James Joyce

James Augustine Aloysius Joyce (talaffuzi: James Ogastin Aloishes Joyce; 2-fevral 1882-yil — 13-yanvar 1941-yil) — irlandiyalik yozuvchi va shoir. „Dubliners“ (1914) hikoyalar toʻplami, „Musavvirning yoshlikdagi shamoyili“ (1916), „Ulysses“ (1922), „Finnegancha maʼraka“ (1939) romanlarining muallifidir. Joys soʻnggi ikki roman bilan roman janrini isloh qildi va 20-asrning atoqli yozuvchisi, modernizmning asoschilaridan biri boʻlib qoldi. Uning bu asarlari oʻz tuzilishi bilan anʼanaviy romanlardan farqlanadi, ular nutq shakllari va hikoya qilish usuli muntazam oʻzgarib turishi, afsonalar va tarixiy voqealarga murojaat qilinishi bilan ichki tarhi murakkab kayerni eslatadi. Joyce Dublinda tugʻilgan boʻlsa-da, hayotining katta qismini Irlandiyadan tashqarida yashagan. Uning „Ulysses (roman)“ romanini Ibrohim G'afurov, „Musavvirning yoshlikdagi shamoyili“ romanini esa Ahmad Otaboy oʻzbek tiliga oʻgirgan.

James Joyce
Asl ismi	James Joyce
Tavalludi	2-fevral 1882-yil Retger, Irlandiya
Vafoti	13-yanvar 1941-yil(1941-01-13) (58 yoshda) Surix, Shveytsariya
Taxallusi	Stiven Dedalus
Kasbi	prozachi, shoir, essechi, jurnalist
Ijod qilgan tillari	Italyan tili, Lotin tili, Fransuz tili, Ingliz tili, Nemis tili va Dan tili
Fuqaroligi	Irlandiya, Shveytsariya
Yoʻnalish	modernizm
Janr	Ong oqimi

Joys Dublinda oʻrtahol oilada tugʻilgan. Kildare okrugidagi Jezuit Klongowes Vud kollejida, soʻngra qisqacha Xristian birodarlar tomonidan boshqariladigan OʻKonnell maktabida oʻqigan. Otasining oldindan aytib boʻlmaydigan moliyaviy ahvoli tufayli, oilaviy sharoitga qaramay, u Jezuit Belvedere kollejida aʼlo darajada oʻqidi va 1902-yilda Dublindagi Universitet kollejini tugatdi. 1904-yilda u boʻlajak rafiqasi Nora Barnasle bilan uchrashdi va ular Yevropaga koʻchib oʻtishdi. U qisqa vaqt Pula shahrida ishladi va keyin Avstriya — Vengriyaning Trieste shahriga koʻchib oʻtib, ingliz tili oʻqituvchisi sifatida ishlay boshlaydi. Rimda sakkiz oylik yozishmalar xodimi boʻlib ishlagandan so'ng Dublinga uch marta tashrif buyurganini hisobga olmaganda, Joys 1915-yilgacha u yerda yashadi. Triestda u oʻzining „ Kamera musiqasi“ sheʼrlar kitobini va „Dublinliklar“ hikoyalar toʻplamini nashr ettirdi. Birinchi jahon urushining koʻp yillarida Joys Shveysariyaning Syurix shahrida yashagan va Ulissda ishlagan. Urushdan keyin u qisqa vaqt ichida Triestga qaytib keladi va 1920-yilda Parijga koʻchib oʻtadi, bu yer 1940-yilgacha uning asosiy qarorgohiga aylanadi.

„Ulysses“(Uliss) birinchi marta 1922-yilda Parijda nashr etilgan, ammo odobsiz deb hisoblangani uchun uni Angliya va AQShda nashr etish taqiqlangan. Nusxalari har ikki davlatga kontrabanda yoʻli bilan olib kelingan va pirat versiyalari 1930-yillarning oʻrtalariga qadar chop etilgan va nihoyat nashr qonuniy boʻlgan. Joys oʻzining navbatdagi yirik asari "Finnegans Wakeni" 1923-yilda boshlagan va uni oʻn olti yildan soʻng 1939-yilda nashr etgan. Bu yillar orasida Joyce keng sayohat qilgan. U va Nora 1930-yilda Londonda fuqarolik marosimida turmush qurishdi. U Shveysariyaga bir necha bor sayohat qildi, tez-tez ogʻirlashib borayotgan koʻz muammolarini davolash va qizi Lyusiyaga psixologik yordam soʻradi.. Ikkinchi jahon urushi paytida Fransiya Germaniya tomonidan ishgʻol qilinganida, Joys 1940-yilda Tsyurixga qaytib keladi. U 1941-yilda yarasi teshilgan operatsiyadan soʻng, 59 yoshga toʻlishiga bir oydan kamroq vaqt qolganida vafot etadi.

"Uliss" koʻpincha buyuk adabiyotlar roʻyxatida yuqori oʻrinlarni egallaydi va uning ishini tahlil qiladigan akademik adabiyotchilar ko'p va ular bu ishda davom etishmoqda. Koʻpgina yozuvchilar, kinoijodkorlar va boshqa rassomlar uning uslubiy yangiliklaridan taʼsirlangan, masalan, tafsilotlarga ehtiyotkorlik bilan eʼtibor berish, interyer monologidan foydalanish, soʻz oʻyini, anʼanaviy syujet va xarakter rivojlanishini tubdan oʻzgartirish va h.k. Joys hayotining koʻp qismi chet elda oʻtgan boʻlsa-da, uning xayoliy olami Dublinda joylashgan boʻlib, asosan u yerdagi oila aʼzolari, dushmanlari va doʻstlariga oʻxshab ketadigan qahramonlardan iborat edi. "Uliss" romanida, ayniqsa, shahar koʻchalari va xiyobonlarida uning mangu siymosi oʻrnatiladi. Joysning „Men oʻzim uchun doimo Dublin haqida yozaman, chunki agar men Dublinning yuragiga kira olsam, dunyoning barcha shaharlarining qalbiga kira olaman. Xususan, insoniyat ichiga ham" degandi. Santuagara (munozara)

Dastlabki yillar

Joysning 6 yoshidagi surati, 1888

Joyce 1882-yil 2-fevralda Dublin, Irlandiyaning Rathgar shahridagi Brighton koʻchasi 41-uy, Jon Stanislaus Joyce va Meri Jeyn May oilasida tugʻilgan. U oʻnta opa-ukaning eng kattasi edi. James 1882-yil 5-fevralda ruhoniy Jon OʻMulloy tomonidan Terenuredagi Avliyo Iosif cherkovida Rim-katolik cherkovining marosimlariga koʻra James Avgustin Joyce nomi bilan choʻqintirilgan. Uning ota-onasi Filipp va Ellen Makkenn edi. Jon Stanislaus Joycening oilasi Kork okrugidagi Fermoy shahridan kelgan, Ular kichik tuz va ohak ishlari egalik qilganlar. Joycening otasi tomonidan bobosi James Avgustin Kork shahridagi pardozlash biznesi va boshqa mulklarga ega boʻlgan Kork aldermani Jon OʻKonnellning qizi Ellen OʻKonnellga uylangandi. Ellenning oilasi 1829-yilda irlandlar uchun katolik ozodligini taʼminlashda yordam bergan siyosiy yetakchi Daniel OʻKonnell bilan qarindoshlik daʼvo qilgan. Joyce oilasining taxminiy ajdodi Shon Mor Seoge Konnemaralik toshboʻronchi boʻlgan.

Joycening otasi 1887-yilda Dublin korporatsiyasi tomonidan taʼrif yigʻuvchisi etib tayinlangan. Keyin oila Dublindan 12 milya (19 km) uzoqlikdagi zamonaviy kichkina Brey shahriga koʻchib oʻtgan. Oʻsha paytda Joyceni it hujumiga uchragan va bu uning butun umri davomida itlardan qoʻrqishiga olib kelgan. Keyinchalik u momaqaldiroqdan qoʻrqqan, bu qoʻrquvni u Xudoning gʻazabining alomati sifatida tasvirlagan xolasi orqali oldi.

1891-yilda toʻqqiz yoshli Joyce Charlz Styuart Parnelning oʻlimiga bagʻishlangan „ Et Tu , Healy“ sheʼrini yozgan va uni otasi chop etgan va doʻstlariga tarqatgan. Sheʼr Irlandiya katolik cherkovi, Irlandiya parlament partiyasi va Britaniya Liberal partiyasi tomonidan Parnelning xiyonatidan gʻazablangan oqsoqol Joycening his-tuygʻularini ifodalagan, buning natijasida Irlandiyaning uy boshqaruvini taʼminlashda hamkorlik muvaffaqiyatsizlikka uchragan. Bu xiyonat tuygʻusi, ayniqsa cherkov tomonidan, Joyce oʻz hayoti va sanʼatida ifodalangan doimiy taassurot qoldirdi.

Oʻsha yili Joycening oilasi otasining ichkilikbozligi va moliyaviy notoʻgʻri boshqaruvi tufayli qashshoqlikka tusha boshladi. Jon Joycening nomi 1891-yil noyabr oyida Stubbsʼ Gazette, qarzdorlar va bankrotlarning qora roʻyxatida chop etildi va u vaqtincha ishdan chetlashtirildi. 1893-yil yanvar oyida u pensiyasi kamaytirilgan holda ishdan boʻshatildi.

Joyce oʻz taʼlimini 1888-yilda Kildare okrugidagi Kleyn yaqinidagi iezuit maktab-internatida joylashgan Klonqouz Vud kollejida boshlagan, ammo otasi endi toʻlovlarni toʻlay olmagach, 1892-yilda ketishga majbur boʻlgan. U uyda oʻqigan va qisqa vaqt Dublinning Shimoliy Richmond koʻchasidagi Christian Brothers OʻConnell maktabida oʻqigan. Keyin Joycening otasi oilani biladigan iezuit ruhoniysi Jon Konmi bilan tasodifan uchrashdi. Konmi Joyce va uning ukasi Stanislausni 1893-yildan boshlab Dublindagi Jezuitlar maktabi, Belvedere kollejiga toʻlovsiz oʻqishga taklif qildi. 1895-yilda Joyce, hozir 13 yoshda, tengdoshlari tomonidan saylangan.Bizning xonimning sodality. Joyce Belvedereda besh yil oʻtkazdi, uning intellektual shakllanishi Ratio Studiorum (Oʻquv rejasi) da oʻrnatilgan iezuit taʼlimi tamoyillariga asoslanadi. U 1898-yilda oʻqishni tamomlagunga qadar oʻzining soʻnggi ikki yilida ingliz kompozitsiyasi boʻyicha birinchi oʻrinni qoʻlga kiritish orqali oʻzining yozuvchi isteʼdodini namoyon etdi

Havolalar

• The James Joyce Centre ^(ingl.)