Italiya davlat madhiyasi

„Il Canto degli Italiani“ (italyancha talaffuzi: il ˈkanto deʎʎ itaˈljaːni. maʼnosi „Italyanlar qoʻshigʻi“) 1847-yilda Michele Novaro musiqasiga Goffredo Mameli tomonidan yozilgan Italiyaning hozirgi milliy madhiyasi. U italiyaliklar orasida „Inno di Mameli“ (ˈinno di maˈmɛːli, „Mameli madhiyasi“) nomi bilan mashhur boʻlib, soʻz muallifi esa „Fratelli d’Italia“ (fraˈtɛlli diˈtaːlja, „Italiya birodarlari“ nomi bilan mashhur") sifatida mashhur sanaladi. 4/4 vaqt belgisi va B-flat majorning kaliti boʻlgan asar oltita strofedan va har bir strofe oxirida kuylangan naqoratdan iborat. Deyarli hech qachon bajarilmaydigan oltinchi guruh sheʼrlari birinchi strofe matnini esga oladi.

"Il Canto degli Italiani" ning 1847 yilgi gologramma nusxasi
Italiya davlat madhiyasi
Soʻz muallif(lar)i	Goffredo Mameli, 1847
Bastakor	Michele Novaro
Qabul qilindi	1946-yil 12-oktyabr (de-fakto) 1950-yil (Somalilandning ishonchli hududi tomonidan) 2017-yil 4-dekabr (de-yure)

Qoʻshiq Italiyaning birlashishi davrida va keyingi oʻn yilliklarda juda mashhur boʻldi, garchi Italiya Qirolligi eʼlon qilinganidan keyin (1861) „Marsiya Reale“ (Qirollik marshi), 1831 yilda Savoy uyining rasmiy madhiyasi Sardiniya qiroli Charles Albertning ordeni Italiya Qirolligining madhiyasi sifatida tanlangan. Aniq respublika va yakobin maʼnosiga ega „Fratelli d’Italia“ monarxiya boʻlgan Italiyaning birlashishi natijasi bilan kelishish qiyin edi.

Ikkinchi jahon urushidan keyin Italiya respublikaga aylandi va „Il Canto degli Italiani“ 1946-yil 12-oktyabrda vaqtinchalik milliy madhiya sifatida tanlandi, bu rol keyinchalik Italiya Respublikasining amalda madhiyasi boʻlib saqlanib qoldi. Oʻnlab yillar davomida uni rasmiy davlat madhiyasiga aylantirish uchun bir necha muvaffaqiyatsiz urinishlar boʻldi, u 2017-yil 4-dekabrda de-yure maqomiga ega boʻldi.

Tarix

Kelib chiqishi

Chapda, matn muallifi Goffredo Mameli (1827-1849), oo'ng tomonda, musiqa bastakori Michele Novaro (1818-1885).

Golograf 1847-yilgi Goffredo Mameli tomonidan birinchi strofe va „Il Canto degli Italiani“dan ilhomlangan qoralama

„Il Canto degli Italiani“ matni oʻsha paytda yosh talaba va qizgʻin vatanparvar boʻlgan genuyalik Goffredo Mameli tomonidan 1848-yilgi inqiloblar va Birinchi Italiya mustaqillik urushini eʼlon qilgan keng tarqalgan vatanparvarlik bilan tavsiflangan tarixiy sharoitda yozilgan. Ushbu voqelik 1848-1849 yillar sodir boʻlgan.

Matnning aniq tuzilgan sanasi boʻyicha manbalar bir-biridan farq qiladi. Baʼzi olimlarning fikriga koʻra, madhiya Mameli tomonidan 1847-yil 10-sentabrda yozilgan, boshqalarga koʻra kompozitsiyaning tugʻilgan sanasi ikki kun oldin boʻlgan yaʼni 8-sentyabr sanasida.

Uni mavjud musiqaga moslashtirish gʻoyasidan voz kechgach, 1847 yil 10-noyabrda Goffredo Mameli madhiya matnini oʻsha paytda uyda boʻlgan genuyalik bastakor Michel Novaro tomonidan musiqaga qoʻyish uchun Turinga yubordi.

Novaro darhol qarorga keldi va 1847-yil 24-noyabrda uni musiqaga qoʻyishga qaror qildi. Shunday qilib, vatanparvar va shoir Anton Giulio Barrili 1875-yil aprel oyida Mamelini xotirlash marosimida Novaroning „Il Canto degli Italiani“ musiqasi tugʻilishi haqidagi soʻzlarini esladi.

Men Goffredoning sheʼrlarini minbarga qoʻyib, klavesin yoniga oʻtirdim va gʻoʻngʻirladim, bechora asbobni siqilgan barmoqlar bilan chertdim, har doim madhiyaga koʻz tikib, ohangdor iboralarni bir-birining ustiga qoʻydim, lekin undan ming mil uzoqlikda. Ular bu soʻzlarga moslasha oladilar degan fikr hayolda edi. Men oʻzimdan va norozi oʻrnimdan turdim. Men Valerioning uyida bir oz koʻproq qoldim, lekin har doim oʻsha misralar koʻz oʻngimda edi. Iloji yoʻqligini koʻrdim, taʼtil olib uyga yugurdim. U yerda shlyapamni ham yechmasdan o‘zimni pianinoga tashladim. Valerioning uyida chalingan motiv yana koʻz oldimga keldi. Men uni qogʻozga yozdim, birinchi boʻlib qoʻlimga tushdi. Qoʻzgʻalish paytida men chiroqni klavesin ustiga aylantirdim, u varaqda koʻzga tashlanar edi. Bu Fratelli d’Italianing kelib chiqishi edi.

Respublikachi, Yakobin va fransuz inqilobidan tugʻilgan liberté, égalité, fraternité shiorining tarafdori boʻlgan Mameli „Il Canto degli Italiani“ matnini yozish uchun Fransiya milliy madhiyasidan ilhomlangan. Masalan, „Stringiamci a coorte“ „La Marseillaise“da, „Formez vos bataillons“ („Batalyonlaringizni tuzing“) misralarini eslaydi.

Asli „Il Canto degli Italiani“ning birinchi versiyasida italyan ayollariga bagʻishlangan yana bir misra bor edi. Madhiyaning rasmiy debyutidan oldin Mameli oʻzi tomonidan yoʻq qilingan misrada mavjud boʻlan.

Madhiyaning asl nusxasida, birinchi misraning birinchi misrasi „Hurray Italy“ deb oʻqilgan, keyin Mameli Michel Novaroning taklifiga koʻra deyarli uni „Fratelli d’Italia“ ga oʻzgartirgan. Ikkinchisi, qoʻlyozmani olganida, isyonkor „Ha!“ soʻzi oxirgi strofedan keyin kuylangan yaʼni naqorat oxirida.

Debyut

Genuyadagi Casamara tipografiyasi tomonidan varaqda qilingan madhiyaning birinchi bosma nusxasi. U 1847-yil 10-dekabrda Oregina shtatining Genuya tumanidagi yurishda qatnashganlarga tarqatildi.

1847-yil 10-dekabr Italiya uchun tarixiy kun edi. Oregina shtatining Genuya tumanidagi santuario della Nostra Signora di Loreto oldida tashkil etilgan namoyish rasman Portoriyaning Genuya kvartalidagi xalq qoʻzgʻolonining 101 yilligiga bagʻishlandi. Avstriyaliklarning shahardan quvib chiqarilishiga olib kelgan Avstriya vorisligi urushi paytida, aslida bu Italiyadagi xorijiy ishgʻollarga qarshi norozilik bildirish va Sardiniyalik Charles Albertni Italiyaning ozodlik va birlik ishini qabul qilishga undash uchun bahona edi.

Shu munosabat bilan Italiya bayrogʻi koʻrsatildi va Mameli madhiyasi birinchi marta omma oldida kuylandi. Buni oʻsha paytdagi Sestri Ponente munitsipal guruhi Filarmonika Sestrese tomonidan Genuyaga tadbir uchun kelgan 30 000 vatanparvarlarning bir qismi — Italiyaning turli burchaklaridan kelgan bir qismi oldida ijro etildi. 1847-yil 18-dekabrda L’Italia of Pisa gazetasi Turindan bu xabarni eʼlon qildi:

… Ushbu oqshom akademiya filodrammatikida koʻplab yoshlar Maestro Novaro musiqasi ostida Mameli madhiyasini kuylash uchun yigʻilishdi. Sheʼriyat … olovga toʻla, musiqa unga toʻliq mos keladi …

- L’Italia gazetasi, 1847 yil 18 dekabr

1847-yil 9-noyabrda Genuyada Goffredoning ukasi Nikola Mameli tomonidan asos solingan Filarmonika Voltrese tomonidan asl hujjatlar yoʻqolgan avvalgi ommaviy ijrosi boʻlgan boʻlishi mumkin.Bu birinchi ommaviy chiqishda „Il Canto degli Italiani“ ning birinchi versiyasi kuylandi, keyinchalik aniq versiyada oʻzgartirildi. Mazzinian muallifi boʻlgan bu asar 1848-yilning martigacha Savoy politsiyasi tomonidan taqiqlangan edi. Uni ijro etish Avstriya politsiyasi tomonidan ham taqiqlangan edi, u ham Birinchi jahon urushi oxirigacha oʻzining qoʻshiq talqinini siyosiy jinoyat deb hisoblagan.

21-asrgacha ikkita avtograf qoʻlyozma mavjud; birinchisi, birinchi qoralama bilan bogʻlangan asl nusxasi, Mamelining oʻzi qoʻl bilan izohlagan holda, Genuyadagi Mazzinian institutida joylashgan boʻlsa, Mameli tomonidan 1847-yil 10-noyabrda Novaroga yuborilgan ikkinchisi esa Turindagi del Risorgimento muzeyida saqlanadi. Novaro nashriyotchi Francesco Lukkaga yuborgan dastxat qoʻlyozmasi uning oʻrniga Ricordi tarixiy arxivida joylashgan. Ikki qoʻlyozmadan keyingi Istituto Mazzinianoda topilgan varaqda senzuradan qoʻrqib, oxirgi strofe („Son giunchi che piegano…“) soʻzlari yoʻq. Bu varaqalar 10-dekabrda Genuyadagi namoyishda tarqatilishi kerak edi. Gimn Genuyadagi Casamara bosmaxonasi tomonidan varaqalarda ham chop etilgan.

Keyingi oʻn yilliklar

Tito I Ricordi tomonidan chop etilgan 1860-yil nashri

„Il Canto degli Italiani“ debyut qilganida, 1848-yilgi inqiloblarga bir necha oy qolgan edi. Statuto Albertino eʼlon qilinishidan biroz oldin, Sardiniyalik Charles Albert 1848-yil 4-martda Italiyadagi Sardiniya Qirolligida qabul qilgan konstitutsiyaga koʻra oʻndan ortiq odam yigʻilishini taqiqlovchi majburlov qonuni bekor qilingan edi. Shu paytdan boshlab, „Il Canto degli Italiani“ oʻzining jozibaliligi tufayli ortib borayotgan muvaffaqiyatni boshdan kechirdi va bu uning aholi orasida tarqalishini osonlashtirdi. 10-dekabrdan keyin madhiya butun Italiya yarim oroli boʻylab tarqaldi va bu Genuyadagi namoyishda qatnashgan oʻsha vatanparvarlar tomonidan olib kelingan. 1848-yilda Mameli madhiyasi italyan xalqi orasida juda mashhur boʻlgan va u koʻpincha Italiyaning aksariyat qismlarida Italiya birlashuvining ramzi sifatida namoyishlar, noroziliklar va qoʻzgʻolonlar paytida kuylangan.

Italiyaning birlashishidan Birinchi jahon urushigacha

"Il Canto degli Italiani" koʻrsatilgan 1910-yillardagi targʻibotchi posteri

Italiya Qirolligi eʼlon qilinganidan keyin (1861) 1831-yilda tuzilgan „Marcia Reale“ („Qirollik marshi“) birlashgan Italiyaning milliy madhiyasi sifatida tanlandi. Ushbu qaror „Il Canto degli Italiani“ "Konservativ mazmunga ega boʻlgan va kuchli respublika izi va yakobinlik bilan ajralib turadigan monarxiyadan kelib chiqqan Italiyani birlashtirish epilogi bilan birlashmadi. Biroq, aslida Mazzinian boʻlgan respublikachi Mameli eʼtiqodiga havolalar siyosiy emas, balki tarixiyroq edi. Boshqa tomondan, „Il Canto degli Italiani“ sotsialistik va anarxistik doiralar tomonidan ham xush koʻrilmadi. Buning oʻrniga buni teskari deb hisobladi, bu juda kam vaqt davom etgan inqilobiy davr edi.

Italiyaning birlashishi tugaganidan keyin ham maktablarda oʻqitiladigan „Il Canto degli Italiani“ italiyaliklar orasida juda mashhur boʻlib qoldi. Lekin unga oʻlkalarning siyosiy va ijtimoiy ahvoli bilan bogʻliq boʻlgan boshqa musiqiy asarlar qoʻshildi. Masalan, „Inno dei lavoratori“ („Ishchilar madhiyasi“) yoki „Lugano bilan xayr“ Italiyaning birlashishi (jumladan, „Il Canto degli Italiani“) paytida ishlatilgan madhiyalarning mashhurligini qisman yashirdi. Chunki ular koʻproq kundalik muammolar bilan bogʻliq maʼnoga ega edi.

Fashizm davrida

"Il Canto degli Italiani"da Italiyani birlashtirish bilan birga Italiya Ijtimoiy Respublikasining propaganda plakatida esga olinadi. Benito Mussolini

Rimga yurishdan soʻng (1922) sof fashistik qoʻshiqlar, masalan, „Jovinezza“ (yoki „Inno Trionfale del Partito Nazionale Fascista“) katta ahamiyatga ega boʻldi, ular keng tarqaldi va eʼlon qilindi, shuningdek, maktablarda oʻqitildi. Garchi ular rasmiy madhiyalar boʻlmasa-da bu amalga oshirildi. Bu kontekstda fashistik boʻlmagan ohanglar tushkunlikka tushdi va „Il Canto degli Italiani“ bundan mustasno emas edi. 1932-yilda Milliy fashistik partiyaning kotibi Axil Starace Benito Mussoliniga kuylanmagan va umuman olganda, fashizmga bevosita aloqador boʻlmagan musiqiy asarlarni taʼqiqlashga undadi.

Alp tog'lari

Sitsiliya

Matn

Bu Italiya madhiyasining toʻliq matni boʻlib, odatda rasmiy holatlarda ijro etiladi. Goffredo Mameli tomonidan yozilgan asl sheʼrda takrorlashlar mavjud, baland ovozda „Sì!“ („Ha!“) xor oxirida kuylanadi.

Birinchi trofe Italiyaning ozod boʻlish uchun urushga kirishga tayyor va qadimgi Rimda boʻlgani kabi gʻalaba qozonishi, Ikkinchi Puni urushining soʻnggi jangida Gannibalni magʻlub etgan Scipio Africanusning dubulgʻasini „kiygan“ timsolini taqdim etadi. Zamadagi jangga Qadimgi Rim qullarining odatiga ishora qilingan, ular qullik belgisi sifatida sochlarini kalta qirqtirganlar, chunki g‘alaba maʼbudasi sharafiga Rimning quli bo‘lish uchun (Italiyani g‘alaba qozonish uchun) sochini kesishi kerak.

Ikkinchi sferada muallif Italiya uzoq vaqtdan beri bo‘lingan xalq bo‘lib kelganidan shikoyat qiladi va birdamlikka chaqiradi. Bu strofeda Goffredo Mameli italyan sheʼriy va arxaik tilidan olingan uchta soʻzdan foydalanadi: calpesti (zamonaviy italyancha: calpestati), speme (zamonaviy speranza), raccolgaci (zamonaviy ci raccolga).

Oltinchi va oxirgi misra deyarli hech qachon ijro etilmagan, Mamelining asl qoralamasida yoʻq, lekin uning ikkinchi qoʻlyozmasida uchraydi, biroq bu varaqdagi matnning birinchi bosma nashrlarida olib tashlangan. Misra Italiyaning birligini quvonch bilan eʼlon qiladi va qoʻshiqni dastlabki baytini yakunlovchi olti qator bilan yakunlaydi va shu bilan sheʼrga aylanma tuzilish beradi.

Scipio kontinentali, Jiovanni Franchesko Romanelli (1610-1662)

Lenyano jangi Amos Kassioli (1832-1891) davrida Karroccio himoyasi.

1746-yilda Balilya boshchiligidagi Genuya qoʻzgʻoloni Avstriya arxduxiyasiga qarshi koʻtarilgan.

Sitsiliyalik Francesco Hayez (1791-1882)

"Il Canto degli Italiani" Italiya birlashishi davrida juda mashhur boʻlgan..

I

𝄆 Fratelli d’Italia,
l’Italia s'è desta,
dell’elmo di Scipio
s'è cinta la testa.
Dov'è la Vittoria?
Le porga la chioma,
ché schiava di Roma
Iddio la creò. 𝄇

Xor
𝄆 Stringiamci a coorte,
siam pronti alla morte.
Siam pronti alla morte,
l’Italia chiamò. 𝄇
Sì!

II
𝄆 Noi fummo da secoli
calpesti, derisi,
perché non siam popolo,
perché siam divisi.
Raccolgaci unʼunica
bandiera, una speme:
di fonderci insieme
già l’ora suonò. 𝄇


III
𝄆 Uniamoci, amiamoci,
l’unione e l’amore
rivelano ai popoli
le vie del Signore.
Giuriamo far libero
il suolo natio:
uniti, per Dio,
chi vincer ci può? 𝄇


IV
𝄆 Dall’Alpi a Sicilia
dovunque è Legnano,
ognʼuom di Ferruccio
ha il core, ha la mano,
i bimbi d’Italia
si chiaman Balilla,
il suon d’ogni squilla
i Vespri suonò. 𝄇


V
𝄆 Son giunchi che piegano
le spade vendute:
già l’Aquila d’Austria
le penne ha perdute.
Il sangue d’Italia,
il sangue Polacco,
bevé, col cosacco,
ma il cor le bruciò. 𝄇


VI
𝄆 Evviva l’Italia,
dal sonno s'è desta,
dell’elmo di Scipio
s'è cinta la testa.
Dov'è la vittoria?!
Le porga la chioma,
ché schiava di Roma
Iddio la creò. 𝄇

Musiqa

Italiya milliy futbol terma jamoasi oʻyinchilari oʻyin oldidan „Il Canto degli Italiani“ kuylamoqda

Novaroning musiqiy kompozitsiyasi odatiy marsh vaqtida (4/4)[85] B-flat major kalitida yozilgan. U jozibali xarakterga ega va xotira va ijroni soddalashtiradigan oson melodik chiziqqa ega.

Boshqa tomondan, garmonik va ritmik darajada, kompozitsiya kattaroq murakkablikni taqdim etadi, bu ayniqsa 31-barda aniq koʻrinadi, E-flat majorning yaqin ohangida muhim yakuniy modulyatsiya va boshlangʻichdan agogik oʻzgarishlar bilan. Allegro jangovar yanada jonli Allegro mossoga, bu esa akselerandoga olib keladi. Bu ikkinchi xususiyat, ayniqsa, avtograf skorining eng akkreditatsiyalangan gravyuralarida yaxshi tanilgan.

Kirish oʻn ikki bardan iborat boʻlib, sakkizinchi notani oʻn oltinchi nota bilan almashinadigan daktil ritmi bilan tavsiflanadi. Dastlabki sakkizta chiziq B yassi major va G minor oʻrtasidagi ikki tomonlama garmonik ketma-ketlikni taqdim etadi, ular tegishli dominant akkordlar bilan almashadilar (F major va D major yettinchi. Bu boʻlim faqat instrumentaldir. Oxirgi toʻrtta chiziq haqiqiy qoʻshiqni kiritib, B ga qaytadi.

Shuning uchun strofelar B♭ da hujum qiladi va bir xil melodik birlikning turli darajalarda va har xil balandlikda takrorlanishi bilan tavsiflanadi. Har bir melodik birlik Mamelian heksasillining bir qismiga toʻgʻri keladi, uning taʼkidlangan ritmi Novaroni hayratda qoldirdi va uni misrani ikki qismga boʻlishning klassik sxemasiga muvofiq musiqaga oʻrnatdi („Fratelli / d’Italia / Italia / s'è desta“).

Havolalar

• Page on the official site of the Quirinale, residence of the Head of State
  (in Italian with several recorded performances — click on ascolta l’Inno and choose a file to listen)
• Streaming audio, lyrics and information about the Italian national anthem
• Listen to the Italian national anthem