Ivan Fyodorov
Bu maqola vikilashtirilishi kerak. |
Ivan Fyodorov yoki Ivan Fedorov[1], baʼzan Fiodorov sifatida transliteratsiya qilinadi, Sharqiy slavyan matbaasining otalaridan biri (Shvaypolt Fiol va Fransisk Skarina) bilan birga u Moskva va Polsha-Litva Hamdoʻstligida birinchi taniqli rus matbaachisi boʻlgan. Shuningdek, mohir toʻp ishlab chiqaruvchi va multibarrelli minomyot ixtirochisi.
| Ivan Fyodorov | |
|---|---|
.jpg) | |
| Tavalludi |
tax. 1510–1525 |
| Vafoti |
16-dekabr 1583-yil Lwów, Polish–Lithuanian Commonwealth |
| Fuqaroligi | Rech Pospolita, Moskva buyuk knyazligi va Russian State |
| Kasbi | |
Ism
tahrirOʻsha paytlarda ruslar hali ham irsiy familiyalarga ega emas edilar, lekin otasining ismi yoki taxalluslaridan foydalanganlar, ular ham barqaror emas edi. Oʻzining birinchi " Apostol " kitobida (1564-yilda Moskvada nashr etilgan) u oʻzini rus uslubida Ivan Fedorov, yaʼni „Fedorning oʻgʻli Ivan“ deb atagan[2]. Oʻzining boshqa mashhur " Ostrog Injil " (1581) kitobida u oʻzini cherkov slavyan va yunon tillarida „Ivan, Feodorning oʻgʻli, Moskvalik bosmachi“ deb atagan. Yunoncha versiyada „Moskvadan“ oʻrniga " Buyuk Rossiyadan " bor edi. Ammo u uzoq vaqt davomida Polsha-Litva Hamdoʻstligida yashaganida, u polsha tilidagi " Fedorovich " imlosida mahalliy Ruten uslubidagi otasining ismini qabul qildi va uning kelib chiqishini koʻrsatadigan taxallusni qoʻshdi. Lotin hujjatlarida u Iogannes Teodori Moscus (yaʼni „muskovit“[3]) yoki Ioannes Fedorovich Moschus, typographus Græcus et Sclavonicus ni imzolagan. Oʻzining keyingi slavyan kitoblarida (PLCda bosilgan) u „Ioann (Ivan) Fe (o)dorovich“ (baʼzi orfografik farqlar bilan) imzosini qoʻygan va „muskovit printeri“ yoki oddiygina „muskovit“ taxallusini qoʻshgan[1].
Biografiyasi
tahrir.jpg)
Uning na joyi, na tugʻilgan yili maʼlum. U 1510—1525-yillarda tugilgan deb taxmin qilinadi. Ehtimol Moskvada Buyuk Gertsoglik davrida – u Litva Buyuk Gertsogligiga koʻchib oʻtganidan keyin ham oʻzini moskvalik deb atagan va Apostolning Lvov nashriga soʻzlagan soʻzida u Moskvani „bizning uyimiz, bizning vatanimiz va qarindoshlarimiz“ deb atagan. „[4]. 1935-yilda rus geraldika tarixchisi Vladislav Kreskent'evich Lukomsky, uning printerining belgisi belaruslik szlachta Rahozaning gerbi ekanligi haqidagi farazni ilgari surdi. Nemirovskiydan (2002) boshqa hech bir keyingi tadqiqotchi bu nazariyani qabul qilmagan, u faqat qabul qilish imkoniyati bilan rozi boʻlgan, lekin Fyodorovning szlachta kelib chiqishi nazariyasi bilan emas[5].
Fyodorov 1532-yilda Krakov universitetini bakalavr darajasi bilan tugatgan.
1564—1565-yillarda Fedorov Moskva Kremlidagi Avliyo Nikolay (Gostunskiy) cherkovida deakon lavozimiga tayinlandi. Mstislavllik Pyotr Timofeev bilan birga (yaʼni Mstislavets Moskva bosmaxonasini tashkil etdi va harakatlanuvchi shriftdan foydalangan holda cherkov slavyan tilida bir qator liturgik asarlarni nashr etdi. Ushbu texnik yangilik Fyodorov va Mstislavetsni taʼqib qila boshlagan moskvalik ulamolar uchun raqobatni keltirib chiqardi va nihoyat ular bosmaxona yoqib yuborilganidan keyin Litva Buyuk Gertsogligiga qochishga majbur boldi (1591-yilda Giles Fletcher tomonidan aytilgan oʻt qoʻyish)[6].
Bosmachilarni Buyuk Litvalik Getman Xrehoriy Xodkevich Zabludovdagi (Shimoliy Podlaskie) mulkida qabul qilib, u yerda “Yevangeliye uchitel’noye" (Didaktik Xushxabar, 1569) nashr etilgan.
Fyodorov 1572-yilda Lvovga koʻchib oʻtdi va keyingi yili Avliyo Onufriy monastirida matbaachi sifatida ish boshladi. (Fyodorovning Lvovdagi qabr toshiga „yangilangan qarovsiz bosma“ iborasi yozilgan). 1574-yilda Fyodorov oʻgʻli va Zabludovlik Grin Ivanovichning yordami bilan Apostolosning ikkinchi nashrini (Apostol, avval u Moskvada nashr etgan) avtobiografik epilog va Azbuka (Alifbo kitobi) bilan nashr etdi.
1575-yilda Fyodorov Konstantiy Vasil Ostrogskiyning xizmatida, Dubno yaqinidagi Derman monastiriga mas’ul etib tayinlandi; 1577-79-yillarda u Ostrog matbuotini tashkil etdi, u yerda 1581-yilda Ostrog Injilini – cherkov slavyan tilidagi Injilning harakatlanuvchi shriftda bosilgan birinchi toʻliq versiyasini va bir qator boshqa kitoblarni nashr etdi. Fyodorov knyaz Konstantin Ostrogskiy bilan janjaldan keyin Lvovga qaytib keldi, ammo uning bosmaxonani qayta ochishga urinishi muvaffaqiyatsiz tugadi. Uning bosmaxonalari Lvov Dormition Brotherhood (keyinchalik Stauropegion instituti) mulkiga aylandi.
1583-yilda u Vena va Krakovga tashrif buyurdi va u yerda imperatorga oʻzining soʻnggi ixtirolarini koʻrsatdi. Keyin u Lvovga qaytib keldi va u yerda 1583-yil 16-dekabrda vafot etdi; u yerda Avliyo Onuphrius monastiri zaminida dafn qilindi.
Manbalar
Tashqi havoalar
tahrir- Unbegaun, Boris Ottokar. Russian Surnames. London: Oxford University Press, 1972.
- Rein, Gabriel. Periculum historicum de curonibus saeculis XII et XIII Fenniam infestantibus. Helsinforsia: Frenckell, 1829.
- Shepkina, M. V.. Perevody predisloviy i poslesloviy pervopechatnykh knig. Posleslovie L'vovskogo Apostola 1574 g. // U istokov russkogo knigopechataniya. Moscow: USSR Academy of Sciences, 1959. (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan)
- Lukomsky, V. K. „K voprosu o rodoproishozhdenii Ivana Fyodorova“, . Ivan Fyodorov pervopechatnik Orlov: . Moscow / Leningrad: USSR Academy of Sciences, 1935.
- Nemirovsky, E. I. (2002). „Ocherki ob istorii izdatelskoy marki“. Mir Etiketki. № 9.
{{cite magazine}}: Unknown parameter|trans_title=ignored (|trans-title=suggested) (yordam)
- Fletcher, Giles „Of the Russian Common Wealth“, . Russia at the Close of the Sixteenth Century Jerome Horsey, Edward Augustus Bond: . New York: Hakluyt, 1591 — 111-bet.
- Jakobson, Roman; Jackson, William A. (1955). „Ivan Fedorov's Primer“. Harvard Library Bulletin. IX-jild, № 1: Winter 1955. Cambridge, Mass.: Harvard University Printing Office. 5–39-bet.
Qoʻshimcha oʻqish
tahrir- Cherkov slavyan tilida
- Apostol Fyodorov: . Moscow: Printing Workshop of I. Fyodorov and Pyotr Timofeev Mstislavets, 1564.
- Chasovnic Fyodorov: . Moscow: Printing Workshop of I. Fyodorov and Pyotr Timofeev Mstislavets, 1565.
- Yevangeliye uchitel'noye Fyodorov: . Zabłudów: Printing Press of Hrehory Chodkiewicz, 1569.
- Apostol Fyodorov: . Lwów: Printing Press of Hrehory Chodkiewicz, 1574.
- Bibliya sirech' knigy vethago i novago zaveta, po yazyku slovensku Fyodorov: . Ostrog: Printing Press of Konstantin Ostrogski, 1581.
- Rus tilida
- Zyornova, Antonina Sergeevna. Nachalo knigopechatania v Moskve i na Ukraine. Moscow: Lenin State Library of the USSR, 1947.
- Ukraina tilida
- Ohienko, Ivan (1924). „Ivan Hvedorovych, Fundator postijnoho drukarstva na Ukraini. Zhyttia i diial'nist'“. Stara Ukraina. II–V-jild. Lviv. 21–34-bet.
{{cite magazine}}: Unknown parameter|trans_title=ignored (|trans-title=suggested) (yordam) - Isaievych, Iaroslav. Pershodrukar Ivan Fedorov i vynyknennia drukarstva na Ukraïni, Lviv, 1975.
- Isaievych, Iaroslav. Literaturna spadshchyna Ivana Fedorova, Lviv, 1989.