrahmon as-Suyutiy (1445—1505) va Abdul-Salom al-Malkiy (1564—1668) tomonidan toʻplangan va qayta yozilib, shu qadar mashhur boʻldiki, keyingi asrlarda tarixiy Qoraqush xotirasi yoʻq qilindi va uning nomi „telba zolimning timsoliga“ aylandi[5].
Manbalar
tahrirManbalar
tahrir- Dowaidar, Ibrahim (2020). „Political Humor in Ibn Mammātī's Kitāb al-Fāshūsh fi Aḥkām Qarâqûsh (The Decisions of Qarâqûsh)“. Open Linguistics. 6-jild, № 1. 482–511-bet. doi:10.1515/opli-2020-0029.