|
Facebook - — dunyodagi eng yirik ijtimoiy tarmoqlardan biri. Uni Mark Tsukerberg Harvard universitetida o'qiboʻqib yurgan kezlarida — - o'quvoʻquv yurti yotoqxonasidagi hamxonalari - — Eduardo Saverin, Dastin Moskovits hamda Kriss Hyuzlar bilan birgalikda [[2004-yildayil]]da yaratishgan. Saytning butun dunyoda ommalashib ketgani bois, Mark Tsukerberg 23 yoshida sayyoramizning eng yosh milliarderi deya tan olindi.
Facebookni yaratish fikri Mark Tsukerbergga Nyu-Hemshirdagi Philips Exeter Academy maktabida o'qiboʻqib yurgan kezlarida keladi. O'shaOʻsha vaqtlarda maktabda har yili o'quvchilarningoʻquvchilarning rasmi va manzili qayd etilgan qo'llanmaqoʻllanma chop etilardi. ( Tom ma'nodamaʼnoda "yuz„yuz kitobi"kitobi“, "yuz„yuz sahifasi"sahifasi“, "face„face book"book“). Harvardga o'qishgaoʻqishga qabul qilingan Tsukerberg oliy ta'limtaʼlim muassasasi ma'muriytigamaʼmuriytiga analog tarmoq resursini yaratish g'oyasigʻoyasi bilan chiqadi. Biroq ta'limtaʼlim muasassasi bu inavatsion g'oyanigʻoyani ba'zibaʼzi sabablarga ko'rakoʻra rad etdi.
Tsukerber 2003-yilning 28-oktabr kuni, Facemash internet sahifasi uchun kod yozadi va unda Harvard universiteti kompyuter tarmog'igatarmogʻiga kirib ko'chiribkoʻchirib olingan, shaxsiy rasmlarni nashr qiladi. Facemashda 450 ta tashrif qayd etiladi va tashrif buyurvchilar Tsukerberg tomonidan qo'yilganqoʻyilgan, ikkita rasmni bir biriga qiyoslab, birini tanlash orqali 22 000 ta rasmni ko'ribkoʻrib chiqishadi. Sayt qisqa muddat ichida ommalashib ketadi, biroq Harvard ma'muriyatimaʼmuriyati tomonidan yopib qo'yiladiqoʻyiladi. Tsukerbergni esa ma'muriyatmaʼmuriyat xavfsizlik qoidalarini buzishda, mualliflik huquqini poymol qilishda hamda insonning shaxsiy hayotiga daxl qilganlikda ayblab, o'qishdanoʻqishdan haydashga qaror qiladi. Keyinchalik esa ayblov bekor qilinadi. Tsukerber ilk loyihasidayoq hammaning diqqat markaziga tushib qoladi. Facemashda bo'libboʻlib o'tganoʻtgan loyihani muhokama qilish maqsadida, o'ziningoʻzining guruhdoshlariga alohida sayt yaratadi.
Keyingi semestrdan boshlab, Tsukenberg yangi veb-sahifa uchun kod yoza boshlaydi. Unga "Harvard„Harvard Crimson"daCrimson“da Facemash muajorolari haqida yozilgan maqola ilhom bag'ishladibagʻishladi.
Va nihoyat 2004-yilning 4-fevralida Tsukerberg Thefacebookni www.thefacebook.com internet manzilida joylashtiradi. G'oyaGʻoya Facebook nomini oladi, bu Markning eski maktab davridagi hotiralari bilan bog'liqdirbogʻliqdir.
Saytning internetga joylashtirilganiga olti kun bo'lgandaboʻlganda, Harvardning yuqori kurs talabalari Kameron Uinklvoss, Tayler Uinklvoss va Divya Narendalar Tsukerberg ustidan universitetning "Harvard„Harvard Crimson"Crimson“ gazetasiga arz qilishadi. Arzdorlarning fikricha Tsukerberg ularga HarvardConnection.com deya nom olinishi kerak bo'lganboʻlgan saytni yaratishga ko'makkoʻmak berishini aytgan, biroq Mark ularning maqsadlaridan o'ziningoʻzining saytini yaratish ustida foydalangan. Tergov ishlari boshlanib ketadi bu hatto, Tsukerbergni sudga tortilishigacha borib yetadi.
Ijtimoiy tarmoqga a'zoaʼzo bo'lishboʻlish Harvard talabalari uchun avvaliga cheklangan bo'libboʻlib, cheklov olingandan so'ngsoʻng undan universitetning yarmidan ko'pkoʻp talabalari ro'yxatdanroʻyxatdan o'tishadioʻtishadi. Tez orada saytning faoliyat yuritishida Tsukerbergga yordam uchun, moliyaviy direktor - — Eduardo Saverin, dasturchi - — Dastin Moskovits, badiiy rassom - — Endryu Mak-Kolum va Kris Hyuzlar qo'shiladiqoʻshiladi. Avvaliga thefacebookdan faqat Harvard universiteti talabalarigina foydalana olishardi holos. 2004-yilning mart oyidan boshlab Thefacebook Stenford, Yelya va Kolumbiya universitetlarigacha, keyinchalik Ligi Plyusha, Boston, Nyu-York universitetlarida va Massachustet texnologiya institutida, shuningdek AQSH va Kanadaning ko'pginakoʻpgina oliygohlarida ommalshib ketdi. Saytdan AQSHning har qanday .edu elektron manzil domeni bo'lganboʻlgan ta'limtaʼlim muassasasi foydalanish huquqini qo'lgaqoʻlga kiritdi.
2004-yilning iyun oyida Facebook Palo-Alto (Kaliforniya)ga ko'chibkoʻchib o'tadioʻtadi. Bu yerlarga kelishdan oldin, Tsukerberg va Saverin Manxettandagi Xitoy restoranlaridan birida Shon Parker bilan tanishib qolishadi. Bir necha xaftadan so'ngsoʻng esa esa ular Shon Parker bilan Palo-Altoda uchrashib qolishadi. 2004-yilning o'rtalaridaoʻrtalarida facebook kompaniya sifatida ro'yxatdanroʻyxatdan o'tadioʻtadi va Parker uning birinchi prezidenti lavozimini egallaydi. O'shaOʻsha oyning o'zidaoʻzida "PayPal"„PayPal“ tizimi asoschisi Piter Til saytga investitsiya kiritadi. Aynan Shon facebook uchun Piter Til va Rid Hoffman kabi investorlarni jal qilgan. Parkerning investitsiya kiritishdan ko'zlagankoʻzlagan maqsadi, Mark uchun direktorlar kengashidagi joriy 5 ta joyni 3 taga kamaytirish bo'lganboʻlgan. Piter Tilning aytishicha Shon, kompaniyadagi u ko'rgankoʻrgan birinchi potensial inson ekan. "Mark„Mark, Shondan zarracha shubxalangan paytlarda, Shon bu shubhalarni darxol bartaraf qilar edi"edi“ deydi Piter Til. Piter facebookni 2005-yilda tark etadi. Biroq, Tsukerber bilan muntazam ko'rishibkoʻrishib turadi.
2005-yilda kompaniya o'ziningoʻzining nomidagi "The"„The“ artiklini olib tashlab, facebook.com domenini 200 000 AQSH dollariga sotib oladi. 2006-yilning sentyabr oyidan esa sayt har qanday 13 yoshdan oshgan va elektron manzili bo'lganboʻlgan foydalanuvchilar uchun saytda ro'yxatdanroʻyxatdan o'tishgaoʻtishga ruxsat berdi.
2007-yilning 26-sentabr kuni Microsoft Facebook kompaniyasini 15 milliard AQSH dollariga baholab, 1,6 foiz aksiyasini 240 million AQSH dollariga qo'lga kiritdi. Bu bilan Microsoft Facebook orqali xalqaro e'lonlarni chop etish huquqini qo'lga kiritdi. Bir yil o'tib oktabr oyida Facebook Dublinda o'zining xalqaro shtab kvartirasini ochganligini e'lon qildi. 2009-yiling sentabr oyida saytning sof daromadi e'lon qilindi. 2010-yilning noyabr oyida esa SecondMarket Inc ma'lumotlariga asoslanib, kompaniya 41 milliard AQSH dollariga baholandi. Bu facebook AQSHdagi enf yirik internet-kompaniyalari orasida, Google va Amazondan so'ng uchinchi o'rinni egallaydi degani. 2011-yilning 2-yanvarida The New York Times gazetasi ma'lumotlariga ko'ra Facebook 50 milliard AQSH dollariga baholandi.
Ayni damda (2012-yil 4-oktabr) Facebook foydalanuvchilari 1 milliardan oshib ketgan bo'libboʻlib, bu saytga kirib ro'yxatdanroʻyxatdan o'tganoʻtgan va unda hech bo'lmagandaboʻlmaganda bir oyda bir marta yoki muntazam "Like"„Like“ tugmalarini bosuvchilardir. 2012-yil mart oyida kuzatilgan natijalarga ko'rakoʻra saytda bir sutkada 526 million foydalanuvchi muntazam va faol harakat qilgan. Facebookning mobil versiyasidan esa bir oy davomida 500 millionga yaqin inson foydalanadi. Shuningdek, sayt foydalanuvchilari kuniga 3,2 milliard marta "like"„like“ tugmachasini bosishadi, o'zoʻz izohlarini qoldirishadi va 300 million donaga yaqin rasmlar nashr qilishadi. Saytda, ayni vaqtda 125 milliard "do'stlik„doʻstlik munosabatlari"munosabatlari“ qayd etilgan. Bu ko'rsatkichkoʻrsatkich 2011-yil 31-dekabrga qadar 100 milliardni tashkil qilar edi. Kompaniyaning 2012-yilning I-kvartalidagi daromadi 1 milliard 58 million AQSH dollarini tashil qildi, bu summa avvalgi kvartalga qaraganda 6,5 foizga kamroqdir. Bundan kelib chiqadi, har bir facebook foydalanuvchisi kompaniya uchun har kvartalda 1 AQSH dollaridan ko'proqkoʻproq pul ishlab berib, foyda keltirgan. Saytga joylashtirilgan reklamadan tushgan foyda kompaniyaga872 million AQSH dollarini, ayrim manbalarda esa kamroq, 186 million AQSH dollarini olib kelgan. Facebookga eng ko'pkoʻp tashrif 2011-yilning oktabr oyida qayd etilgan - — 750 million foydalanuvchi. Sahifalar esa 1 trillion marta ko'rilgankoʻrilgan.
Agarda maqola sizga maqul bo'lganboʻlgan bo'lsaboʻlsa "Like"„Like“ tugmachasini bosishni unutmang!
| 