Jinsni aniqlash tizimi

Ba'zi turlarda germafroditlar mavjud^[1]. Bundan tashqari, boshqa turlar ham borki, ularda faqat bitta jins mavjud bo'lib, ularda partenogenez, urug'lantirmasdan ko'payish jarayoni kuzatiladi.

Ba'zi turlarda jinsni aniqlash genetikdir: erkaklar va urg'ochilar turli xil allellarga yoki hatto jinsiy morfologiyasini aniqlaydigan har xil genlarga ega. Hayvonlarda bu odatda XY, ZW, XO, ZO xromosomalari yoki gaplodiploidiya kombinatsiyasi orqali xromosoma farqlari bilan birga keladi. Jinsiy farqlar odatda asosiy gen ("jinsiy xromosoma lokusi") tomonidan qo'zg'atiladi va domino effektiga ko'ra ko'plab boshqa genlarda ham bu jarayon kuzatiladi.

Boshqa hollarda, homilaning jinsi atrof-muhit o'zgarishlari (masalan, harorat ) bilan belgilanadi. Ba'zi jinsni aniqlash tizimlarining tafsilotlari hali to'liq o'rganilmagan.

Ba'zi bir o'simliklar va baliqlarning ba'zi turlari qat'iy jinsiy aloqa qilishmaydi va buning o'rniga hayot davrlarini bosib o'tadilar va o'z turlarining tegishli hayot bosqichlarida genetik belgilar asosida jinsini o'zgartiradilar . Bu fasllar va harorat kabi atrof-muhit omillariga bog'liq bo'lishi mumkin. Ba'zi gonoxorik turlarda bir nechta individlar ikkala jinsning jinsiy xususiyatlariga ega bo'lishi mumkin, bu holat interseks deb ataladi^[2].

Jinsni aniqlash mexanizimlarining xilma-xilligi har xil biologik sistemalarda keng tarqalgan bo'lsa-da, sutemizuvchilarda XY/XX/XO dan tashqari tizimlar ko'pincha boshqa organizmlar genetikasiga ixtisoslashganlar uchun yanada ilg'or kurslarga qoldiriladi.

Kashf etilishi

Jinsni aniqlash 1903-yilda amerikalik genetik Netti Stivens tomonidan ovqat qurtida aniqlangan^[3]^[4]^[5].

Xromosoma tizimlari

XX/XY jinsiy xromosomalari

Drosophila jinsiy xromosomalari

G-bandingdan keyin erkak odamning XY xromosomalari

↑ (en) Encyclopedia of Animal Cognition and Behavior. Cham: Springer International Publishing. 2018. 1–2 b. doi:10.1007/978-3-319-47829-6_329-1. ISBN 978-3-319-47829-6.
↑ The Biology of Reproduction. Cambridge University Press, 10 October 2019 — 116–117-bet. ISBN 9781108499859. Qaraldi: 2020-yil 11-oktyabr.
↑ „Nettie Stevens: A Discoverer of Sex Chromosomes | Learn Science at Scitable“ (en). www.nature.com. 2019-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-iyun.
↑ „Nettie Maria Stevens (1861-1912): her life and contributions to cytogenetics“. Proceedings of the American Philosophical Society. 125-jild, № 4. August 1981. 292–311-bet. JSTOR 986332. PMID 11620765.
↑ „Nettie Maria Stevens (1861–1912) | The Embryo Project Encyclopedia“ (en). embryo.asu.edu. 2019-yil 8-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-iyun.

[1] (en) Encyclopedia of Animal Cognition and Behavior. Cham: Springer International Publishing. 2018. 1–2 b. doi:10.1007/978-3-319-47829-6_329-1. ISBN 978-3-319-47829-6.

[2] The Biology of Reproduction. Cambridge University Press, 10 October 2019 — 116–117-bet. ISBN 9781108499859. Qaraldi: 2020-yil 11-oktyabr.

[3] „Nettie Stevens: A Discoverer of Sex Chromosomes | Learn Science at Scitable“ (en). www.nature.com. 2019-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-iyun.

[4] „Nettie Maria Stevens (1861-1912): her life and contributions to cytogenetics“. Proceedings of the American Philosophical Society. 125-jild, № 4. August 1981. 292–311-bet. JSTOR 986332. PMID 11620765.

[5] „Nettie Maria Stevens (1861–1912) | The Embryo Project Encyclopedia“ (en). embryo.asu.edu. 2019-yil 8-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 7-iyun.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]