Vikipediya

Katmandu

Katmandu — Nepal poytaxti. Mamlakatning iqtisodiy va madaniy markazi. Baghmati daryosi sohilida, 1360 m balandlikda joylashgan. Iqlimi mussonli, tropik togʻ iqlimi, iyulning oʻrtacha temperaturasi 24,5°, yanvarniki 18,3°. Yillik yogʻin 1400 mm. Tez-tez zilzila boʻlib turadi. Aholisi shahar atrofi bilan 420 ming kishidan ziyod (1990-yillar oʻrtalari).

Katmandu
काठमाडौँ
Poytaxt shahar
Katmandu silueti
Ghanta Ghar
Dharahara
Pashupatinath ibodatxonasi
Narayanhiti saroyi
Katmandu Durbar maydoni
Flag of Katmandu
Bayroq
Nickname: 
Ibodatxonalar shahri[1][2]
Motto(s): 
nepalcha: सांस्कृतिक सहर, काठमाडौं महानगर
Mamlakat    Nepal
Viloyat Bagmati
Tuman Katmandu
Asos solingan Manjushri
Hukumat
 • Turi Mayor-kengash hukumati
 • Joylashuv o'rni Katmandu Metropolitan hukumati
 • Meri Balen Shah (Ind.)
 • Hokim o'rinbosari Sunita Dangol (UML)
 • Ijrochi direktor Pradeep Pariyar[3]
Hudud
[4]
 • Poytaxt shahar 49,45 km2 (20 sq mi)
 • Metro
 899 km2 (300 sq mi)
Balandligi
 1 400 m (4 600 ft)
Aholisi
 (2021)
 • Poytaxt shahar 856 767
Vaqt mintaqasi UTC+05:45 (Nepal standart vaqti)
Pochta kodi
44600
Hudud kodi 01
Veb-sayt kathmandu.gov.np

Katmanduga 724-yilda asos solingan, dastlab Kantipur deb atalgan. Katmandu nomi XVI asr oxirida qurilgan Kastamandap ibodatxonasi nomidan olingan. Katmandu XII-XVIII asr oʻrtalarigacha hozirgi Nepal xududida mavjud boʻlgan turli knyazliklarning poytaxti boʻlib keldi. 1769-yildan Nepal davlatining poytaxti.

Katmandu — transport yoʻllarining muhim tuguni. Havo yoʻllari orqali Nepalning boshqa shaharlari, shuningdek, Hindiston, Bangladesh, Myanma, Tailand bilan bogʻlangan. Yengil va oziq-ovqat sanoatlari rivojlangan. Qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini qayta ishlovchi korxona koʻp, hunarmandchilik korxonalari va ustaxonalar ham bor. Badiiy oʻymakorlik va zargarlik buyumlari tayyorlanadi. Toʻqimachilik, koʻn poyabzal, remont-mexanika, kulolchilik korxonalari, gʻishtcherepitsa zavodi va b. mavjud. Universitet, kollejlar, Qirollik akademiyasi, Milliy, Markaziy kutubxonalar, Milliy teatr va muzey, gospital va boshqa bor.

Katmandu — Buddizm dini markazlaridan. Meʼmoriy yodgorliklari: Katx Mandir (Kastamandap) pagodasi (1596), saroy va ibodatxonalar majmui (XV-XVIII asrlar), saroy (XX asr), Bhismena minorasi (1834) va b. Shahar yaqinida Bodxnatx stupasi va Svayambxunatx meʼmoriy-skulptura majmuasi (mil. av. III asr), Pashupatinatx ibodatxona majmuasi (XIII asr) saqlangan[5].

Etimologiyasi

tahrir

Katmandu shahri Durbar maydonida joylashgan Kasthamandap ibodatxonasi sharafiga nomlangan. Sanskrit tilidan tarjima qilingan Kastha (काष्ठ) so'zlari "daraxt" va Mandap (/मण्डप) "boshpana" degan ma'noni anglatadi. Maru Satal nomi bilan ham tanilgan ushbu ma'bad 1596-yilda qirol Lakshmi Narsingh Malla tomonidan qurilgan. Ikki darajali struktura temir mixlardan foydalanmasdan butunlay yog'ochdan yasalgan. Afsonaga ko'ra, ibodatxona qurilishida ishlatiladigan barcha yog'ochlar bitta daraxtdan olingan[6].

Oʻrta asrlarda shahar Kantipur (kāngāī) nomi bilan ham tanilgan. Bu nom ham ikki sanskrit so'zidan olingan - kanti va pur. "Kanti" ma'buda Lakshmining ismlaridan biri bo'lib, "pur" joy degan ma'noni anglatadi[7].

Nyuarlar orasida Katmandu Yen Desa (येँ देश) nomi bilan mashhur. "Yen" Yambu (यम्बु) ning qisqartmasi bo'lib, dastlab Katmanduning shimoliy qismiga tegishli bo'lgan ism[8].

Tarixi

tahrir

Katmanduda olib borilgan arxeologik qazishmalar bu yerda qadimiy sivilizatsiya mavjudligini tasdiqlaydi. Bu yerdan topilgan eng qadimgi haykal milodiy 185-yilga toʻgʻri keladi[9] . Dhando Chaitiyada olib borilgan qazishmalar paytida 2000-yildan ortiqroq ekanligi taxmin qilinayotgan Brahmi yozuvlari boʻlgan gʻisht topildi. Toshlarga oʻyilgan yozuvlar Nepal tarixi haqida muhim maʼlumot manbai hisoblanadi.

Antik davri

tahrir

Katmandu tarixining qadimiy davri afsona va rivoyatlarda tasvirlangan. Swayambhu Puranaga koʻra, zamonaviy Katmandu oʻrnida Nagdaxa deb nomlangan koʻl bor edi. Koʻl Manjushri tomonidan quritilgan, u Manjushripattan deb nomlangan shaharga asos solgan va Dxarmakarani qurigan hududning hukmdori etib tayinlagan[10][11][12].

Oʻrta asrlar Liqchaviylar sulolasi hukmdorlari qoʻshilishidan oldingi davr (taxminan eramizning 400-yillari) haqida juda kam maʼlumotlar saqlanib qolgan. Nepal monarxlari (Gopalraj Vansavali) shajarasiga koʻra, Likchavalardan oldin Katmandu vodiysining hukmdorlari gopallar, mahispallar, aabhirlar, kiratalar va somavanshilar boʻlgan. Kirata sulolasi Yalamber tomonidan asos solingan. Kirat hukmronligi davrida eski Katmanduning shimoliy qismida Yambu nomli aholi punkti paydo boʻlgan. Baʼzi Xitoy-Tibet tillarida Katmandu hali ham Yambu deb ataladi. Xuddi shu davrda zamonaviy shaharning janubiy qismida Yengalga asos solingan. Kirat sulolasining 7- hukmdori Jitedasti davrida buddist rohiblar Katmandu vodiysiga kirib, Sankxu oʻrmon monastiriga asos solgan.

Oʻrta asrlar davri

tahrir

IV-V asrlarda likchavalar Katmandu vodiysiga Hind-Ganga tekisliklaridan yetib kelgan. Kirotlarni magʻlub etib, yangi hukmron sulolaga asos soldilar. Xuddi shu davrda, Lord Virudhaka tomonidan Limbinida uyushtirilgan genotsiddan qochib, Shakyas shimolga Yambu va Yengalga (Lanjagval va Manjupattan) koʻchib oʻtdi va Katmanduda birinchi doimiy Buddist monastiriga asos soldi. Ular kelganidan keyin Yambu Koligram, Yengal esa Dakshim Koligram deb atala boshlandi[13][14].

Katmanduning oʻzi 723-yilda Likchavlar sulolasining hukmdori Gunamakadeva tomonidan tashkil etilgan boʻlib, u Koligram va Dakshim Koligramni birlashtirgan. Shahar Manjushrining qilichi Chandrahrasa shaklida qurilgan. Katmandu Hindiston va Tibet oʻrtasidagi tranzit savdosida muhim rol oʻynagan. Savdo almashinuvi faol madaniy oʻzaro munosabatlarga ham olib keldi. Bu davrda Katmandu vodiysining tub aholisi boʻlmish nevarlar sanʼati vodiy ichida ham, tashqarisida ham keng talabga ega boʻldi. Newar rassomlari vodiy tashqarisidagi ibodatxonalarni boʻyash uchun keng qoʻllangan[15].


Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Exploring the City of Temples | Kathmandu Valley | Blog“.
  2. ↑ „All About Kathmandu“ (2022-yil fevral). 2023-yil 28-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 13-may.
  3. ↑ „Chief Administrative Officer of Kathmandu Metropolitan City“. 2022-yil 21-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-oktyabr.
  4. ↑ „Archived copy“. cbs.gov.np. 2022-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-fevral.
  5. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  6. ↑ „Introduction“. Kathmandu Metropolitan City, Government of Nepal. 2011-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 12-dekabr.
  7. ↑ Kirkpatrick, Colonel. An Account of the Kingdom of Nepaul. London: William Miller, 1811.  pp. 159, 162—163.
  8. ↑ „Contributions to Nepalese Studies“. CNAS, Tribhuvan University (1983-yil 1-dekabr). 2014-yil 28-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 28-iyul.
  9. ↑ „सुस्त उत्खनन » पुरातत्व » सम्पदा :: नेपाल ::“. Ekantipur.com (2010-yil 9-iyun). 2010-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 15-yanvar.
  10. ↑ „History“. Government of Nepal. 2019-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 12-dekabr.
  11. ↑ „History:Ancient Nepal“. New Travels and Tours Ltd. 2009-yil 28-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 18-dekabr.
  12. ↑ Apr, Wed „Article:झीसं पत्याः यानाच्वनागु अन्धविश्वास – Author:विपेन्द्र महर्जन Nepalmandal“. Nepalmandal.com (2010-yil 21-aprel). 2012-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 15-yanvar.
  13. ↑ „A Short History of Sanskrit Buddhist Manuscripts“. Dsbcproject.org. 2013-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-noyabr.
  14. ↑ „Kathmandu Metropolitan City“. Kathmandu.gov.np. 2012-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-noyabr.
  15. ↑ „Raja Gunakamadeva (Nepalese leader) — Encyclopedia Britannica“. 2014-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 27-iyun. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Katmandu&oldid=5190746" dan olindi