Indoneziya

Indoneziya Respublikasi
Indoneziya Respublikasi Republik Indonesia
	Bayroq Gerb
	Shior: Bhinneka Tunggal Ika ; (Eski Yava tili: Birdamlik hilma xillikda)
	Madhiya: Indonesia Raya
Poytaxt	Jakarta
Rasmiy til(lar)	Indonez tili
Hukumat	Prezidentlik Respublika
• Prezident	Joko Widodo
Mustaqillik (Niderlandlardan)
• Sana	17-avgust 1945
Maydon
• Butun	1,904,569 km2 (16-oʻrin)
• Suv (%)	4.85
Aholi
• 2002-yilgi roʻyxat	241,973,879 (4-oʻrin)
• Zichlik	126/km2
YIM (XQT)	2005-yil roʻyxati
• Butun	AQSh$901,700 mil. (15-oʻrin)
• Jon boshiga	AQSh$3,726
Pul birligi	Rupiah (IDR)
Vaqt mintaqasi	UTC+7...+9
• Yoz (DST)	UTC+7...+9
Qisqartma	ID
Telefon prefiksi	62
Internet domeni	.id
	tahrir kuzat

Indoneziya (indonezcha: Indonesia), Indoneziya Respublikasi (indonezcha: Republik Indonesia) – Janubi-sharqiy Osiyodagi davlat. Dunyodagi eng katta Malay arxipelagining 17,5 ming oroli va Yangi Gvineya (Gʻarbiy Irian) orolining gʻarbiy qismida joylashgan. Maydoni 1904,6 ming km². Aholisi 265 mln kishi (2018). Poytaxti – Jakarta shahrIndoneziya Maʼmuriy jihatdan 26 viloyat (province)ga boʻlinadIndoneziya

Davlat tuzumi

Indoneziya – unitar respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1945-yilda 18-avgustda qabul qilingan. Davlat va hukumat boshligʻi – 5 yil muddatga saylanadigan prezident (2001-yil iyuldan Megavati Sukarnoputri xonim). Davlat hokimiyatining oliy organi – Xalq maslahat kongressIndoneziya U konstitutsiyani tasdiqladi, unga kora oʻzgarishlar kiritildi, prezident va vitse-prezidentni saylashdIndoneziya Qonun chiqaruvchi hokimiyat bir palatali parlament – xalq vakillari kengashidan iborat. U joriy qonun chiqaruvchilik faoliyati bilan shugʻullanadIndoneziya Uning 500 deputatidan 462 nafari umumiy ovoz berish yoʻli bilan 5 yil muddatga saylanadi va qolgan 38 nafari (harbiylar fraksiyasi) prezident tomonidan tayinlanadIndoneziya Ijroiya hokimiyatni prezident oʻzi tayinlagan hukumat bilan birga amalga oshiradIndoneziya

Tabiati

Indoneziya ekvatorial kengliklarda joylashgan. Qirgʻoqlari kam parchalangan, botqoqliklar, mangra chakalakzorlari bor. Yer yuzasining yarmidan koʻprogʻi oʻrtacha baland va pastqam togʻlardan, Yangi Gvineyada qisman baland togʻlardan (eng baland joyi 5029 m), qolgan qismi allyuvial tekisliklardan iborat. Orollarda 400 dan ortiq vulkan bor, shundan 100 tasi harakatdagi vulkan. Tektonik harakatlar tinmagan. Tez-tez kuchli zilzila boʻlib turadIndoneziya Neft, koʻmir, temir, marganets, qalay rudalari, boksit, mis, qoʻrgʻo-shin, rux, alyuminiy, nikel va fosfat konlari bor.

Iqlimi

Indoneziyaning katta qismida ekvatorial, Yava orolining sharqi va Kichik Zond orollarida subekvatorial iqlim. Pasttekisliklarda oylik oʻrtacha temperatura 25—27°. Togʻlarda salqinroq, 1500 m dan balandda yer yuzasi baʼzan muzlaydIndoneziya Ekvatorial iqlimli joylarda yillik yogʻin 2000–4000 mm, subekvatorial iqlimli joylarda 2000 mm ga yaqin. Daryolari janubi-gʻarbidan boshqa qismida yil davomida sersuv. Eng yiriklari: Kapuas, Barito, Hari, Kampar, Musi, Mamberamo, Digul. Tuproqlari mamlakat hududining 4/5 qismi (asosan, Katta Zond orollari va Gʻarbiy Irian)da sernam oʻrmonlarga xos qizil-sariq laterit va togʻ laterit tuproqlar; tekisliklarda tropik botqoqli va lateritli gley tuproqlar. Sohilidagi mangra chakalakzorlarining tuprogʻi botkrklIndoneziya Janubi-sharqidagi tropik oʻrmonlarda qizil laterit, quruq savannalarda qizilqoʻngʻir tuproqlar tarqalgan. Pasttekislikda va 1300–1500 m balandlikdagi togʻ yon ba-gʻirlarida doim yashil sernam ekvatorial oʻrmonlar (fikus, pandaus va non daraxtlari, palma, paporotniklar, bambuk) usadIndoneziya 1300–1500 m va 2600– 3000 m balandlikdagi mintaqa tor-tropik oʻrmonlar (eman, qora qayin, kashtan, qaragʻay), undan yuqorisi butazor va oʻtloqlar bilan qoplangan. Janubi-sharada, asosan, barg toʻquvchi tropik oʻrmonlar (tik daraxti, kazuarin) va savannalar (alang-alang oʻti va yovvoyi shaqarqamish) bor. Indoneziyada maymunlar (orangutan, gibbon, makakalar), kar-kidonlar, fil, malay ayigʻi, tapir, banteng buqasi, kaklik, toʻtilar, tim-soxlar (uz. 7 m gacha), kobra va boʻgʻma ilonlar, echkemar va b. bor. Indoneziyaning sharqiy qismida xaltali qayvonlar, koʻrshapalak, jannat qushi, kakadu toʻtisi uchraydIndoneziya Hasharotlar Indoneziyaning hamma qismida mavjud, baliq koʻp. Noyob hayvonlarni saqlash maqsadida Sumatra, Kalimantan, Yava va b. orollarda qoʻriqxonalar tashkil etilgan. Milliy bogʻlari: Gunung-Lyoser, Komodo-PadarRinko, Ujung-Kulon va b. Bir necha dengiz bogʻlari va qoʻriqxonalar bor.

Aholisi

Indoneziyada 300 ga yaqin elat va etnik guruh yashaydIndoneziya Mamlakat aholisining 96% tili, madaniyati va urf-odatiga koʻra malayyapolineziya til oilasining indonez guruhiga mansub. Bulardan eng yiriklari: yavaliklar, sundlar, maduralar, malayyalar, jakartaliklar, achelar, bataklar, dayaklar va b. Bulardan tashqari, Indoneziyada melanezlar, papuaslar, xitoylar, arablar, gollandlar, hindlar va boshqalar yashaydIndoneziya Davlat tili – indonez tilIndoneziya Asosiy din – islom dinIndoneziya Aholining 80% musulmonlar, 10% xristianlar, qolgan qismi hinduilik, buddaviylik, konfutsiylik va mahalliy anʼanaviy dinlarga eʼtiqod qiladIndoneziya Indoneziya aholisining 2/3 qismi mamlakat hududining 7% ini tashkil etgan Yava o. da. Aholining 70% qishloqlarda yashaydIndoneziya Yirik shaharlari: Jakarta, Surabayya, Bandung, Semarang, Medan.

Tarixi

Indoneziya – hozirgi tipdagi inson (pitekantrop, yavantrop) shakllangan markazlardan birIndoneziya Mil. av. 2-asr ga oid yodgorliklar saqlangan. Yava, Malayya o. larida Taruma va Kalinga, Sumatrada Malayyu va Shrivijayya davlatlari tashkil topgan. Ularda hinduilik va buddaviylik tarqala boshladIndoneziya Mil. 7-asrda bir necha mayda davlatlar birla-shib, Shrivijayya imperiyasiga aylandIndoneziya 8-asr 1-yarmidaYavada Mataram davlati paydo boʻldIndoneziya 1025-yil Shrivijayya inqirozga uchradIndoneziya 11-asrning 40-yillarida Mataram Kediri (13-asr dan Singasari) va Jangala davlatlariga boʻlinib ketdIndoneziya 1120-yil Kediri ilgari Mataramga qarashli barcha yerlarni birlashtir-di, boshqa orollar ustidan nazorat oʻrnatdIndoneziya 13-asr oxirida Singasari yemirilib, uning oʻrnida Majapaxit im-periyasi tashkil topdi (1293— taxminan 1520). Majapaxit imperiyasi oʻrta asrlarda eng yirik umumindonez davlati boʻlgan.

14-asrda Hindiston va Malakkadan Indoneziya ga islom dini kirib keldIndoneziya Arxipe-lagning koʻp qismini egallagan Majapaxit imperiyasi musulmon sultonliklariga boʻlinib ketgach (16-asr), Indoneziya hudu-diga yevropaliklar (portugallar, gollandlar) kirib kela boshladIndoneziya 1602-yil gollandlar Indoneziyada Ost-Indiya kompan-piyasiga asos soldIndoneziya Bu kompaniya mamlakatning talay qismini oʻziga tobe qilib oldIndoneziya 1811-yil Indoneziya ni inglizlar bosib oldIndoneziya Birok, 1814-yilgi Angliya-Niderlandiya bitimiga kura, Indoneziya yana Niderlandiya qoʻliga oʻtdIndoneziya

Indoneziya xalqi ajnabiy istilochilarga qarshi kurash olib bordIndoneziya Diponegoro boshchiligida Yavada (1825—30), Imom Bajon yetakchiligida Sumatrada (1830— 39), Acheda (1873—1903) koʻtarilgan qoʻzgʻolonlar tarixda mashhur.

20-asr boshida milliy ozodlik harakati bir muncha kengaydIndoneziya 1908-yil Yavada „Budi utomo“ („Oliy maqsad“) nomli birinchi milliy tashkilot paydo boʻldIndoneziya Golland mustamlakachilariga qarshi 1923-yil temiryoʻlchilarning umumiy ish tashlashi boʻlib oʻtdIndoneziya 1926-yil indonez xalqi mustamlakachilikka qarshi qoʻzgʻolon koʻtardi, ammo u bostirildIndoneziya 1927-yil Axmad Sukarno rahbarligida Milliy partiya tuzildIndoneziya Indoneziya mustaqilligini talab qilib, xalq orasida obroʻ krzongan bu parti-yaning faoliyati takikdandi, Sukarno va uning tarafdorlari qamoqqa olindi (1929). 1931-yildan Milliy partiya Indoneziya partiyasi deb nomlandIndoneziya 1937-yil milliy inkilob tarafdorlari Indonez xalqi harakati (Gerindo) tashkilotini tuzdilar.

1942—45 yillarda Indoneziyani Yaponiya bosib oldIndoneziya Yaponiya Ikkinchi jahon urushida maglubiyatga uchragach, mamlakat mustaqil Indoneziya respublikasi deb eʼlon qilindi (1945-yil 17-avgust). A. Sukarno uning prezidenti qilib saylandIndoneziya Respublika konstitutsiyasi qabul qilindIndoneziya Biroq 1945-yil 6-sentabrda Indoneziya ga ingliz, keyinroq golland qoʻshinlari bostirib kirdIndoneziya Indoneziya xalqi bosqinchilarga qarshi 4 yil kurash olib bordIndoneziya Nihoyat, Gollandiya Indoneziya mustaqilligini tan olishga majbur buldi (1949-yil noyabr). Biroq u Indoneziya mustaqilligiga putur yetkazadigan bitim tuzishga erishdIndoneziya Indoneziya 16 xududga boʻlibtashlandi; mamlakat „Indoneziya Qoʻshma Shtatlari“ nomi bilan yuritila boshladi, Gollandiya Indoneziyaning bir qismi (Gʻarbiy Iri-an) ni oʻz koʻl ostida saqlab qoldIndoneziya Indoneziya xalqi oʻz mamlakatini toʻla ozod qilish uchun kurashni davom ettirdIndoneziya 1950-yil 6 avgustda Indoneziya unitar (qoʻshma) davlat deb eʼlon qilindIndoneziya Hukumat Indoneziya uchun asoratli boʻlgan bitimlarni tan olmaslik haqida qaror qabul qiddi (1956-yil aprel). 1957-yilning oxirida Indoneziya hukumati mamlakatdagi ajnabiylarga qarashli barcha korxona, plantatsiya va banklarni oʻz nazoratiga oldIndoneziya 1957-yil Sukarno davlatning siyosiy va iqti-sodiy apparatini qayta tuzdIndoneziya Prezident dekreti bilan 1945-yilgi Konstitutsiya yana kuchga kirdi (1959-yil iyul). Biroq Indoneziya hukumati va milliy vatanparvarlarga qarshi qoʻporuvchilik harakati toʻxtamadIndoneziya 1956-yil Sumatra va Sulavesida ayirmachilar qurolli isyon boshladIndoneziya Hukumat qoʻshinlari xalq ommasining yordami bilan isyonchilarni tor-mor qildi (1961). Gʻarbiy Irianni Indoneziya tarkibiga qoʻshib olishni tinch yoʻl bilan hal etolmagach, Indoneziya vatanparvarlari golland bosqinchilariga qarshi qurolli kurash boshladi (1962). 1963-yil 1-mayda Gʻarbiy Irian Indoneziya Respublikasi tarkibiga qoʻshib olindIndoneziya Prezident Sukarno mamlakat mustaqilligini mustahkamlash, iqti-sodiyotni yuksaltirish, dunyodagi barcha mamlakatlar bilan doʻstlik va hamkorlik yoʻlini tutdIndoneziya Ammo ichki siyosiy beqarorlik (harbiylar, ayirmachilar va islom aqidaparastlarining isyonlari), soʻl va oʻng kuchlarning oʻzaro kurashi tobora kuchayishi „1965-yil 30-sentabr“ voqealariga olib keldIndoneziya Armiya rahbariyatining raqiblari orasidagi ashaddiy murosasiz arboblar kompartiya rahbarlarining madadi bilan davlat toʻntarishi qilishga urindilar. Ularning xattiharakatlari tor-mor etilgach, Sukarno hokimiyatdan chetlashtirildi va „yangi tartib“ oʻrnatishga kirishildIndoneziya 1966-yilda general Suharto muvaqqat (1968-yildan rasmiy) prezident boʻlib qoldIndoneziya Harbiylar boshchiligidagi hokimiyat ichki muxolifatni keskin cheklab, bozor xoʻjaligiga oʻtish orqali iqtisodiy oʻsishni taʼminlash vazifasini qoʻydIndoneziya Indoneziya faol tashqi siyosat oʻtkazib, milliy taraqqiyot uchun qulay sharoit taʼminlash yoʻlidan bordIndoneziya Yalpi mahsulot ishlab chiqarish ni koʻpaytirish surʼatlari oshdi, aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan daromad koʻpaydIndoneziya

Suharto 6-muddatga prezident etib saylandi, biroq 1998-yil boshlarida mamlakat moliyaviy inqirozga duchor boʻldi. Xalq ommasi, ayniqsa, talaba yoshlar bu kulfatda prezidentni ayblab, koʻchalarda norozilik namoyishlari oʻtkazishdIndoneziya Shunday bir vaziyatda Xalq maslahat kongressi Suhartoni 7-muddatga yana prezident etib sayladIndoneziya Bu voqea xalqning gʻazabini yanada oshirdi va tinch namoyishlar gʻalayon tusini ola boshladIndoneziya Prezidenta ing isteʼfo berishi haqidagi talablar kuchaydi. Nihoyat, Suharto isteʼfoga chiqishga majbur boʻldi va konstitutsiyaga binoan 1998-yil 21-may kuni vitse-prezident Burhoniddin Yusuf Habibiy prezident lavozimini egalladIndoneziya Ammo uning bu lavozimdagi faoliyati uzoqqa bormadIndoneziya Oliy tabaqa arboblarining suiisteʼmollaridan norozi boʻlgan xalq ommasining talabi bilan B. Yu. Xabibiy isteʼfoga chiqarildIndoneziya 1999-yil oktabrdan Vohid Ab-durahmon, 2001-yil iyuldan A. Sukarnoning qizi Megavati Sukarnoputri prezident lavozimiga saylandIndoneziya

Indoneziya – 1950-yildan BMT aʼzosi.

Milliy bayrami – 17-avgust – Mustaqillik eʼlon qilingan kun (1945). Oʻzbekiston Respublikasi bilan diplomatiya munosabatlarini 1992-yil 23-mayda oʻrnatdIndoneziya

Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari

Birlik va taraqqiyot partiyasi, 1973-yilda musulmonlarning 4 partiyasi birlashishi natijasida tuzilgan; Indoneziya demokratik partiyasi, 1973-yilda 5 partiyaning qoʻshilishi natijasida tuzilgan; Golkar (funksional guruqlar), 1964-yil siyosiy partiyalarga kirmaydigan davlat xizmatchilari, kasaba uyushma, yoshlar, xotin-qizlar, diniy tashkilotlar vakillari ittifoqi sifatida tuzilgan, 1998-yilda partiyaga aylantirilgan; Indoneziya demokratik partiyasi (kurashchi), 1998-yilda tuzilgan; Milliy mandat partiyasi, 1998-yilda tashkil etilgan; Milliy uygʻonish partiyasi, 1998-yilda tuzilgan. Umumindone-ziya mehnatkashlar ittifoqi kasaba birlashmasiga 1973-yilda asos solingan; Umumindoneziya ishchilar itti-foqi („Ravnaq“) kasaba birlashmasi 1992-yilda tuzilgan.

Xoʻjaligi

Indoneziya – agrar-industrial mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda qishloq xoʻjaligining ulushi oʻrtacha 17% ni tashkil etadi va bu ulush tobora kamayib bormoqda. Ayni vaktda qishloq xoʻjaligi mahsulotlari hajmi koʻpaymoqda. Bu hol dehqonchilik va chorvachilik intensiv tuye olayotgani bilan ham, ekinzorlar kengayishi, jumladan, kam yerli dehqonlar yangi oʻzlashtirilgan yerlarga koʻchib borishi bilan ham bogʻliqdir.

Qishloq xoʻjaligi – Indoneziya iqtisodiyotining yetakchi tarmogʻIndoneziya Mehnatga yarokli aholining yarmidan koʻprogʻi qishloq xoʻjaligida mashgʻul. Indoneziya tabiiy kauchuk (yiliga 1 mln. tonnadan ortiq) va palma yogʻi (yiliga 2 mln. tonna moyli palma mahsulotlari) ishlab chiqarish boʻyicha dunyoda 1-oʻrinda turadi, tropik daraxt yogʻochidan yasalgan buyumlar, tamaki, kofe (yiliga 400 ming t), choy (250 ming t), ziravordorivorlar, shuningdek, baliq (yiliga 3 mln. tonna ovlanadi) va dengiz mahsulotlari yetkazib beruvchi eng katta davlatdir. Asosiy donli ekin – sholi, makkajoʻxorIndoneziya Ayrim ekinlardan 2 marta hosil olinadIndoneziya Chorvachiligida qoramol (jumladan, buyvol), choʻchqa, echki, qoʻy, yilqi, parranda boqiladIndoneziya Indoneziya hududining 65% oʻrmon bilan qoplangan boʻlib, qimmatbaho yogʻoch tayyorlanadIndoneziya

Sanoati

Yalpi ichki mahsulotda sanoatning ulushi oʻrtacha 20% ni tashkil etadIndoneziya Konchilik sanoati byudjet tushmalarining anchagina qismini taʼminlaydIndoneziya Yiliga oʻrtacha 576 mln. barrel neft qazib olinadIndoneziya Neft konlari, asosan, Sumatra o. da, shuningdek, Yava dengizi va Makasar boʻgʻozida. Indoneziya suyultirilgan tabiiy gazni chetga chiqarishda dunyoda l-oʻrinda (yiliga 90 mlrd. m3 dan koʻproq gaz qazib olinadi), qalay qazib olishda 2-oʻrinda (30 ming t dan ziyod), nikel qazib olishda 4- oʻrinda (2 mln. tonnadan koʻp) turadIndoneziya Kumir, mis, uran rudasining katta zaxiralari mavjud. Oltin, ku-mush, olmos ham qazib olinadIndoneziya Mahsulot ishlab chiqarish sanoatining asosini isteʼ-mol mollari: gazlama, tayyor kiyim-kechak, poyabzal, charm buyumlar, roʻzgʻorbop kimyoviy mahsulotlar, oziqovqat tashkil etadIndoneziya Sholi okdash, tamaki, qand-shakar, choy, yogʻ, ip gazlama, trikotaj, jut, qurilish materi-allari, farmatsevtika va poligrafiya, konditer korxonalari, mineral oʻgʻit va shina zavodlari bor. Hunarmandchilik rivoj topgan. Ilmfan yutuklari va yuksak texnologiyaga asoslangan tarmoqlar: kemasozlik, samolyotsozlik, kimyo, neft kimyosi, avtomobil yigʻish, radioelektronika uzluksiz rivojlanmoqda. Energetika sohasida issiklik va gidroelektrstyalar soni koʻpayib, quvvati oshmoqda. Mintaqada quvvati 200 mVt ga ega boʻlgan birinchi geoter-mal (Yer qaʼridagi issiklikni elektr energiyaga aylantiruvchi) elektr stansiya ishga tushirilgan. Yiliga oʻrtacha 44,3 mlrd. kVt-soat elektr energiyasi ishlab chiqariladIndoneziya

Hukumat mamlakat iqtisodiyotida muhim ahamiyatga ega boʻlgan xorijiy sarmoyani keng jalb etish siyosatini oʻtkazmoqda. 1967—95 yillarda maʼqullangan investitsiyalarning umumiy hajmi 131,4 mlrd. dollarni tashkil etdi, shundan 30 mlrd. dollardan or-tigʻi neft va gaz qazib olishga ishlatildIndoneziya Sarmoya, asosan, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Gonkong, AQSH, Singapur, Tayvan, Niderlandiya, Janubiy Koreyadan olindIndoneziya 1995-yildan milliy taraqqiyotning yangi 25 yillik bosqichini amalga oshirishga kirishildIndoneziya Bu tadbir Indoneziya ni Osiyo-Tinch okean mintaqasidagi yangi sanoatlashgan mamlakatlar darajasiga koʻtarishi moʻljallangan.

Indoneziyada dengiz transporti yetakchi oʻrinda, Portlari: Tanjungpriok (Jakar-ta porti), Surabaya, Palembang, Balik-papan, Ujungpan. Dengiz savdo flotida 3130 ming t dedveyt tonnajga ega boʻlgan 2 mingdan ortiq kema bor. Temir yoʻlning uz. 6,6 ming km, avtomobil yoʻllari uzunligi 266 ming km. Gʻarbiy Yevropadan Avstraliyaga boriladigan havo yoʻli Jakarta orqali oʻtadIndoneziya Eng katta neft quvurlari: Tanjung – Balikpapan va Tempino – Plaju.

Indoneziya chetga gaz, neft, kauchuk va kauchuk mahsulotlari, qalay, kofe va hokazo chiqaradIndoneziya Chetdan isteʼmol mollari, sanoat xom ashyosi, chala tayyor mahsulotlar, mashina va asbob-uskunalar keltiradIndoneziya Tashqi savdodagi mijozlari: Yaponiya, AQSH, Singapur, Germaniya. Pul birligi – Indoneziya rupiyasIndoneziya

Maorifi, madaniy-maʼrifiy va ilmiy muassasalari

6 yoshdan 12 yoshgacha boʻlgan bolalar uchun boshlangich majburiy taʼlim joriy qilingan. Boshlangich maktabda oʻqish muddati 6 yil, oʻrta maktabda ham – 6 yil Davlat maktablari bilan bir qatorda xususiy mak-tablar ham bor. 1-va 2- bosqich texnika va tijorat maktablari va shunga oʻxshash oʻquv yurtlari hunar taʼlimini beradIndoneziya Oʻqituvchilar 3 yillik Pedagogika maktablari, Pedagogika kollejlari va universitetlarda tayyorlanadIndoneziya Jakartadagi Indoneziya davlat universiteti (1950-yilda asos solingan), Milliy universitet (1949-yilda asos solingan), Jokyakar-tadagi Islom xususiy universiteti (1945-yilda asos solingan) va boshqa bor. 1967-yilda tashkil etilgan Indoneziya fanlar instituti 10 ilmiy tadqiqot instituti, 40 dan ortiq ilmiy muassasa va jamiyatni birlashtiradIndoneziya Yirik kutubxonalar: Jakartadagi Ommaviy, Parlament kutubxonalari, Bandung, Bogo-ra, Jokyakarta, Makassar, Medandagi kutubxonalar. Jakartada Indoneziya madaniyati muzeyi (1778-yilda asos solingan), Bogorada Zoologiya muzeyi (1894-yilda asos solingan) bor.

Matbuoti, radioeshittirishi va telekoʻrsatuvi

Asosiy gaz. va jurnal lari: „Merdeka“ („Ozodlik“, kundalik gazeta, 1945-yildan), „Pelita“ („Mashʼal“, kundalik gazeta, 1974-yildan), „Suara karya“ („Mehnatkash ovozi“, kundalik gazeta, 1971-yildan), „Biyeniye Indonesia“ („Indoneziya biznesi“, kundalik gazeta, 1985-yildan), „Brita buana“ („Jahon yangiliklari“, kundalik gazeta, 1970-yildan), „Brita yudxa“ („Harbiy yangiliklar“, kundalik gazeta, 1970-yildan), „Indonezian observer“ („Indoneziya sharhi“, ingliz tilida chiqadigan kundalik gazeta, 1950-yildan), „Biznes Nyus“ („Biznes yangiliklari“, indonez tilida haftasiga 3 marta chiqadigan byulleten, 1956-yildan), „Sinar“ („Hyp“, tadbirkorlarning xaftalik jurnal, 1993-yildan). Antara-Milliy axborot agentligiga 1937-yilda asos solingan. Indoneziya Respublikasi radiosi 1945-yilda tashkil etilgan. Indoneziya Respublikasi televideniyesiga 1962-yil asos solingan.

Adabiyoti

Indoneziya hududidan 7—8-asrlarda kad. malayya va yava tillarida toshlarga bitilgan yozuvlar topilgan. 9—11-asrlarda yava adabiyoti ravnaqtopdi („Ramayana“, „Arjunaning toʻyi“ vab.). 14— 17-asrlarda yavalik yozuvchilar hind mumtoz asarlari (xususan, „Mahabha-rata“) va xalq, ijodi taʼsirida tarixiy mavzuda asarlar („Tantu Pan-gelaran“, „Pararaton“, „Nagaraker-tagama“ va boshqalar) yaratdilar. 15-asr dan Yava va Balida yangi adabiy oʻlchov – macha-pat va yangi sheʼriy shakllar joriy qilinib, folklor bilan bevosita bogʻlangan dostonlar („Devaruchi“, „Pan-ji Angreni“, „Damarvulan“) paydo boʻldIndoneziya Yava adabiyoti anʼanalari 16— 18-asrlardagi sund va madur adabiyotining rivojlanishida namuna boʻldIndoneziya 16-asrda dengiz boʻyi shaharlarida malayya tilidagi adabiyot koʻproq rivojlandIndoneziya Ache sultonligi (16—17-asrlar)da Hamza Fansuriy, Nuriddin ar-Rapiriy va b. mashhur malayya shoirlari ijod qildilar. 18-asrda mamlakat savdosi ustidan Niderlandiya nazoratining kuchayishi Indoneziyaning musulmon davlatlari bilan aloqalarining birmuncha susayishiga olib keldi va natijada malayya tilidagi adabiyetning rivoji vaqtincha sekinlashdIndoneziya Ayni vaqtda asosiy adabiy til boʻlib qolgan ache tilida „Malem, Dagang“, „Puchut Muhammad“ va b. dostonlar yaratildIndoneziya 18-asrning 2-yarmi va 19-asrning 1-yarmida yava adabiyoti ravnaq topdIndoneziya Bu adabiyetning mumtoz namoyandalari Yasadipura 1, Rongovarsito asarlarida yangi davr Yevropa madaniyati aks ettirildIndoneziya

Indoneziyada milliy ozodlik harakatining boshlanishi bilan malayya tili siyosiy va madaniy jihatdan butun mamlakatning birlashuviga olib keluvchi vosi-ta boʻlib qoldIndoneziya 19-asr oxirida malayya tilida paydo boʻlgan matbuot yangi adabiyotning rivojlanishiga katta yordam berdIndoneziya Yozuvchilardan Marko Kartodikromo va Semaun birinchi boʻlib roman janrida ijod qildilar.

20-asrning 20—30-yillarida S. T. Alishohbona, Hamka, Rustam Effendi va b. yaratgan asarlar, „Pujanga Baru“ badiiy, ijtimoiy va siyosiy jurnalning nashr etilishi Indoneziya adabiyoti taraqqiyoti uchun muhim voqea boʻldIndoneziya 30-yillar oxirida bir qator yozuvchilar (H. Anvar, Idrus, P. A. Tur, A. Kartamiharja, U. T. Sontani va boshqalar) ijodida realistik tamoyillar kuchaydIndoneziya

50-yillar boshlarida baʼzi yirik yozuvchi va dramaturglar asta-sekin Xalq madaniyati jamiyati (LEKRA) atrofiga jipslashdilar. 1965-yil gi voqealardan soʻng bu jamiyat tugatildIndoneziya Hoz. zamon Indoneziya adabiyotining ilgʻor vakillari realistik anʼnani rivojlantirmoqdalar. V. S. Rendra, T. Moxtar, A. Ro-sidi, G. Poyka sheʼr va hikoyalarida, M. Bushe, P. Vijaya, Indoneziya Simaputang romanlarida va b.ning asarlarida Indoneziyadagi muhim ijtimoiy muammolar aks etmoqda.

Meʼmorligi va tasviriy sanʼati

Indoneziya xududida mezolit davri (mil. av. 7—5ming yillik)ga oid hayvon tasvirlari, neolit davriga xos toshga bitilgan yozuvlar (Sulavesi o. janubiydagi toʻngʻiz tasviri, oʻyma naqshli sopol buyumlar) topilgan. Quyi neolit davridayoq pogʻonali qoʻrgʻonlar, dolmen (tosh maqbara)lar, tosh tobutlar, jez buyumlar – odam haykallari, burama naqshli bolta va turli idishlar yaratilgan. Mil. boshlarida Nias, Sumba, Flores o.larida toshdan yasalgan obidalar xrzirgacha yetib kelgan. Keyingi davrlarga oid meʼmoriy yodgorliklar, hay-kallar dinning kuchli taʼsirida yaratilgan (7—8-asrlarga oid Arjuna, Shri-kandi, Bximo ehromlari, ularda Budda afsonalari asosida yaratilgan boʻrtma haykaltaroshlik asarlari). Yavada barpo etilgan Borobudur ibodatxonasi 8—9-asrlardan qolgan eng yirik yodgorlikdir. Bu ehrom ulkan tosh pi-ramidaga oʻxshab ketadIndoneziya Uning aylana-si, bir necha km li supasi diniy syu-jetli rasmlar bilan bezatilgan. Borobudur yaqinida saqlangan haykallar ham diniy mavzular asosida yaratilgan. 8-asr oʻrtalaridan Mataramda hinduilik rasmiy dinga aylangach, binolar – Lar Jongrang (9-asr), (14—15-asrlar) va b. ibodatxonalar hinduilik ruhida qurilgan. 13—15-asrlarda Majapaxit imperiyasi davrida hind madaniyati taʼsiri susayib, mahalliy anʼanalar ahamiyati kuchaydIndoneziya 16-asr dan masjid va madrasalar qurila boshladIndoneziya

18—20-asrlarda Indoneziya shaharlari qurili-shiga Yevropa (ayniqsa, golland) meʼmorligi katta taʼsir koʻrsatdIndoneziya Jakar-ta, Bandung va b. shaharlarda maʼmuriy binolar, mehmonxona, institut, kasalxona, stadion, sanoat korxonalari va b. inshootlar funksionalizm ruhida qurildIndoneziya Turar joy va jamoat bi-nolari qurilishida tropik iqlim xu-susiyatlari hisobga olindi (Bandungdagi texnologiya instituti va boshqalar).

Indoneziya sanʼatining yirik markazi – Bali o.da xukmdorlarning qoyalardagi maqbaralari (11 – 12-asrlar) da, 14—15-asrlarga oid ehromlarda devoriy rasmlar saqlangan. Kitob mini-atyurasi ham rivoj topgan. Xalq sanʼati rivojini yogʻochdan qurilgan bi-nolarda, metall, yogʻoch, suyak buyumlar, gulli matolarda koʻrish mumkin. 17-asr dan boshlab, golland mustamlakachilari va b. bosqinchilarning jabr-zulmi Indoneziya sanʼati rivojiga putur yetkazdIndoneziya Milliy ozodlik harakati taʼsirida zamonaviy sanʼat shakllandi (Indoneziya rassomlari uyushmasi, 1937—38 yillari asos solingan). Ozodlik uchun kurash mavzui S. Sujoyono, K. Affandi, B. Abdulloh, Indoneziya B. Made va b. rassomlar ijodida oʻz ifodasini topdIndoneziya Qad. anʼanalarga ega boʻlgan xalq amaliy sanʼati mustaqillik yillarida gurkirab rivojlandIndoneziya

Musiqa sanʼati

Musiqasi hind-yava madaniyati va Indoneziyada yashagan boshqa xalqlar madaniyatining rivojlanishi jarayonida vujudga kelgan. 1ming yillik oxiri va 2ming yillik boshida Yavada rivojlangan musiqa madaniyati Janubiy Sumatra, Bali, Madur va b. orollardagi musika rivojiga ham taʼsir etdIndoneziya Qadim zamonlardan musiqa qishloq aholisi turmushiga singib ketgan, hosil yigimi, don yanchish kabi mehnat jarayonlarida qoʻshiq yangrab turgan. Janubiy sharqiy Osiyodagi boshqa musiqiy madaniyatlardan farqli oʻlaroq, indonezlar xor qoʻshiqchiligi anʼanalarini davom ettirib kelayotir. Rivojlangan geterofoniya va koʻp ovozlilik Indoneziya mu-siqasiga xos xususiyatdir. Xalq cholgʻu asboblari orkestri gamelan – Indoneziya mum-toz musika sanʼatining choʻqqisi hisoblanadIndoneziya 16-asrda anʼanalari negizida kronchong musiqa shakli vujudga keldIndoneziya

Indoneziya mustaqillikka erishgach (1945), umummilliy musika madaniyati rivoji uchun qulay imkoniyat tugʻildIndoneziya Professional va havaskorlik jamoalari, kamer orkestrlar xalq anʼanalarini rivojlantirayotir. Sujasmina, A. Pasaribu, Susbini va b. tanikli kompo-zitorlar professional musiqa namo-yandalaridir. Jokyakartada musiqa maktabi (1952-yildan), Surakartada konservatoriya hamda milliy mumtoz musika maktabi (1960) ochildIndoneziya 1968-yildan Jakartada simfonik orkestr ishlaydIndoneziya

Teatr sanʼati

Teatr sanʼati azaldan xalq bayramlari va diniy marosimlarda oʻtkaziladigan tomoshalardan boshlangan. To-pengdalang (ijrochilar niqob kiyib imo-ishoralar bilan raqsga tushadi) va vayang-orang (qonunlashgan teatr vosi-talariga qatʼiy rioya qilinadi) ka-bilar Indoneziya ga xos anʼanaviy teatr shakllaridir. Indoneziyada qoʻgʻirchoq va soya tushirish teatrlari ham rivojlangan. Teatr tomoshalarining asosini qad. hind eposlari – „Ramayana“, „Mahabhara-ta“ dan olingan parchalar, arab rivo-yatlari va mahalliy ertaklar tashkil etgan. 19-asr oxiri va 20-asr boshida zamonaviy teatrlar tashkil topdIndoneziya 50—60-yillarda „Marxaen“, „Triskokanten“ kabi guruhlar shuxrat qozondIndoneziya Ular Indoneziya milliy dramaturglari – Utuy Tatang Sontani, Abu Xapifax, Ali Muhammad, Sanusi Pane va b., shuningdek, G. Ibsen, A. P. Chexov hamda N. V. Gogol asarlarini sahnalashtirdIndoneziya 50-yillardan Milliy teatr akademiyasi va b. ishlay boshladIndoneziya

Kinosi

Dastlabki filmlar 20-asr 20-yillar oʻrtalarida golland rejissorlari tomonidan suratga olingan. 30-yillar 1-yarmidan xitoylar bilan hamkorlikda Indoneziya rejissorlari (Anjar Asmara va boshqalar) indonez tilida ovozli filmlar yara-ta boshladilar. Dehqonlar hayotini aks ettiruvchi „Parex“ (1935, rejissor M. Franken), „Yorqin oy“ (1937, rejissor A. Balink) singari koʻpgina filmlar aktyorlar Moxtar va Rukiyax ishtiro-kida yaratildIndoneziya Yaponlar okkupatsiyasi davrida kinematografiya yapon tashvi-qotiga xizmat qildirildIndoneziya Ammo „Yom-gʻir“ (rejissor Indoneziya Perbatasari) va „Orzularim“ (rejissor S. Palindi) filmlarida xalqning milliy xususiyatlarini ifodalashga muvaffaq boʻlindIndoneziya Urushdan keyin milliy mutaxassislar yetishib chiqa boshladi, voqeiy filmlar yaratish kuchaydIndoneziya Jakartada birinchi davlat kinofirmasi „PFN“, xususiy kinofirma „Perfini“ tashkil etilishi natijasida koʻplab badiiy filmlar ishlab chiqarildIndoneziya „Majruh“ (1952), „Turang“, „Vatanga qaytish“ (1954), „Maktab devori orqasida“, „Tilla qoʻngʻiz“, „Shafqatsiz gunoh“ va b. filmlar ilgʻor gʻoyalarni targʻib qildIndoneziya

60-yillar oxiridan milliy kino ishlab chiqarish yana avj ola boshladIndoneziya Keyingi yillarda rejissor lardan V. Umboxning „Mitti yulduzlar“, „Onajon“, „Shaxs“, „Bokira kelin“, „Toʻy“, „Novcha oʻynash“, T. Junandining „Onaginam“, „Puch orzu“, S. Jayning „Harir binafsha-rang tuman“, S. Suvardi Hassanning „Baxtsiz oʻgay qiz“, „Umidsizlik koʻz yoshlari“ kabi badiiy filmlari ma-shhur boʻldIndoneziya

Oʻzbekiston – Indoneziya munosabatlari

Asosiy maqola: Oʻzbekiston — Indoneziya munosabatlari

Indoneziya (Indoneziya Respublikasi) poytaxti – Jakarta shahrIndoneziya BMT aʼzosi

Siyosati

Qurolli kuchlari

Hududiy boʻlinishi

Asosiy maqola: Indoneziyaninig hududiy boʻlinishi

Indoneziya Provinsiyalari

№	Nomi	Kodi ISO	Markazi	Aholisi^[1]	Maydoni (km²)^[2]	Maqomi	Hududi
1	Acheh	ID-AC	Banda-Acheh	5 201 002	56 501	Oʻziga hos provinsiya	Sumatra
2	Shimjliy Sumatra	ID-SU	Medan	12 450 911	72 428		Sumatra
3	Garbiy Sumatra	ID-SB	Padang	4 566 126	42 227		Sumatra
4	Riau	ID-RI	Pakanbaru	4 579 219	87 844		Sumatra
5	Jambi	ID-JA	Jambi	2 635 968	45 348		Sumatra
6	Janubiy Sumatra	ID-SS	Palembang	6 782 339	60 303		Sumatra
7	Bengkulu	ID-BE	Bengkulu	1 549 273	19 795		Sumatra
8	Lampung	ID-LA	Bandar-Lampung	7 116 177	37 735		Sumatra
9	Bangka-Belitung	ID-BB	Pankalpinang	1 043 456	16 424		Sumatra
10	Riau arhipelagi	ID-KR	Tanjunpinang	1 274 848	8 084		Sumatra
11	Jakarta	ID-JK	Jakarta	8 860 381	740	Poytaxt okrugi	Yava
12	Garbiy Yava	ID-JB	Bandung	38 965 440	36 925		Yava
13	Markaziy Yava	ID-JT	Semarang	31 977 968	32 800		Yava
14	Jokyakarta	ID-YO	Jokyakarta	3 343 651	3 133	Oʻzgacha okrug	Yava
15	Sharqiy Yava	ID-JI	Surabaya	36 294 280	46 690		Yava
16	Banten	ID-BT	Serang	9 028 816	9 019		Yava
17	Bali	ID-BA	Denpasar	3 383 572	5 449		Kichik Zond orollari
18	Garbiy Kichik Zond orollari	ID-NB	Mataram	4 184 411	19 709		Kichik Zond orollari
19	Sharqiy Kichik Zond orollari	ID-NT	Kupang	4 260 294	46 138		Kichik Zond orollari
20	G'arbiy Kalimantan	ID-KB	Pontianak	4 052 345	120 114		Kalimantan
21	Markaziy Kalimantan	ID-KT	Palankaraya	1 914 900	153 564		Kalimantan
22	Janubiy Kalimantan	ID-KS	Banjarmasin	3 281 993	38 884		Kalimantan
23	Sharqiy Kalimantan	ID-KI	Samarinda	2 848 798	194 849		Kalimantan
24	Shimoliy Sulavesi	ID-SA	Manado	2 128 780	13 931		Sulavesi
25	Markaziy Sulavesi	ID-ST	Palu	2 294 841	68 090		Sulavesi
26	Janubiy Sulavesi	ID-SN	Makasar	7 509 704	46 116		Sulavesi
27	Janubi-shaqiy Sulavesi	ID-SG	Kendari	1 963 025	36 757		Sulavesi
28	Gorontalo	ID-GO	Gorontalo	922 176	12 165		Sulavesi
29	G'arbiy Sulavesi	ID-SR	Mamuju	969 429	16 787		Sulavesi
30	Malulu	ID-MA	Ambon	1 251 539	47 350		Moluku orollari
31	Shimoliy Maluku	ID-MU	Ternate	884 142	39 960		Maluku orollari
32	Garbiy Papua	ID-PB	Manokvari	643 012	114 566	Oʻziga hos provinsiya	Papua
33	Papua	ID-PA	Port-Numbay	1 875 388	309 934	Oʻziga hos provinsiya	Papua

Geografiyasi

Manbalar

↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Penduduk
↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Luas

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

[Penduduk-1] Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Penduduk

[Luas-2] Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Luas

[1]

[2]

Indoneziya Respublikasi Republik Indonesia
Bayroq Gerb
Shior: Bhinneka Tunggal Ika (Eski Yava tili: Birdamlik hilma xillikda)
Madhiya: Indonesia Raya

Poytaxt	Jakarta
Rasmiy til(lar)	Indonez tili
Hukumat	Prezidentlik Respublika

• Prezident	Joko Widodo
Mustaqillik (Niderlandlardan)

• Sana	17-avgust 1945
Maydon
• Butun	1,904,569 km² (16-oʻrin)
• Suv (%)	4.85
Aholi
• 2002-yilgi roʻyxat	241,973,879 (4-oʻrin)
• Zichlik	126/km²
YIM (XQT)	2005-yil roʻyxati
• Butun	AQSh$901,700 mil. (15-oʻrin)
• Jon boshiga	AQSh$3,726
Pul birligi	Rupiah (IDR)
Vaqt mintaqasi	UTC+7...+9
• Yoz (DST)	UTC+7...+9
Qisqartma	ID
Telefon prefiksi	62
Internet domeni	.id
tahrir kuzat