Madura oroli

Madura - Sharqiy Java provinsiyasining shimoli-sharqida joylashgan orol nomi, maydoni 5379 km2 yoki DKI Jakarta provinsiyasidan 8 baravar kattaroq, Madura orolida juda katta aholi, umumiy aholisi 4 million kishidan ortiq (2021). Madura orollari va suvlari Sharqiy Yava provinsiyasida neft va gaz ishlab chiqaruvchilar sifatida ham tanilgan.

Suramadu milliy ko'prigi Madura oroliga asosiy kirish joyidir. Quruqlikdan tashqari Madura oroliga dengiz orqali tashrif buyurish mumkin. Dengiz yo'li uchun u Surabaya dagi Tanjung Perak portidan Bangkalandagi Kamol portiga o'tishi mumkin, bundan tashqari, Situbondo langar portidan Maduraning sharqiy uchi bo'lgan Sumenepdagi Kalianget portiga ham o'tish mumkin. Yaqinda havo orqali kirish ham Sumenep tumanidagi Prezident Joko Vidodo tomonidan 2022 yil 20 aprelda Trunojoyo aeroportining (SUP) ochilishi bilan ochildi. Madura oroli sigir tanasiga o'xshaydi, u to'rtta tumandan iborat: Bangkalan , Sampang , Pamekasan va Sumenep . Madura oroli kuchli islom madaniyati va san'atidan kelib chiqqan uzoq tarixga ega.

Madura orolida koʻpchilik etnik madurezlar istiqomat qiladi, bu Indoneziya da katta aholiga ega etnik guruhlardan biri hisoblanadi.Hozirda madureliklarning umumiy etnik aholisi 10 milliondan ortiq kishini tashkil etadi va butun arxipelagda tarqalgan.

Madura orolining bir qismida, shuningdek, yava, etnik xitoy, arab, sundan, bugis va shuningdek, malayziya kabi bir qancha immigrant qabilalar yashaydi. Madurelar Madura orolidan va uning atrofidagi Bawean , Gili Raja , Sapudi , Raas va Kangean kabi orollardan keladi. Bundan tashqari, ko'plab maduriyaliklar Sharqiy Yava ning sharqiy qismiga kelib joylashadilar.Materik odatda Sharqiy Pasuruan dan Banyuvangi shimoli gacha cho'zilgan Horseshoe mintaqasi deb ataladi. Bangkalan , Sampang , Pamekasan , Sumenep , Situbondo va Bondowoso da yashovchi madurezlar eng ko'p aholiga ega va madures tiliga ustunlik beradi. Ayni paytda, Probolinggo , janubi-sharqi dagi Malang , Banyuvangi , Jember , shimoliy Surabaya , Lumajang va Gresik ning ba'zi qismlarida yashovchi madurezlar odatda 2 tilni, ya'ni madurese va yava tillarini o'zlashtiradilar. Madarese ularning baland, ochiq so'z uslubi bilan tanilgan, ammo ular sharmandalik, intizomli va mehnatsevar. O'z-o'zini hurmat qilish maduriyaliklar hayotida muhim mohiyat bo'lib, ular falsafiy ahamiyatga ega. Aynan shu tabiat ba'zi maduriyaliklarda karok an'anasini keltirib chiqardi.

Tarixi

Madura tarixining sayohati Arya Wiraraja ning 13-asrda Maduraning birinchi gertsogi sifatidagi sayohati bilan boshlanadi.Nagarakertagama kitobida, ayniqsa 15-qo'shiqda Madura oroli dastlab Java yerlari bilan birlashganligi aytiladi, bu shuni ko'rsatadiki, 1365-yilda madurez va yavaliklar hamjamiyatning bir qismi edi.

Taxminan 900-1500 yillarda bu orol Kediri , Singxasari va Majapaxit kabi Sharqiy Yava hindu qirolliklarining ta'siri ostida edi. 1500—1624-yillarda Maduriya hukmdorlari Yava ning shimoliy sohili dagi, Gresik va Surabaya kabi islom qirolliklariga maʼlum darajada qaram boʻlgan. 1624 yilda Madura Mataram tomonidan bosib olindi. Shundan so'ng, XVIII asrning birinchi yarmida Madura Gollandiya mustamlaka hukmronligi ostida edi (1882 yildan boshlab), dastlab VOC, keyin Gollandiya Sharqiy Hindiston hukumati tomonidan. 1920-yillarda provinsiya boʻlingan vaqtda Madura Sharqiy Yava provinsiyasi tarkibiga kirdi.[1]

Tarixda Aria Wiraraja 1269 yil 31 oktyabrda Singosari dan qirol Kertanegara tomonidan tayinlangan Maduradagi birinchi gertsog bo'lganligi qayd etilgan. Uning hukumati Maduradagi birinchi saroy bo'lgan Batuputih Sumenep da joylashgan edi. Aria Wiraraja ning o'sha paytda Madura gertsogi I etib tayinlanishi, go'yo Singosari qirollik marosimi bilan Maduraga olib kelingan. Sumenep shahridan taxminan 18 km uzoqlikda joylashgan hozirgi tuman bo'lgan Batuputix da Batuputih saroyining qoldiqlari, jumladan, xalq raqslari, Gambuh raqsi va Satria raqsi mavjud.

geografiyasi

Janubda va shimolda nisbatan tekis topografiyaga ega bo'lgan Madura orolining geografik sharoitlari balandlikdagi bunday ajoyib farqni keltirib chiqarmaydi. Bundan tashqari, u vulqonsiz plato va quruq qishloq xo'jaligi yerlari. Tuproqning tarkibi va yog'ingarchilik miqdori baland yonbag'irlarda bir xil emas, u juda ko'p bo'lsa, past yon bag'irlarida u hatto etishmaydi, shuning uchun Madura unumdorligi past bo'ladi.

Geologik jihatdan Madura Yavaning shimoliy qismining davomi boʻlib, Solo vodiysining shimol va janubida joylashgan ohaktosh togʻlarining davomi hisoblanadi. Maduradagi ohaktosh tepaliklar Java dagi tepaliklarga qaraganda pastroq, qo'polroq va yumaloqroq bo'lgan va bir-biriga yaqinroq joylashgan tepaliklardir.

Madura orolining umumiy maydoni taxminan 5379 km² yoki Sharqiy Java provinsiyasining 10-12 foizini tashkil qiladi. Orolning gʻarbiy chekkasidan Kamoldan sharqiy chekkasigacha boʻlgan Dungkek gacha boʻlgan uzunligi 160 kilometr, eni esa 40 kilometrga yaqin.Bu orol toʻrt tumanga boʻlingan. Bangkalan tumani uchun 8 tumanga bo'lingan 1144,75 km² maydonga ega Sampang tumani 12 tumanga bo'lingan 1321,86 km² maydonga ega, Pamekasan Regency 844,19 km² maydonga ega, u 13 tumanga bo'lingan va Sumenep tumani 1,857,530 km² maydonga ega bo'lib, materik va orollarga tarqalgan 27 tumanga bo'lingan.

Adabiyotlar

•Van Dijk, K., de Jonge, H. & Touwen-Bouwsma, E., Introduction, di dalam: van Dijk et al. (penyunting), Across Madura Strait: the dynamics of an insular society, Leiden: KITLV Press, 1995, hlm. 1-6.

•"Pemkab Sumenep Minta Pemprov Jatim Kelola Giliyang". 2012-01-17. Diarsipkan dari versi asli tanggal 2014-07-03. Diakses tanggal 2012-01-18.

A.M.H.J. Stokvis, Manuel d’histoire, de généalogie et de chronologie de tous les Etats du globe..., Boekhandel & Antiquariaat B.M. Israël, Leiden 1888-1893, 1966

•Bouvier, Hélène (1994) La matière des émotions. Les arts du temps et du spectacle dans la société madouraise (Indonésie). Publications de l'École Française d'Extrême-Orient, vol. 172. Paris: EFEO. ISBN 2-85539-772-3. •Farjon, I.(1980) Madura and surrounding islands: an annotated bibliography, 1860-1942 The Hague: M. Nijhoff. Bibliographical series (Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (Netherlands)) ; 9. •Kees van Dijk, Huub de Jonge, and Elly Touwen-Bouswsma, eds. (1995). Across Madura Strait: the dynamics of an insular society. Leiden: KITLV Press. ISBN 90-6718-091-2. •Smith, Glenn (1995) Time Allocation Among the Madurese of Gedang-Gedang. Cross-Cultural Studies in Time Allocation, Volume XIII. New Haven, Connecticut: Human Relations Area Files Press. •Smith, Glenn (2002) Bibliography of Madura (including Bawean, Sapudi and Kangean). [1] Diarsipkan 2012-02-02 di Wayback Machine.

Havolalar

•Panduan perjalanan Madura dari Wikivoyage •(Inggris) Legenda tentang pulau Madura •(Indonesia) Berita Seputar Madura Terkini Diarsipkan 2013-06-30 di Wayback Machine.