Vikipediya

John Casper

John Howard Casper (1943-yil 9-iyulda tugʻilgan) – sobiq amerikalik astronavt va isteʼfodagi Amerika Qo‘shma Shtatlari Harbiy-havo kuchlari uchuvchisi.

John Casper
Tavalludi 9-iyul 1943
Janubiy Carolina shtati Greenville shahri, U.S. 1943-yil 9-iyul
Fuqaroligi AQSh
Taʼlimi Amerika Qo‘shma Shtatlari Harbiy-havo kuchlari akademiyasi
Purdue universiteti
Kasbi NASA Astronavt
Mukofotlari

Erta hayot va taʼlim

tahrir

1943-yil 9-iyulda Janubiy Carolina shtatining Greenville shahrida tugʻilgan boʻlsa-da, Casper Georgia shtatining Gainensille shahrini oʻzining tugʻilgan shahri deb bilgan[1]. U Amerika skautlarida faol boʻlgan va oʻzining ikkinchi eng yuqori martabasiga, Life Scoutga erishgan.

1966-yilda Amerika Qoʻshma Shtatlari Harbiy-havo kuchlari akademiyasini muhandislik fanlari boʻyicha bakalavr darajasini va 1967-yilda Purdue universitetida astronavtika boʻyicha magistr darajasini olgan[2].

Harbiy faoliyati

tahrir

Kosmonavt boʻlishdan oldin Casper Amerika Qo‘shma Shtatlari Harbiy-havo kuchlari (USAF) qiruvchi uchuvchisi boʻlib, Texasdagi Reese havo kuchlari bazasida uchuvchi qanotlarini qoʻlga kiritgan. Arizona shtatidagi Luke havo kuchlari bazasida F-100 Super Sabre mashgʻulotlaridan soʻng, u Vietnam urushida 35-taktik qiruvchi qanot bilan 229 ta jangovar missiyalarni bajargan. Vietnamdagi gastrol safaridan soʻng, Casper Buyuk Britaniyaning Qirollik havo kuchlari Lakenheathdagi 48-taktik qiruvchi qanotiga tayinlangan[3].

Casper Californiyadagi Edwards havo kuchlari bazasidagi AQSH havo kuchlarining uchuvchilar maktabida oʻqish uchun tanlangan va 74A sinfi bilan tamomlagan[4]. Oʻqishni tugatgandan soʻng, u F-4 sinov guruhi boshligʻi boʻlgan; u F-4G Wild Weasel samolyoti uchun dastlabki ishlash va qurollarni ajratish sinovlarini va F-4E va A-7 Corsair II samolyotlari uchun aviatsiya sinovlarini oʻtkazgan. Soʻngra Casper operatsiya ofitseri va keyinchalik 6513-sinov otryadi qoʻmondoni boʻlgan, u yerda Casper taktik samolyot qurol tizimlarini baholash va rivojlantirish uchun parvoz sinov dasturlarini oʻtkazgan. Keyin Casper Pentagondagi USAF shtab-kvartirasiga tayinlangan va Maxsus loyihalar boshqarmasi boshligʻi oʻrinbosari boʻlib, u yerda USAFning taktik va strategik dasturlar uchun talablar, operatsion tushunchalar, siyosat va kuchlar tuzilmasi boʻyicha pozitsiyalarini ishlab chiqqan[5].

Polkovnik Casper 52 xil samolyotda 10 000 soatdan ortiq parvoz qilgan[6].

NASA kosmonavtlari

tahrir

1984-yil mayda NASA tomonidan tanlab olingan Casper 1985-yil iyunda astronavt maqomini qoʻlga kiritgan. Toʻrtta kosmik parvoz tajribasiga ega boʻlgan Casper koinotda jami 825 soatdan ortiq vaqt oʻtkazgan[7]. Casper STS-36 missiyasida uchuvchi, STS-54, STS-62 va STS-77 missiyalarida esa kosmik kema qoʻmondoni vazifasini bajargan. Astronavtlar idorasida ishlagan paytida uning texnik vazifalari quyidagilarni oʻz ichiga olgan: Operatsiyalarni rivojlantirish boʻlimining boshligʻi; burun gʻildiragini boshqarish tizimi, tormozlar, shinalar va qoʻnish paytida tezlikni pasaytiruvchi parashyutni takomillashtirish boʻyicha rahbarlik; Shuttle avionikas integratsiyasi laboratoriyasi (SAIL) astronavtlar jamoasining yetakchisi; hamda Missiyani boshqarish markazida kosmik kemaga koʻtarilish va undan tushish vaqtida aloqa operatori (CAPCOM) sifatida faoliyat koʻrsatgan.

Kosmik parvozlar

tahrir

STS-36 Florida shtatidagi Kennedy kosmik markazidan 1990-yil 28-fevralda Space Shuttle Atlantis bortida uchirilgan. Ushbu missiya Mudofaa vazirligining tasniflangan foydali yuklarini olib borgan va u 62 daraja qiyalikda uchgani bilan hayratlanarli boʻlgan. Bu AQSH kosmik parvozlar dasturi tomonidan shu kungacha uchirilgan eng yuqori qiyalik hisoblangan. BU missiya Yerning 72 orbitasidan soʻng, STS-36 missiyasi 1990-yil 4-martda 1,87 million mil masofani bosib oʻtib, Californiyadagi Edwards havo kuchlari bazasiga koʻl tubiga qoʻngan. Missiya davomiyligi 106 soat, 19 daqiqa, 43 soniyani tashkil etgan[8].

STS-54 missiyasi 1993-yil 13-yanvarda Floridadagi Kennedy kosmik markazidan „Space Shuttle Endeavour“ kosmik kemasida amalga oshirilgan. Besh kishidan iborat ekipaj olti kunlik parvozning asosiy vazifalarini muvaffaqiyatli bajargan. Ular 200 million dollarlik NASA Kuzatuv va maʼlumotlarni uzatish sunʼiy yoʻldoshini (TDRS-F) orbataga chiqargan. Bu yoʻldosh boshqa toʻrtta sunʼiy yoʻldosh bilan birgalikda „Space Shuttle“ va boshqa past Yer orbitasidagi ilmiy sunʼiy yoʻldoshlarni qoʻllab-quvvatlovchi milliy aloqa tarmogʻini yakunlash uchun xizmat qilgan. Foydali yuk boʻlmasida joylashtirilgan Diffuz Rentgen Spektrometri (DXS) tadqiqotchilarga Somon Yoʻli galaktikasidagi rentgen nurlarining kelib chiqishi haqidagi savollarga javob berish uchun rentgen maʼlumotlarini toʻplagan. Juda muvaffaqiyatli oʻtkazilgan ekstravehikulyar faoliyat (EVA) Xalqaro kosmik stansiyani yigʻish uchun foydali boʻlgan koʻplab saboqlar chiqarishga imkon bergan. Shuningdek, bu parvoz birinchi marta yoqilgʻi elementini toʻxtatib, qayta ishga tushirish orqali Kosmik stansiyaning yana bir ilovasini muvaffaqiyatli namoyish etgan. Casper 1993-yil 19-yanvarda Endeavuorni Kennedy kosmik markaziga 2,5 million mildan ortiq masofani qamrab olgan 96 ta Yer orbitasidan soʻng qoʻngan. Missiya davomiyligi 143 soat 38 daqiqani tashkil etgan[9].

STS-62 (1994-yil 4-18-mart) Columbiya kosmik kemasida ikki haftalik mikrogravitatsiya tadqiqot missiyasi boʻlgan. Uning asosiy foydali yuklari Amerika Qoʻshma Shtatlari Mikrogravitatsiya foydali yuklari (USMP-2) va Aeronavtika va kosmik texnologiyalar idorasi (OAST-2) foydali yuklari boʻlgan. Ushbu foydali yuklar yarimoʻtkazgich kristallarining oʻsish jarayonini tushunish, metall qotishmalarining qotish jarayonini oʻrganish, materiallarning kritik nuqtasida (ular ham suyuqlik, ham gaz sifatida mavjud boʻlgan joyda) oʻrganish va kelajakdagi kosmik kemalarda foydalanish uchun yangi texnologiyani sinovdan oʻtkazishni oʻz ichiga olgan. Parvoz, shuningdek, Masofaviy manipulyator tizimi qoʻlchasini tekislash va yangi magnitli oxirgi effektor bilan foydali yuklarni ushlab turish uchun yangi texnologiyani sinovdan oʻtkazgan. Columbiya kosmik kemalarning atom kislorod va azot molekulalari tufayli chaqnashi va eroziyasi haqida maʼlumot toʻplash uchun 195 km (105 dengiz mili) rekord past balandlikda uchgan. Casper 224 ta Yer orbitasidan va 5,82 million mildan keyin Columbiyaga Kennedy kosmik markaziga qoʻngan[10].

STS-77 (1996-yil 19-29-may) Space Shuttle Endeavour bortida oʻn kunlik missiya boʻlgan. Ekipaj rekord darajadagi uchrashuvlar ketma-ketligini (bittasi SPARTAN sunʼiy yoʻldoshi va uchtasi joylashtirilgan sunʼiy yoʻldosh sinov boʻlimi bilan) va sunʼiy yoʻldoshlar yaqinida taxminan 21 soatlik parvozlarni amalga oshirgan. Parvoz davomida ekipaj, shuningdek, Spacehab modulida materiallarni qayta ishlash, suyuqlik fizikasi va biotexnologiya boʻyicha 12 ta tajriba oʻtkazgan. Casper Endeavorni Kennedy kosmik markazida 160 ta Yer orbitasi va 4,1 million mildan keyin Yerga qaytargan. Missiya davomiyligi 240 soat 39 daqiqani tashkil etgan[11].

Parvozdan keyingi faoliyati

tahrir

Oʻzining soʻnggi Shuttle missiyasidan soʻng polkovnik Casper NASAda mas’uliyatni oshirish lavozimlarida xizmat qilgan. U Johnson kosmik markazining xavfsizlik, ishonchlilik va sifatni taʼminlash boʻyicha direktori boʻlib, u yerda AJning inson kosmik parvoz dasturlari, jumladan, Xalqaro kosmik stansiya, kosmik kema, kosmik uchirish tashabbusi va ekipajni qaytarish uchun barcha xavfsizlik, ishonchlilik va sifat tadbirlari uchun mas’ul boʻlgan. U, shuningdek, jarohatlar, hayot yoʻqotish yoki kapital aktivlar yoʻqolishining oldini olish uchun samarali institutsional xavfsizlik dasturini rejalashtirish, yoʻnaltirish va amalga oshirish uchun mas’ul hisoblangan[12].

2003-yil fevral oyida Columbiya falokatidan soʻng, Casper NASA Mishap tadqiqot guruhining 6000 dan ortiq yer, havo va suv qidiruv xodimlarining saʼy-harakatlarini, shuningdek, chiqindilarni himoya qilish va toʻldirishni boshqarishni oʻz ichiga olgan chiqindilarni tiklash operatsiyasi boʻyicha oʻrinbosari boʻlgan. U NASA shtab-kvartirasida joylashgan mustaqil guruhning Parvozga qaytishni rejalashtirish guruhining hamraisi boʻlib, Columbiya Avariyalarni tekshirish kengashi tavsiyalariga rioya qilish uchun zarur boʻlgan barcha harakatlarni hal qilish bilan shugʻullangan[13]. Keyin Casper Space Shuttle dasturiga qoʻshilgan va boshqaruv integratsiyasi va rejalashtirish idorasi menejeri boʻlgan, u barcha dastur elementlari boʻyicha parvozga qaytishni rejalashtirish va boshqaruv integratsiyasi uchun mas’ul boʻlgan. Casper hozirda Space Shuttle dasturi menejeri yordamchisi boʻlib, dastur menejeriga dasturni boshqarish, integratsiya qilish va operatsiyalarda yordam beradi[14].

2022-yilda Casper koinotdagi tajribasi haqida „Kosmonavtning sarguzasht, qatʼiyat va eʼtiqod xotirasi ustidagi osmon“ nomli avtobiografiyasini nashr ettirgan[15].

Mukofotlari

tahrir

Polkovnik Casper Mudofaa xizmatlari uchun medal, ikkita Legion xizmatlari uchun mukofot, ikkita Hurmatli parvoz xochlari, 11 ta havo medali, ikkita Mudofaa xizmatlari uchun medal, oltita Harbiy havo kuchlari maqtov medali, Vetnam jasorat xochi, ikkita NASAning xizmatlari uchun medali, NASAning eng yaxshi yetakchilik medali, NASAning favqulodda xizmatlari uchun medali, toʻrtta NASA kosmik parvoz medali va Milliy razvedka yutuqlari medali bilan taqdirlangan[16].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Air Force Col. John H. Casper, Atlantis co-pilot“. United Press International (1990-yil 21-fevral). Qaraldi: 5-noyabr.
  2. ↑ „Air Force Col. John H. Casper, Atlantis co-pilot“. United Press International (1990-yil 21-fevral). Qaraldi: 5-noyabr.
  3. ↑ „Air Force Col. John H. Casper, Atlantis co-pilot“. United Press International (1990-yil 21-fevral). Qaraldi: 5-noyabr.
  4. ↑ USAF Test Pilot School 50 Years and Beyond. Privately Published, 1994 — 241-bet. 
  5. ↑ „Air Force Col. John H. Casper, Atlantis co-pilot“. United Press International (1990-yil 21-fevral). Qaraldi: 5-noyabr.
  6. ↑ „John H. Casper (Colonel, U.S. Air Force, Ret.) Special Assistant for Program Integration Orion Program“. NASA (1991-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr.
  7. ↑ „Spacefacts biography of John Casper“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  8. ↑ „STS-36 Atlantis“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  9. ↑ „STS-54 Endeavour“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  10. ↑ „STS-62 Columbia“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  11. ↑ „STS-77 Endeavour“. Spacefacts.de. Qaraldi: 5-noyabr.
  12. ↑ „John H. Casper (Colonel, U.S. Air Force, Ret.) Special Assistant for Program Integration Orion Program“. NASA (1991-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr.
  13. ↑ „CSPAN Appearance - John Casper - Shuttle Return to Flight“. C-SPAN (2004-yil 6-dekabr). Qaraldi: 5-noyabr.
  14. ↑ „John H. Casper (Colonel, U.S. Air Force, Ret.) Special Assistant for Program Integration Orion Program“. NASA (1991-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr.
  15. ↑ „The Sky Above - An Astronaut's Memoir of Adventure, Persistence, and Faith“. Purdue University Press (2022-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr.
  16. ↑ „John H. Casper (Colonel, U.S. Air Force, Ret.) Special Assistant for Program Integration Orion Program“. NASA (1991-yil aprel). Qaraldi: 5-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Casper&oldid=5291893" dan olindi