Balogʻatga yetish: Versiyalar orasidagi farq

'''Balog‘atgaBALOGʻATGA yetish'''YETISH, balog‘atbalogʻat, rasida (rasta) bo‘lishboʻlish, bo‘yigaboʻyiga yetish — organizmning bir qancha anatomik va fiziologik o‘zgarishlaroʻzgarishlar natijasida biologik jihatdan sekin-asta voyaga yetishi hamda jinsiy jihatdan yetilib, ko‘payishgakoʻpayishga, ya’niyaʼni naslni davom ettirishga layoqatli bo‘libboʻlib qolishi. Qizlar o‘g‘iloʻgʻil bolalarga nisbatan ertaroq balog‘atgabalogʻatga yetadi. Qizlarda bu davr aksari 12 — 14 yoshdan 16 — 18 yoshgacha, o‘g‘iloʻgʻil bolalarda 13 — 15 yoshdan 16 — 20 yoshgacha davom etadi. B. ye. muddati o‘smirningoʻsmirning irsiy xususiyatlariga, sog‘lig‘igasogʻligʻiga, ovqatiga, shuningdek hayot tarzi (maishiy, ijtimoiy-iqtisodiy) va iqlim sharoitlariga bog‘liqbogʻliq. Turli noxush omillar: og‘irogʻir kasalliklar, yolchib ovqatlanmaslik va b. odatda jismoniy va ruhiy rivojlanishning kechikishiga sabab bo‘ladiboʻladi. Nimjon, kasalmand bolalar sog‘lomsogʻlom bolalarga nisbatan kechroq balog‘atgabalogʻatga yetadi. Kech yoki erta B. ye. jinsiy bezlar, buyrak usti bezlari va gipofiz funksiyasining buzilishiga aloqador bo‘lishiboʻlishi mumkin. B. ye. davrida jinsiy instinkt ancha tez shakllanadi. Qizlar hayz ko‘radikoʻradi, bolalarda ixtilom (pollyutsiya) kuzatiladi, shuningdek organizmda chuqur o‘zgarishlaroʻzgarishlar ro‘yroʻy beradi: o‘smirningoʻsmirning bo‘yiboʻyi cho‘zilibchoʻzilib, ikkilamchi jinsiy belgilari paydo bo‘ladiboʻladi; o‘g‘iloʻgʻil bolalarda soqol-mo‘ylovmoʻylov ko‘rinibkoʻrinib, ovozi do‘rillabdoʻrillab qoladi, qizlarning badani yumaloq tortib, birinchi galda soni va dumbasida yog‘yogʻ to‘planibtoʻplanib boradi, sut bezlari kattalashib, chanoq suyaklari eniga kengayadi. Qonda jinsiy gormonlar ko‘payibkoʻpayib, bir jins ikkinchi jinsga ko‘proqkoʻproq e’tiboreʼtibor bera boshlaydi. B. ye. davrida o‘smirningoʻsmirning psixikasi ham o‘zgariboʻzgarib, nerv tizimining faoliyatida bir qator o‘zgarishlaroʻzgarishlar ro‘yroʻy beradi. Gormonlar, avvalo jinsiy bezlar (moyak, tuxumdon) gormonlari B. ye.da muhim ahamiyatga ega.

B. ye.da jismoniy rivojlanishning e’tiborlieʼtiborli xususiyatlaridan biri tana qismlari nisbati, ya’niyaʼni proporsiyasining vaqtincha buzilishidir. Qo‘lQoʻl-oyoqlar tanaga nisbatan ko‘proqkoʻproq o‘sadioʻsadi, shu sababdan harakatlari qo‘polroqqoʻpolroq, kelishmagan bo‘libboʻlib qoladi. O‘g‘ilOʻgʻil bolalarda muskul kuchi zo‘rzoʻr berib ortib boradi, muskullar massasi kattalashadi.

Rastalik davrida o‘smirlaroʻsmirlar organizmining rivojlanib borishida bo‘ladiganboʻladigan xususiyatlar haqida otaonalar va pedagoglar o‘smirlargaoʻsmirlarga to‘g‘ritoʻgʻri ma’lumotmaʼlumot berishlari kerak, bu esa ba’zibaʼzi yigit-qizlarning behuda qo‘rqishiqoʻrqishi va asabiylashishining oldini oladi. B. ye. davrida o‘smirningoʻsmirning jismoniy jihatdan to‘g‘ritoʻgʻri rivojlanishi ham katta ahamiyatga ega. Buning uchun bekamu ko‘stkoʻst ovqatlanish, shuningdek sport va jismoniy mashqlar b-n shug‘ullanibshugʻullanib turishga alohida e’tiboreʼtibor berish zarur.

{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->