Jaloliddin Rumiy
Jaloliddin Rumiy yoki Mavlono Rumiy (30-sentabr 1207, Balx, Afgʻoniston — 17-dekabr 1273, Ko`niya, Turkiya) nomi bilan mashhur boʻlgan zot. Dunyoning ulugʻ donishmandlaridan biri, benazir shoir va betakror bir mutafakkir, valiy insondir.
| Jalolidiin Muhammad Balxi Rumiy | |
|---|---|
| جلالالدین محمد بلخی | |
 | |
| Tugʻilgandagi ismi | Muhammad ibn Muhammad ibn Xusayn Xusayni Xatibi Bakri Balxi |
| Taxalluslari | Jaloliddin, Xodavandgar, Mavlono, Xomush |
| Tavallud sanasi | 30.9.1207 |
| Tavallud joyi | Balx, Afgʻoniston Xorazmshohlar imperiyasi |
| Vafot sanasi | 17.12.1273 |
| Vafot joyi | Ko`niya, Turkiya |
| Faoliyat turi | shoir, faylasuf |
| Janr | so`fiyona, falsafiy |
| Asarlari tili | fors |
Tarjimai holiTahrirlash
Jaloliddin Rumiy hozirgi Tojikistonning Vaxsh shahri (Xorazmshohlar mamlakati)da, sultonal ulamo laqabini olgan ulugʻ shayx Muhammad Balovaddin Valad xonadonida dunyoga kelgan. Balovaddin Valad Muhammad Xorazmshoh bilan kelisholmay, oilasi, muridlarini olib, Balxdan chiqib ketadi. U Makka safaridan soʻng, Iroqu Ajam shaharlarini kezib, axiyri . Saljuq sultonlari tarafidan izzat-ikrom bilan qabul 1230 yildan bu oila Kuniyada qo‘nim topadi. Yosh Jaloliddin Shom, Halab, Damashq, Qaysariya va boshqa yirik ilm markazlarida 7 yil ta’lim oladi, o‘z davrining yetuk donishmandi bo‘lib yetishadi. Taniqli rumiyshunos Zarrinkub ta’biri bilan aytganda, "Mavlononing 68 yillik ajoyib umri boshdan oyoq bir she’r, go‘zal, betakror, tug‘yonli ash’or jarayoni, sadosi va bongi bilan yo‘g‘rilib o‘tdi".qilingan Balovaddin Valad shu yerda muqim boʻlib qoladi. Bu orada moʻgʻul bosqini boshlanib, Movarounnahr va Xuroson oʻt ichida qoladi, Balxning toʻrt yuz ulamosi qatl qilinadi.
Jaloliddin ota yurtiga qaytib kelmadi va oʻzini anatoliyalik hisoblab, Rumiy degan taxallus oldi.
Yozuvchi o‘z umrining so‘nggi yillarida ko‘p ijod qildi. Ijodiy merosni rang-barang deb bo'lmaydi, lekin u milliy adabiyotga salmoqli hissa qo'shgan va sharq mamlakatlari adabiyotining yanada rivojlanishiga katta darajada ta'sir ko'rsatgan. Rumiy 1273-yil 17-dekabrda Koniyada vafot etdi.
Ijodiy faoliyati va asarlariTahrirlash
Ilmiy doiralarda uni goh Kant, goh Spinoza, goh Hegel kabi faylasuflar bilan qiyoslaydilar. Ammo Mavlono Rumiy hech kimga oʻxshamaydi. U muazzam Sharq tafakkurining moʻjizali bir haykalidirkim, unda tasavvuf taraqqiyoti ham, ilmu hikmat va falsafa ham, sheʼriyat va maʼnaviyat ham birlashib, oliy koʻrinishda namoyon boʻladi. Jaloliddin Rumiy oʻzidan keyingi Sharq sheʼriyati, fikriy va maʼnaviy taraqqiyotiga ulkan taʼsir oʻtkazgan ijodkordir. Alisher Navoiy uni ilohiy ishq kuychisi, buyuklikning koʻz ilgʻamas choʻqqisi deb sharaflaydi. Mavlono Jaloliddin Rumiyning ilmiy va adabiy merosi gʻoyat katta. Gʻazal, masnaviy va ruboiylarni oʻz ichiga oladigan „Devoni kabir“ („Ulugʻ devon“)da uch mingdan ortiq sheʼr bor. Falsafiy-soʻfiyona mushohadalar, ruhiyat dialektikasini kashf etib, inson aqlini lol qoldiradigan teranlik bilan yozilgan „Masnaviy-maʼnaviy“ ham bir necha ming baytdan iborat. Bundan tashqari, „Maktubot“, „Fihi mo fihiy“ („Ichindagi ichindadir“) nomli asarlari ham mavjud.[1]
Rumiyning asarlari asosan fors tilida yozilgan, ammo baʼzida sheʼr yozishda u turk, arab va yunon tillaridan ham foydalangan. Uning Konyada yozilgan „Masnaviy maʼnaviy“ asari fors tilidagi eng buyuk asarlardan biri hisoblanadi. Mavlono Jaloliddin Rumiy — jumla bashariyat nomini hamishа iftixor ila tilga oladigan buyuk ijodkor, betimsol alloma, uning «Masnaviyi ma'naviy» asari esa teran hayotiy o'gitlar, bebaho hikmatu haqiqatlar xazinasidir. Uning asarlari bugungi kunda buyuk Eronda va fors tilida soʻzlashadigan dunyoda asl tilda keng oʻqiladi. Uning asarlari tarjimalari, ayniqsa Turkiya, Ozarbayjon, AQSh va Janubiy Osiyoda juda mashhur. Uning sheʼriyati nafaqat fors adabiyotiga, balki Usmonli turk, Chagatay, urdu va pashtu adabiy anʼanalariga ham taʼsir koʻrsatdi.
Asarlarining boshqa tillarga tarjimalariTahrirlash
Rumiy asarlari jahonning koʻp tillariga tarjima qilingan, „Masnaviy maʼnaviy“ va „Fihi mo fihiy“ning usmonli turkcha tarjimalari mavjud. „Fihi mo fihiy“ — „Ichindagi ichindadir“ nomi bilan, olim Ulugʻbek Hamdam (Abduvahob oʻgʻli) tomonidan turkchadan oʻzbekchaga tarjima qilgan.
ManbalarTahrirlash
[1]https://www.wisdoms.one/biografiya_djalaladdin_rumi.html
Mavlano Rumiy hazratlari Gavhar ismli qizga uylanib ikki fa[2]rzand koʻradi
HavolalarTahrirlash
- Rumi Djalaladdin. Doroga prevraщeniy: sufiyskie pritchi perevod Dmitriya Щedrovitskogo
- Sayt, posvyaщenniy Rumi — biografiya, perevodi, issledovaniya Arxivlandi 2007-11-09 Wayback Machine saytida.
- Pritchi, aforizmi, „Kitab al-Masnavi“ Rumi Arxivlandi 2007-10-12 Wayback Machine saytida.
- Pritchi ot Rumi na Pritchi.ru
- „Pesn Svireli“ — vstuplenie k poeme Masnavi v muzikalnom ispolnenii (po perevodu V.Derjavina)
- Sokroviщa vspominaniya perevod Leonida Tiraspolskogo na fway.org
- Kak Islam otnositsya k Djalaluddinu Rumi (r.a.)?[sayt ishlamaydi][sayt ishlamaydi]
- Djalaladdin Rumi. Stixi
- Ichindagi Ichindadir. Jaloliddin Rumiy[sayt ishlamaydi]
- „Ichindagi Ichindadir“ forum.ziyouz.com da