Kecha va kunduz

Kecha va kunduz
Muallif(lar)	Abdulhamid Choʻlpon
Muharrir(lar)	Naim Karimov
Mamlakat	Oʻzbekiston
Til	oʻzbekcha
Janr(lar)i	roman
Nashr etilgan sanasi	2000-yil
Nashriyot	SHARQ NASHRIYOT

Kecha va kunduz — Oʻzbek yozuvchisi Abdulhamid Choʻlpon tomonidan yozilgan roman. Bu asarga „Oʻtkan kunlar asari darajasida“ deb baho berilgan. U o‘zbek adabiyotidagi ilk roman — dilogiya bo‘lib, ikki kitobdan iborat. Birinchi qismi „Kecha“ 1933-1934-yillarda Moskvada yozilgan. Dastlabki boblari 1935-yilda Toshkentdagi adabiy jurnalning 1-sonida bosilgan, asar 1936-yilda to‘liq holda nashr etilgan. Asardagi voqealar ilk bahorda boshlanib, qish chillasida tugaydi. Cho‘lpon romaniga „Hamal keldi — amal keldi“ maqolini epigraf qilib olgan^[1].

Kecha qismi

„Kecha va kunduz“ romanining faqat „Kecha“ qismi mavjud. Olimlarning taxminicha, Cho‘lpon „Kunduz“ qismini ham rejalashtirgan yoki yozgan bo‘lishi ham mumkin. Dilogiyaning to‘liq emasligi olimlarga Cho‘lponning maqsadi haqida taxmin qilish imkoniyatini beradi.

Baʼzi olimlar Cho‘lpon faqat „Kecha“ni yozgan, „Kunduz“ qismi borligi haqidagi mulohazalar sovet kuzatuvchilarini mamnun qilish uchun aytilgan deyishadi. Boshqalari esa Cho‘lpon „Kunduz“ni ham yozgan, lekin NKVD uni hibsga olishganda asar musodara qilinib, yo‘q qilingan deb hisoblashadi ^[2].

Bugun qismi

Romanning „Bugun“ deb atalgan ikkinchi qismining taqdiri to‘g‘risida maʼlumot yo‘q. Holbuki „Kecha“ da tasvirlangan voqealarning mantiqiga ko‘ra romanning „Kunduz“ qismida Zebining Sibir surgunidan, Miryoqubning esa Qrim safaridan keyingi hayotlari tasvirlanishi lozim edi. Birinchi kitobdagi tasvir etilgan voqea birinchi jahon urushi endigina boshlangan kezlarida Oʻzbekiston viloyatlarining birida bo‘lib o‘tadi. Asardagi asosiy g‘oya mavjud tuzumni tag — tomiri bilan o‘zgartirishdir^[1].

Mazmuni

„Kecha va Kunduz“ romanida xalq va jamiyat hayotida muhim ahamiyatga molik bo‘lgan barcha ziddiyatlar, adibning bor orzulari ifodalangan. Unda mehnatkash xalqning, xususan, xotin-qizlarning og‘ir kulfatu, mashaqqatlarga to‘liq hayoti jonli voqealar, yorqin obrazlar vositasida taʼsirli va ishonarli tasvirlangan. Asardagi asosiy ijobiy qahramonlardan biri bo‘lgan go‘zal va xushovoz, sodda va huquqsiz Zebi timsoli fikrimizni dalillaydi. Muallif Zebi taqdirida, Razzoq so‘fi va Qurbonbibi taqdirida butun bir xalqning davrga xos fojeali hayotini yaqqol ko‘rsatib beradi^[3].

Asosiy qahramonlar

Zebi;

Razzoq soʻfi;

Qurvonbibi;

Akbarali mingboshi;

Miryoqub;

Hadicha;

Poshshoxon;

Sultonxon;

Noyib toʻra;

Tarjimalar

Asar tarjimasini amalga oshirgan tarjimon, osiyoshunos tadqiqotchi S.Dyuduanon 1962-yili Belgiyada tavallud topgan, ayni paytda Parijdagi Sorbonna universitetida ilmiy-ijodiy faoliyat olib bormoqda. Cho‘lponning „Kecha va kunduz“ romani fransuz tiliga mahorat bilan tarjima qilingan, unda adib qo‘llagan leksik birliklar, qahramonlar his-tuyg‘ulari, tabiat manzaralari, xususan, o‘zbek xalqining milliy mentalitetini ifodalagan jumlalarga fransuzcha muqobillar va izohlar muvaffaqiyatli topilgan^[4].

Amerikalik Kristofer Fort 1988-yilda Minnesota shtatida tugʻilgan. 2010-yilda Michigan davlat universitetini siyosatshunoslik va rus tili yoʻnalishi boʻyicha tamomlagan. Ogayo shtati universitetida magistr darajasini olgan. U Oʻzbekistonda bir necha yil yashab, oʻzbek tilini oʻrgandi. "Yaqinda Choʻlponning "Kecha va kunduz" romanini ingliz tiliga tarjima qildim va „Akademik Stadis Press“ nashriyoti tomonidan chop etildi. Men Choʻlpon asari tarjimasiga kirishdim, chunki romanning ilk sahifalarini oʻqib, menda oʻzbek tilining oʻziga xos uslubi sehrlanib qolgan edi. Asarda Navoiy singari Choʻlpon ham oʻzbek tilining oʻziga xos imkoniyatlarini toʻliq ochib beradi"^[5].