Lion of the Desert

Lion of the Desert (tarjimasi „Sahro arsloni“) — XX asr 20-30-yillarida yuz bergan ikkinchi Italiya-Sanusiylar urushi haqidagi tarixiy film boʻlib, unda Liviyadagi arab qabilalari yetakchisi, Regio Esercito (Italiya qirollik armiyasi) ga qarshi kurashayotgan badaviylar yetakchisi Umar Muxtor rolida Entoni Kuinn va italiyalik general Rodolfo Gratsiani rolida Oliver Rid oʻynagan. Film rejissyor Mustafo Akkad ssenariysi asosida suratga olingan va oʻsha paytdagi hukmron Muammar Kaddafiy hukumati tomonidan moliyalashtirilgan. 1981-yil may oyida chiqqan film kinotanqidchilar tomonidan ijobiy baholandi, biroq kinoprokatda muvaffaqiyatga erishmadi va 35 million dollarlik byudjetga ega boʻlishiga qaramay, butun dunyo boʻylab 1,5 million AQSh dollari miqdorida daromad qildi. Film 1982-yilda Italiyada taqiqlangan filmlar roʻyxatiga kiritilgan va faqat 2009-yilda pullik televidenieda namoyish etilgan.

Sahro arsloni
Rejissyor(lar)	Mustafo Akkad
Prodyuser(lar)	Mustafo Akkad
Ssenariynavis(lar)	H. A.L. Craig
Rollarda	Entoni Kuinn Oliver Rid
Bastakor(lar)	Moris Jar
Kinematografiya	Jek Xildyard
Muharrir(lar)	John Shirley
Studiya(lar)	Falcon International Productions
Distribyutor	United Film Distribution Company
Davomiyligi	173 daqiqa
Mamlakatlar	Liviya AQSH
Tillar	ingliz arab italyan
Byudjeti	35 mln $

Syujeti

1929-yilda Italiya fashist diktatori Benito Mussolini Liviyada olib borilayotgan bosqinchilik urushida Umar Muxtor tomonidan koʻrsatilayotgan qarshilikka duch keladi. U 10 yillardan beri italyan bosqinchilariga qarshi jang qilayotgan va Italiyaning Afrikada „yangi Rim imperiyasi“ yaratish orzulariga toʻsiq boʻlayotgan edi. Mussolini general Rodolfo Gratsianini Liviyaning oltinchi gubernatori etib tayinlaydi, chunki taniqli general qadimgi Rimning shon-shuhratini tiklashi mumkinligiga ishonadi. Umar Muxtor italyan fashistlariga qarshilik koʻrsatadi. Muxtor asli kasbi oʻqituvchi, majburiyat boʻyicha partizan boʻlgan Muxtor oʻzini umrida gʻalaba qozonib boʻlmaydigan urushga topshirgan edi. Gratsiani Liviyani Regio Esercito (Italiya qirollik armiyasi) kuchi bilan boshqaradi. Tanklar va samolyotlar choʻlda birinchi marta qoʻllanadi. Italiyaliklar Liviyada vahshiylik qiladilar: harbiy asirlarni oʻldiradilar, ekinlarni yoqib yuboradilar va aholini tikanli simlar ortidagi konslagerlarga qamoqqa tashlaydilar.

Film tomoshabinlarni filmning tarixiy konteksti bilan tanishtirishdan boshlanadi. Ushbu kirish sahnasi Italiyada fashizmning kuchayishi va uning Liviyaga qanday fojiali taʼsir koʻrsatganini aks ettiruvchi tarixiy yozuvlarning bir qismi hisoblanadi. Kirish qismi bu filmdagi qahramonlar va voqealarning barchasi tarixiy faktlarga asoslanganligini aytish bilan yakunlanadi. Kirishdan keyingi birinchi sahna Italiyadagi Mussolini hukumati majlisi bilan boshlanadi, u Italiyada fashistik partiyani yaratib, generallarining Liviyadagi magʻlubiyatlaridan shikoyat qiladi. Yigirma yillik muvaffaqiyatsizlikdan soʻng, Liviya qarshiligini tor-mor etish uchun uchun Mussolini oʻzining eng mohir generali Rodolfo Gratsianini Liviyaga yuboradi. Keyingi koʻrinish Italiya mustamlakasi davrida jangovar isyonchiga aylanib, Liviyada yosh shogirdlariga dars bergan keksa oʻqituvchi Umar Muxtorning koʻrinish sahnasidir. Gratsiani Liviyaga boradi va isyonni bostirish uchun oʻz kampaniyasini boshlaydi. Liviyaliklar katta matonat unga qarshilik koʻrsatadilar va oʻz Vatanlarini himoya qilish uchun juda katta qurbonliklar beradilar.

Liviya arablari va berberlari jasoratlariga qaramay, katta yoʻqotishlarga duch kelishadi, chunki ularning nisbatan qoloq harbiy qurollari Italiyaning zamonaviy tank, samolyot, artilleriya va zambaraklariga teng kela olmas edi. Shunga qaramay, ular kurashni davom ettirdilar va italyanlarni 20 yil davomida toʻliq gʻalabaga erishishdan saqlab qoldilar. Gratsiani faqat hiyla-nayrang, aldash, urush qonunlari va inson huquqlarini buzish, tanklar va samolyotlardan foydalanish orqali gʻalabaga erisha oldi.

Umar Muxtor qarshilik harakatiga rahbarlik qilishda katta matonat va donolik koʻrsatadi. U Liviyani ozod qilish uchun italiyaliklar bilan muzokaralarga kirishadi, lekin ular bilan hech qachon kelishuvga erisha olmaydi, chunki ular faqat vaqtni yutish uchun muzokara olib borayotgandek koʻrsatishadi. Ular undan katta imtiyozlar soʻrashadi va qarshilik harakatini toʻxtatish uchun unga moddiy mukofotlar vaʼda qilishadi, lekin Umar Muxtor uni qoʻlga olganlaridan keyin ham bularning hech birini qabul qilmaydi. Liviyaliklarga qarshilik koʻrsatish foydasiz ekanligini koʻrsatish uchun uni omma oldida osib oʻldirishadi, ammo qarshilik uning oʻlimi bilan toʻxtamaydi.

Liviyaliklarning zamonaviy qurollari yoʻqligiga qaramay, Gratsiani oʻz raqibining partizanlar urushini olib borishdagi mahoratini tan oladi. Bir sahnada Muxtor himoyasiz yosh ofitserni oʻldirishdan bosh tortadi, oʻrniga Italiya bayrogʻini unga generalga topshirish uchun beradi. Muxtor islom dini unga asirga tushgan askarlarni oʻldirishni taqiqlaganini va undan faqat Vatani uchun jang qilishni talab qilishini, musulmonlar esa urushning nafratlanishi kerakligini aytadi.

Film oxirida Umar Muxtor italyan pistirmasi tufayli qoʻlga olinadi va isyonchi sifatida sudlanadi. Uning advokati kapitan Lontanoning taʼkidlashicha, Muxtor hech qachon Italiya hukmronligini qabul qilmagani uchun uni isyonchi sifatida sudlab boʻlmaydi, aksincha, harbiy asir sifatida muomala qilish va uni taqdirlash lozimligini aytadi. Sudya buni rad etadi va film Muxtorning omma oldida qatl etilishi bilan yakunlanadi.

Rollarda

• Anthony Quinn — Umar Muxtor
• Oliver Reed — General Rodolfo Graziani
• Irene Papas — Mabrouka
• Raf Vallone — Diodiece
• Rod Steiger — Benito Mussolini
• John Gielgud — El Gariani
• Andrew Keir — Salem
• Gastone Moschin — Tomelli
• Stefano Patrizi — Sandrini
• Adolfo Lastretti — Sarsani
• Sky du Mont — Prince Amedeo, Duke of Aosta
• Takis Emmanuel — Bu-Matari
• Rodolfo Bigotti — Ismail
• Robert Brown — Al Fadeel
• Eleonora Stathopoulou — Alining onasi
• Luciano Bartoli — kapitan Lontano
• Giordano Falzoni — sudya
• Ihab Werfaly — Ali

Musiqasi

"Sahro arsoni"ning musiqiy yozuvi Moris Jar tomonidan yozilgan va uni London simfonik orkestri ijro etgan. Filmda bundan tashqari italyancha Giovinezza, Marcia Reale va O sole mio qoʻshiqlari ijro etiladi.

Sountreklar

Birinchi koʻrinish (19:12)

1. Umar muallim sifatida
2. Italiya istilosi
3. Qarshilik
4. Sahro arsloni

Ikkinchi koʻrinish (19:33)

1. Aholining koʻchirilishi
2. Konsentratsion lager
3. Oʻlim
4. Ozodlik marshi

CDdagi birinchi reliz uchun trek roʻyxati

1. Umar Ustoz (04:26)
2. Prelude: Liviya 1929 (02:24)
3. Hamidning qatl etilishi (05:04)
4. Choʻl pistirmasi (01:46)
5. Umar lagerga kirdi (04:15)
6. Boʻsh egar
7. Martdan deminatsiyaga (05:19)
8. Ismoil qurbonligi (02:36)
9. Men ketishim kerak (02:27)
10. Gratsianining gʻalabasi (01:41)
11. Entr’acte (02:19)
12. Kontslager (03:15)
13. Italiya istilosi (01:32)
14. Ochlik (00:53)
15. Osilgan (01:27)
16. General Graziani (03:00)
17. Zaryadlash (01:23)
18. Phoney Triumf (04:38)
19. Umarning xotini (03:22)
20. Umar Taken (02:38)
21. Umarning oʻlimi (01:38)
22. Ozodlik marshi (xor bilan) (03:59)

Italiyada ssenzura

Italiya hukumati 1982-yilda filmni taqiqlagan, chunki Bosh vazir Julio Andreotti aytganidek, bu film italyan armiyasi shaʼniga putur yetkazgan. Hukumatning filmga qarshi aralashuvining soʻnggi harakati 1987-yil 7-aprelda Trentoda boʻlgan. Shundan soʻng, Demokratiya Proletaria partiyasi deputatlari parlamentdan filmni Deputatlar palatasida koʻrsatishni soʻrashgan.

Film 2009-yil 11-iyun kuni Liviyaning oʻsha paytdagi rahbari Muammar Kaddafiyning Italiyaga rasmiy tashrifi chogʻida Sky Italy kanali tomonidan Italiya televideniyesida namoyish etilgan.

2015-yilda Stefania del Monte ushbu filmga bagʻishlab asar yozgan.

Qabul qilinishi

Kino tarixchisi Styuart Galbreyt IV film haqida shunday yozadi: „Film arab madaniyatining Shimoliy Afrika va arab dunyosidan tashqarida juda muhim, ammo deyarli nomaʼlum boʻlgan jabhasining ajoyib koʻrinishidir“.

Britaniyalik tarixchi Aleks fon Tunzelmanning film haqidagi hukmi shunday edi: "Umar Muxtorni Liviyadagi koʻplab siyosiy harakatlar tomonidan, jumladan, Kaddafiyning oʻzi ham, hozirda unga qarshi kurashayotgan isyonchilar tomonidan ham yetakchi sifatida qabul qilingan. Unda italyan mustamlakachiligi va unga Liviyaning qarshiligi toʻgʻri tasvirlangan.

Kino tanqidchisi Vinsent Kenbi shunday yozadi: „Ajoyib va tuganmas jang sahnalarining koʻrinishi“.

Klint Morris filmni shunday taʼriflaydi: „Mustafo Akkadning rejissyorlik karyerasida eng yuqori nuqta boʻladigan buyuk epik sarguzasht“.

Havolalar

• Lion of the Desert IMDbda