Malavi geografiyasi

Malavi shtati Afrikaning janubi-sharqiy qismida joylashgan.

Hudud va chegaralar

Mamlakatning umumiy maydoni 118 484 km² (yer maydoni — 94 080 km²).

Shimolda Malavi Tanzaniya (chegara uzunligi 475 km), janub va janubi-sharqda Mozambik (chegara uzunligi 1569 km), gʻarbda Zambiya (837 km) bilan chegaradosh. Chegaraning umumiy uzunligi 2881 km. Mamlakat sharqida katta Nyasa koʻli mavjud boʻlib, koʻl orqali Tanzaniya va Mozambik davlatlari bilan chegaradosh.

Relyef

Malavining Kembriygacha Afrika platformasining chekkasida joylashganligi, horstlar va grabenlarga boʻlinib, releyfining asosan togʻli tabiatini oʻzida mujjasam qiladi (Shir va Nyika platolari, Mulanje massivi). Mamlakatning katta qismi Mozambik granulit-gneys kamariga tegishli boʻlib, uning jinslari arxey gneyslari, erta proterozoyning intruziyalangan anortozitlari, proterozoyning soʻnggi ishqoriy granitlari, boʻr karbonatitlari massivlari, sienitlar bilan ifodalanadi.

Mozambik hududining asosiy qismini oʻrtacha balandligi 1000-1500 m boʻlgan plato egallaydi.Eng baland joyi Mulanye togʻi (3002 m), mamlakat janubidagi baland togʻlarda joylashgan. Mamlakatning asosiy daryosi — Shire . Mamlakatdagi eng katta koʻl — Nyasa (Malavi) — qisman mamlakat hududida joylashgan va Malavi sharqiy chegaraning bir qismini tashkil qiladi.

• Malavi relyefi
  Malavi relyefi
• 
  Andoza:Нп2 togʻi ( ispancha) Sapitwa )
• 
  Mulanj massivi
• 
  sunʼiy yoʻldosh tasviri

Iqlim

Malavi ekvatorial musson iqlimiga ega, yozi yomgʻirli (noyabr-mart oylarida) qishi esa quruq hisoblanadi. Eng issiq oyning oʻrtacha harorati (noyabr oyida kuztiladi) togʻlarda 20 °C dan Malavi koʻli qirgʻogʻida 27 °C gacha, eng sovuq (iyul) mos ravishda 14 °C dan 19 °C gacha. Dengiz sathidan 2 kilometrdan ortiq balandlikda harorat 0 °C dan pastga tushishi mumkin, togʻlarning tepalari qor bilan qoplangan. Yogʻin miqdori vodiylarda yiliga 750-1000 mm dan togʻlarda 2500 mm gacha oʻzgarib turadi. Eng kam yogʻingarchilik Shirening pastki tekisligida kuztiladi.

Gidrologiya

Mamlakat hududining 90 % dan ortigʻi Hind okeani havzasiga tegishli. Asosiy koʻl — Nyasa, u butun mamlakat boʻylab 560 km ga choʻzilgan. Malavidan tashqari, Tanzaniya va Mozambik ham koʻlga quyilish imkoniga ega, ammo agar Malavi va Mozambik oʻrtasidagi chegara jahon amaliyotida odatdagidek koʻlning oʻrta chizigʻi boʻylab oʻtsa, u holda Malavi va Tanzaniya oʻrtasidagi chegara ikki davlat oʻrtasidagi kelishuv asosida oʻrnatilgan. 1890-yilda Britaniya va Germaniya imperiyalari va Tanzaniya qirgʻoqlari boʻylab oʻtib, Tanzaniya tomoni tomonidan bahsli koʻlga kirishdan mahrum. Nyasa koʻlidan katta kema qatnovi Shire daryosi (Zambezi havzasi) oqib chiqadi. Maksimal suv oqimi yozda. Shire daryosi Malombe koʻli orqali oqib oʻtadi. Janubi-sharqda katta, suvsiz shoʻr koʻli Shirva mavjud.

• 
  Nyasa koʻli
• 
  Shir daryosi
• Chilva koʻli
  Chilva koʻli
• 
  Malombe koʻlining sunʼiy yoʻldosh tasviri

Flora va fauna

Mamlakat shimolining muhim qismini tropik mavsumiy nam oʻrmonlar egallaydi, bu yerda balandlik zonalari aniq. Hududning qolgan qismida kserofitik tropik oʻrmonlar, palma daraxtlari bilan park savannalari va baobabli akasiya savannalari keng tarqalgan. Daryo vodiylarida galereya oʻrmonlari oʻsadi. Balandligi 1500 m dan yuqori hududlarda togʻ dashtlari bor.

Mamlakat hududida sut emizuvchilarning 190 dan ortiq turi va qushlarning 693 turi maʼlum. Savannalarga xos hayvonot dunyosi buyvollar, fillar, qora karkidonlar, zebralar, antilopalar, jirafalar, qoplonlar, sherlar, gepardlar, sirtlonlar, shoqollar bilan ifodalanadi. Shirva koʻlining botqoqli chakalakzorlarida koʻplab yirik hayvonlar yashaydi. Nyasa koʻli baliqlarga boy (800 tur topilgan, ularning aksariyati endemik). Hasharotlardan chex pashshasi keng tarqalgan. Muhofaza qilinadigan hududlar mamlakat hududining 16 %ni egallaydi. Ulardan eng yiriklari Nyika, Livonde, Lengve va Kasungu milliy bogʻlari, Nkota-Kota qoʻriqxonalari va Vvaza botqogʻidir. YuNESKOning tabiiy va madaniy merosi roʻyxatiga Nyasa koʻli milliy bogʻi (1984) va markaziy Malavi togʻlaridagi Chongoni qoyatosh sanʼatini kiritish mumkin.

Havolalar

• Malavi geografiyasi .
• „ Dunyo boʻylab“ ensiklopediyasida Malavi