Vikipediya

Encyclopædia Britannica: Versiyalar orasidagi farq

Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
kTahrir izohi yoʻq
Qator 17:
| isbn = ISBN 1-59339-292-3
| Lib =
}} „'''Encyclopædia Britannica'''“ ({{talaffuz|Insayklopidiya britennika}}) ([[lotin tili|lot.]] „Britaniya ensiklopediyasi“ degani) ({{lang-en|„British Encyclopaedia”Encyclopaedia“}}) — [[ingliz tili|inglizcha]] universal [[ensiklopediya]]. „Encyclopædia Britannica“ [[Encyclopædia Britannica, Inc.]] kompaniyasiga qarashlidir. Ensiklopediyani 100 ga yaqin muharrir yozadi va muntazam yangilab turadi. Bundan tashqari, 4,000 dan oshiq odam hissa qoʻshib turadi. Bular orasida 110 [[Nobel mukofoti]] sovrindori va besh [[AQSh prezidenti]] bor. „Encyclopædia Britannica“ ingliz tilidagi eng ilmiy ensiklopediyalardan biri hisoblanadi.<ref>[http://www.thenews.com.pk/article-39870-Encyclopedia-Britannica-goes-digital-after-244-years- ''Encyclopedia Britannica'' goes digital after 244 years]. ''The News'' (2012-03-15). Retrieved 17 March 2012.</ref>
 
„Britannica“ hali ham chiqarilayotgan eng eski inglizcha ensiklopediyadir. Birinchi marta „Encyclopædia Britannica“ 1768- va 1771-yillar orasida [[Edinburg]]da uch jildda chop etilgan. Vaqt oʻtishi bilan ensiklopediyaning hajmi oʻsdi: ikkinchi nashri 10 jildli boʻldi. Toʻrtinchi nashriga kelib (1801-1810) jildlar soni 20 ga yetdi. Ensiklopediyaning obrusi koʻtarilib bordi. „Britannica“ning 9- (1875-1889) va 11- (1911) nashrlari ilmiy va yozilish uslubi jihatdan yuqori darajada baholanadi.
Qator 39:
 
==== 1768-1826 ====
Birinchi davrda (1-6-nashrlar, 1768-1826) „Britannica“ [[Colin Macfarquhar]], [[Andrew Bell]], [[Archibald Constable]] va boshqalar tomonidan boshqarilgan va chop etilgan. Britannica birinchi marta 1768- va 1771-yillar orasida „Encyclopædia Britannica yoki yangi reja bilan toʻplangan sanʼat va ilm lugʻati“ ({{lang-en|„Encyclopædia Britannica, or, A Dictionary of Arts and Sciences, compiled upon a New Plan”Plan“}}) nomi bilan [[Edinburg]]da chop etilgan. „Britannica“ning chop etilishiga qisman [[Denis Diderot]] va [[Jean le Rond d'Alembert]] tayyorlagan [[fransuz tili|fransuzcha]] „[[Encyclopédie]]“ (1751-1772-yillarda chop etilgan) ensiklopediyasi sabab boʻlgan. Britannica asosan shotlandcha ish boʻlgan. Ensiklopediya Shotland Uygʻonishidan qolgan meroslardan biridir.<ref>{{cite book | last = Herman | first = Arthur | year = 2002 | title = [[How the Scots Invented the Modern World]] | publisher = Three Rivers Press | isbn = 978-0-609-80999-0}}</ref> Bu davrda „Britannica“ bir yosh muharrir [[William Smellie]]<ref>{{cite encyclopedia |last=Krapp |first=Philip |coauthors=Balou, Patricia K. |year=1992 |title=Collier's Encyclopedia |volume=9 |pages=135 |publisher=Macmillan Educational Company |location=New York |lccn=9161165}}</ref> tayyorlagan uch jildli toʻplamdan (1-nashr) bir necha muallif tomonidan yozilgan 20 jildli toʻplam darajasiga yetishgan.
 
Bu davrda bir necha boshqa raqib ensiklopediyalar boʻlgan. Bular orasida [[Abraham Rees]]ning „Cyclopædia“si, [[Samuel Taylor Coleridge]]ning „Encyclopaedia Metropolitana“si,<ref>On editions of the ''Britannica'' through 1803 see Kafker and Loveland, eds., ''Early Britannica''</ref> va [[David Brewster]]ning „Edinburgh Encyclopaedia“si boʻlgan.
Qator 59:
==== 1974-1994 ====
Toʻrtinchi davrda (1974-1994) „Britannica“ning 15-nashri chiqdi. Bu nashr uch qismdan iborat: „[[Micropædia]]”, „[[Macropædia]]” va „[[Propædia]]”. [[Mortimer J. Adler]] rahbarligi ostida „Britannica”ni yaxshi ensiklopediya qilish bilan birga unda insoniyatning bor bilimini sistemalashtirishga harakat qilingan. Mortimer J. Adler 1949-1974-yillarda muharrirlar hay’ati aʼzosi boʻlgan. 1974-yildan shu hay’atning rahbari boʻlgan. 1965-yildan boshlab 15-nashrni rejalash boʻyicha direktor boʻlgan.<ref>Mortimer J. Adler, ''A Guidebook to Learning: for the lifelong pursuit of wisdom''. MacMillan Publishing Company, New York, 1986. p.88</ref> 15-nashrda alohida koʻrsatkichning yoʻqligi va maqolalarning parallel ensiklopediyalarda berilgani keskin tanqidga uchragan.<ref name="kister_1994" /><ref name="15th_criticism">{{cite news | last = Baker | first = John F. | title = A New Britannica Is Born | work = [[Publishers Weekly]] | date = 14 January 1974 | pages = 64–65}}<br />* {{cite news | last = Wolff | first = Geoffrey | title = Britannica 3, History of | work = [[The Atlantic Monthly|The Atlantic]] |date = June 1974| pages = 37–47}}<br />* {{cite news | last = Cole | first = Dorothy Ethlyn | title = Britannica 3 as a Reference Tool: A Review | publisher = Wilson Library Bulletin |date = June 1974| pages = 821–825 | quote = ''Britannica 3'' is difficult to use&nbsp;... the division of content between ''Micropædia'' and ''Macropædia'' makes it necessary to consult another volume in the majority of cases; indeed, it was our experience that even simple searches might involve eight or nine volumes.}}<br />* {{cite news | last = Davi
s | first = Robert Gorham | title = Subject: The Universe | work = [[The New York Times Book Review]] | date = 1 December 1974 | pages = 98–100}}<br />* {{cite news | last = Hazo | first = Robert G. | title = The Guest Word | work = [[The New York Times Book Review]] | date = 9 March 1975 | page = 31}}<br />* {{cite news | last = McCracken| first = Samuel | title = The Scandal of 'Britannica 3' | publisher = [[Commentary (magazine)|Commentary]] |date = February 1976| pages = 63–68 | quote = This arrangement has nothing to recommend it except commercial novelty.}}<br />* {{cite news | last = Waite | first = Dennis V. | title = Encyclopædia Britannica: EB 3, Two Years Later | work = [[Publishers Weekly]] | date = 21 June 1976 | pages = 44–45}}<br />* {{cite news | last = Wolff | first = Geoffrey | title = Britannica 3, Failures of | work = [[The Atlantic Monthly|The Atlantic]] |date = November 1976| pages = 107–110 | quote = It is called the ''Micropædia'', for 'little knowledge', and little knowledge is what it provides. It has proved to be grotesquely inadequate as an index, radically constricting the utility of the ''Macropædia''.}}</ref> Bunga javoban 15-nashr 1985-yil yana qaytadan chop etilish uchun butunlay oʻzgartirilgan va koʻrsatkich qoʻshilgan. 15-nashrning bu ikkinchi versiyasi 2010-yilgacha tahrirlanib, chop etilib keldi. 15-nashrning rasmiy nomi „Yangi Encyclopædia Britannica” ({{lang-en|„New Encyclopædia Britannica”Britannica“}}) boʻlsa ham, u „Britannica 3” deb ham nomlanadi.<ref name="kister_1994" />
 
==== 1994-bugun ====
Qator 80:
„Britannica“ bilimni umumlashtirtuvchi ensiklopediya sifatida shuhrat qozongan.<ref name="thomas_1992">{{cite book| last = Thomas | first = Gillian | authorlink = Gillian Thomas | year = 1992 | title = A Position to Command Respect: Women and the Eleventh Britannica | publisher = [[Rowman & Littlefield|Scarecrow Press]] | isbn = 0-8108-2567-8}}</ref> Baʼzi odamlar bilimlarini chuqurlashtirish uchun „Britannica“ni boshdan-oyoq oʻqib chiqishga qaror qilishgan. Buning uchun 3 yildan 22 yilgacha vaqt sarflashgan.<ref name="kogan_1958" /> 1797-yil [[Fat′h Ali Shah Qajar]] shoh boʻlganida unga „Britannica“ning 3-nashri toʻplami berilgan va u ensiklopediyani boshidan oxirigacha oʻqib chiqqan. Bundan keyin shoh oʻzining rasmiy unvoniga "Eng Buyuk Shoh va Encyclopædia „Britannica“ning ustasi" nomini qoʻshgan.<ref name="EB_bicentennial">{{cite book | year = 1968 | title = Banquet at Guildhall in the City of London, Tuesday 15 October 1968: Celebrating the 200th Anniversary of the Encyclopædia Britannica and the 25th Anniversary of the Honorable William Benton as its Chair and Publisher | publisher = [[Encyclopædia Britannica, Inc.|Encyclopædia Britannica International, Ltd.]] | location = United Kingdom}}</ref> Yozuvchi [[George Bernard Shaw]] ilmiy maqolalardan tashqari 9-nashrni butunlay oʻqib chiqqanini aytgan.<ref name="kogan_1958" /> [[Richard Evelyn Byrd]] 1934-yil [[Janubiy qutb]]ga qilgan 5 oylik sayohati davomida „Britannica“ni oʻqish uchun olib olgan. [[Philip Beaver]] dengizda qilgan sayohati davomida „Britannica“ni oʻqigan.
 
Yaqinda boʻlsa Esquire jurnali muharriri [[Philip Beaver]] 2002-yilgi nashrni oʻqib chiqqan. Bu haqida 2004-yil chiqqan „Bilagʻon: Bir odamning dunyodagi eng aqlli odam boʻlish uchun qilgan kamtar intilishi“ ({{lang-en|„The Know-It-All: One Man's Humble Quest to Become the Smartest Person in the World”World“}}) kitobida yozgan. Faqat ikkita inson „Britannica“ning ikki mustaqil nashrlarini oʻqib chiqqan: yozuvchi [[C. S. Forester]]<ref name="kogan_1958" /> va ishbilarmon [[Amos Urban Shirk]]. Shirk 11- va 14-nashrlarni oʻqigan. 11-nashrni har kech uch soat oʻqigan va 4 yarim yil deganda oʻqishni bitirgan.<ref>{{cite news | title = Reader |work=The New Yorker | volume = 9 | date = 3 March 1934 | page = 17}}</ref> „Britannica“ning koʻp bosh muharrirlari kitobni boshdan-oyoq oʻqib chiqishgan deb ishoniladi. Bular orasida [[William Smellie]] (1-nashr), [[William Robertson Smith]] (9-nash) va [[Walter Yust]] (14-nashr) bor.
 
=== Mukofotlar ===
Qator 91:
„Britannica“da maqolalar bir xil chuqurlikda yoritilmagan. Masalan, [[Buddizm]] va boshqa koʻp dinlar „[[Macropædia]]“da bitta maqolada berilgan. [[Xristian dini]] boʻyicha 14 maqola berilgan va bu din haqidagi barcha maqolalarning yarmini tashkil qiladi.<ref name="macropaedia_2007">{{cite book | year = 2007 | title = The New Encyclopædia Britannica | edition= 15th edition, ''[[Macropædia]]''}}</ref> Shunday boʻlsa ham, „Britannica“ni gʻarbdagi oʻquvchilarga taklif qilinadigan eng betaraf ensiklopediya deb baholashgan.<ref name="kister_1994" /> Yana barcha davrda yashagan ayollar haqida yozilga biografiyalar ham olqishlanadi.<ref name="sader_1995" />
 
{{quote|„Britannica“ning 15-nashri gʻarbiy boʻlmagan madaniy, ijtimoy va ilmiy rivojlanishlarga boshqa har qanaqa hozir mavjud inglizcha ensiklopediyadan koʻproq eʼtibor beradi deb qoʻrqmasdan aytish mumkin.|Kenneth Kister|„Kisterning eng yaxshi ensiklopediyalari” ({{lang-en|„Kister’s Best Encyclopedias”Encyclopedias“}}) (1994)}}
 
=== Muharrirlarning maqola tanlashi ===
Qator 103:
=== Encyclopædia „Britannica“ning tanqid qilinishi ===
[[File:2ndBritannica.jpg|thumb|left|350px|Encyclopædia Britannica, 2-nashr]]
„Britannica“ni nashrlar eskirgan sari tanqid qilishadi. Ensiklopediyaning yap-yangi nashrini chiqarish juda qimmat boʻlgani uchun muharrirlar yangi nashr chiqarishni iloji boricha choʻzishgan (odatda 25 yilgacha).<ref name="encyclopaedia_1954" /> Masalan, muntazam yangilash metodiga qaramasdan 14-nashr 35 yildan soʻng (1929-1964) eskirib qoldi. 1964-yil Amerikalik fizik [[Harvey Einbinder]] oʻzining „Britannica mifi“<ref>{{cite book | last = Einbinder | first = Harvey | authorlink = Harvey Einbinder | year = 1964 | title = The Myth of the Britannica | publisher = Grove Press | location = New York | isbn = 978-0-384-14050-9}}</ref> ({{lang-en|„The Myth of the Britannica”Britannica“}}) kitobida ensiklopediyani tanqid qilganidan keyin „Britannica“ ishchilari yangi nashr ustida ishlay boshlashgan va bunga 10 yil sarflashgan.<ref name="kister_1994" /> Bir tanqidchi „eskirgan yoki tahrir qilinishi kerak boʻlgan maqola topish qiyin emas“,- deb yozgan. Unga koʻra, „Macropædia“dagi uzun maqolalar „Micropædia“dagi qisqa maqolalarga qaraganda koʻproq eskiradi.<ref name="kister_1994" /> „Micropædia“ berilgan maʼlumot baʼzan „Macropædia“ga toʻgʻri kelmadyi, chunki ikkovidan biri yangilanmay qolgan boʻlishi mumkin.<ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" /> „Macropædia“dagi biografiyalar maqolalardan koʻra koʻproq eskirishi tanqid qilinadi.<ref name="kister_1994" /><ref name="sader_1995" /><ref name="library_association_1996" />
 
2010-yil Irlandiya Bilim Va Fan Boʻlimi „Britannica“ning onlayn versiyasiga toʻlash haqida qaror chiqardi. Bundan keyin „Britannica“da irland grajdanlar urushi haqidagi maqoladagi xatolik payqaldi. Soʻngra mamlakatdagi ommaviy axborot vositalarida bu xatolik keng muhokama qilindi.<ref>{{cite news|url=http://www.independent.ie/national-news/britannica-errors-spark-unholy-row-2045150.html |title=Britannica errors spark unholy row|work=[[Irish Independent]] |date= 3 February 2010|accessdate=30 August 2010 |first=Grainne |last=Cunningham}}</ref><ref>Sheehy, Clodagh (4 February 2010). [http://www.herald.ie/national-news/are-they-taking-the-mick-its-the-encyclopedia-that-thinks-the-civil-war-was-between-the-north-and-south-2048016.html „Are they taking the Mick? Itʼs the encyclopedia that thinks the Civil War was between the north and south“]. ''Evening Herald'' (Dublin).</ref>
"https://uz.wikipedia.org/wiki/Encyclopædia_Britannica" dan olindi