Jaynizm

Jaynizm — 1) Hindistonda tarqalgan dinlardan biri (qariyb 3 mln. kishi eʼtiqod qiladi). Mil. av. 6-a. da paydo boʻlgan. Rivoyatlarga koʻra, Jaynizm asrlar osha 24 ustoz-paygʻambar orqali yetib kelgan. Bularning eng soʻnggisi Jinna (yaʼni gʻolib, dinning nomi shundan) va Maxavira taxallusini olgan Vardxamana boʻlib, shu din asoschisi hisoblanadi. Jaynizm qad. hind jamiyatidagi qarbiylar (kshatriy) bilan ruhoniy — brahmanlar oʻrtasidagi ijtimoiy ziddiyatlarning keskinlashuvi oqibatida vujudga kelgan. Baʼzi tadqiqotchilar fikricha, Jaynizm buddizmnmng bir mazhabidir. Jaynizm buddizm kabi brahmanizmning murakkab rasmrusumlariga va tashqi shakliga qarshi chiqsi. Vedalarniit muqaddasligini, qurbonliklar qilishni, ruhoniylar va xudolarning inson taqdiriga hal qiluvchi taʼsirini inkor etdi. Jaynlar oʻz jamoasiga kirish uchun barcha varna (kasta)dagi erkak va ayollarga yoʻl ochdi. Jaynizmda markaziy oʻrinni jon haqidagi taʼlimot egallaydi. Bunga koʻra, inson joni barcha qilmishlari uchun javobgar, chunki bu qilmishlar karma konuni asosida roʻy beradi, karma qonuni tanni jon bilan bogʻlaydi, insonni yerdagi ishlarga zanjirband etadi va uning keyingi qayta tugʻilishlarini belgilab beradi. Kishilar «oʻz jonini oʻzi xalos qilishi», «qayta tugʻilishlardan ozod bulishi» mumkin. Bunga erishish uchun Jinnaga eʼtiqod qilish, Jinna taʼlimotiga ishonish, Jinna belgilagan axlok, meʼyorlariga rioya qilishi kerak. Jaynizmda axloqiy kamolatga yetishishning va karma konunidan qutulishning birdanbir yoʻli zohidlik hisoblanadi. Jaynlar zohid-rohiblar va fuqarolar (savdo-sudxurlik bilan shugʻullanuvchilar)ga bulinadi. Jaynizm tarafdorlari hoz. kunda asosan bankdorlar, sudxoʻrlar, sarroflar va zargarlardan iborat. Ular jondorlar bilan savdo qiladilar, boshqa tijorat ishlari bilan ham shugʻullanadilar; 2) falsafiy taʼlimotlardan biri. Mil. av. 2 — 1-a. larda Jaynizm dini asosida shakllangan. Jaynizm falsafasining asosiy manbai «Jayna sutra» («Jayna aforizmlari») hisoblanadi. Jaynizm falsafasiga tattvalar — mohiyatlar haqidagi taʼlimot asos qilib olingan. Ikki asosiy tattva boʻlib, biri — mohiyati ong boʻlgan ruh (jiva), ikkinchisi — ruh boʻlmagan hamma narsa (ajiva). Ruh bulmagan narsa (materiya) sezish, eshitish, hid, rang va taʼm sifatlariga egadir. U yaratilmagan, ibtidosi va intihosi yuq, muayyan holatga ega boʻlishi va oʻzgarishi mumkin. Modda dagʻal narsa boʻlib, inson aʼzolari tomonidan his etiladigan yoki karmaga oʻxshab nozik bulishi mumkin. Moddaning zarrasi — atom, u makonning bir nuqtasinigina ishgʻol etadi, ogʻirlikka ega, katta tezlik bilan harakat qila oladi. Jaynizm falsafasida ikki zamon xususiyati mavjud: ruhning ayni holatda mujassamlashgan muddati (yoki hayot vaqti) va ruhning shu berilgan holatda mujassamlashgan muddati (yoki hayot miqdori, boshqa holatga oʻtish uchun ayni shunday hayotda yashashi zarurligi). Maye, inson bir necha oʻn yillar yashaydi, ammo uning yuqoriroq holatga oʻtishi bir necha hayotiy muddatni taqozo etadi.

Din Oʻz-oʻzini diniy anglash turlari Monoteizm  · Dualizm  · Politeizm  · Deizm · Teizm  · Itsizm · Panteizm · Pandeizm Ibtidoiy dinlar Totemizm  · Animizm  · Fetishizm  · Shomonizm Dunyo dinlari Buddizm · Bahoiylik Ibrohimiy dinlar Yahudiylik · Xristianlik · Islom Dharmik dinlar Hinduiylik · Jaynizm · Sikhizm · Buddizm Uzoq Sharqning anʼanaviy dinlari Daosizm · Konfutsiylik · Sintoizm Boshqa dinlar Tangrichilik  · Zardushtiylik Asosiy gʻoyalari Tangri · Ruh · Gunoh  · Muqaddaslik · Ruh falsafasi · Iymon  · Dogma · Muqaddas kitoblar  · Oʻlimdan keyingi hayot  · Ibodat  · Ibodatxona Dinlarning roʻyxati g · m

_{Jaynizmning axloqiy taʼlimoti yakka shaxening oʻzigagina qaratilgan. Inson faqat oʻzini ozod qilishi mumkin; boshqa odamga yordam berish mutlaqo boʻlmagan va iloji yoʻq narsa. Jaynizm falsafiy tizimi hoz. vaqtgacha deyarli ilk koʻrinishida saqlanib qolgan.}

_{Muhammadjon Qodirov.}

---

_{Lotin alifbosida maqola: JAYNIZM haqida to'liq ma'lumot kategoriyasi: J harfi fikringiz bo'lsa izohda qoldiring va do'stlaringiz bilan ulashing biz bundan minatdor bo'lamiz bizni kuzatishni davom eting (u kim, bu nima, qanaqa ?, tushunchasi, degan savolarga javob topishingiz mumkin)}