Bedil: Versiyalar orasidagi farq

'''Bedil''' (taxallusi; asl ismi Mirzo Abdulqodir) (1644, Bengaliya, Azimobod sh. — 1721, Dehli) — shoir, mutafakkir. Harbiy xizmatchi oilasida tug‘ilgantugʻilgan. Ota-bobosi kesh (shahrisabz)lik, turkiy bar-los urug‘idanurugʻidan. Yoshligidan turli fanlarga qshiqqan. Shayx Kamol, shoh Fozil va Mirza Abdulqosim kabi olimlardan ta’limtaʼlim sshgan. Hindiston bo‘ylabboʻylab ko‘pkoʻp sayohat qilgan, 1685 y.dan umrining oxirigacha Dehpida yashagan. Fors tilida ijod qilgan. Arab, fors, hind, urdu tillarini mukammal bilgan, sharq xalqlari ada-biyotini, tasavvuf va yunon falsafasini, ayniqsa Aristotel falsafasini at-roflicha o‘rganganoʻrgangan. 10 yoshlaridan badiiy ijod b-n shug‘ullanganshugʻullangan. 20 yoshida she’rlarinisheʼrlarini saralab to‘plashgatoʻplashga kirishgan. Mu-rakkab ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda yashab ijod qilgan shoir o‘zoʻz davriga befarq qaramagan, hinllar va musulmonlarning tinch-totuv yashashligini, yurtni obod, xalqni tinch-osoyishta, faro-g‘atdagʻatda, hamjihatliqda ko‘rishnikoʻrishni orzu qilgan. Inson erkinligi, tafakkuri haqida falsafiy fiqolar bayon etgan. Uning fal-safiy-axloqiy qarashlari tasavvuf aqidalari ta’siridataʼsirida shakllangan. B. du-nyoqdrashi tasavvufning vahdat ul-vujud ta’limotigataʼlimotiga asoslanadi, ya’niyaʼni olamni Allohning ko‘zgusikoʻzgusi, inson qalbini shu ko‘zguningkoʻzguning markazi deb biladi. Inson qal-bi qanchalik sayqal topsa, u shuncha Alloh nurini aks ettiradi. Shu bois Inson buyuk va qudratlidir. Ammo buni uning o‘zioʻzi anglashi lozim, deydi.B. 120 ming misradan ortiq she’riy, ko‘pgina nasriy asar yozgan. G‘azal, ru-boiy, qasida, qit’a, tarji’bandlarining o‘zi 75 ming misrani tashkil etadi. Yirik asari "Chor unsur" ("To‘rt unsur", 1703) nasrda yozilgan bo‘lib, she’rlar ham ilova qilingan. Kitob-iing dastlabki boblarida B. o‘z hayoti haqida hikoya qiladi. So‘nggi ikki bobda esa to‘rt unsur — havo, suv, yer, olov to‘g‘rioida; o‘simliklar, hayvonlar va odamning paydo bo‘lishi haqida so‘zlaydi. Mutlaq ruh, ruh va narsa to‘g‘risida gapiradi, din hamda ruhoniylarning o‘rni haqidagi o‘z fiqolarini ifodalaydi. Kitobda parilar, jinlar, uyqu, tush ko‘rish va b. haqida hikoya va afso-nalar ham mavjud.B. "Irfon" ("Bilim", 1711 — 12; "Komde va Mudan", "Nukot" asarlari ham shuning tarkibida) dostonida falsafa, tarix, tabiiyot, adabiyot va ilohiyotning xilma-xil masalalariga to‘xtalgan. Asarda borliq, materiya, zarrachalar, jonli mavjudot va narsalar tabiati haqida, nabotot to‘g‘risida so‘zlaydi. Borliq, yo‘kliq, fano, baqo singari falsafiy masalalar haqida fikr bildiradi. Til va tilning xizmati, ahamiyatini talq-in etadi, hissiy va aqpiy bilish man-bai, tuyg‘u, tushuncha, aqd hakdaa muhokama yuritadi. U hind falsafasidagi "tanosux" nazariyasi hamda islom falsafasidagi "tavakkul" ta’limotini tanqid qiladi. Tabiat hodisalarini tabiatning o‘zini o‘rganish yo‘li b-n tushuntirish lozim deb biladi. Uningcha, dunyo abadiy bo‘lib, to‘xtovsiz harakat qiladi va o‘zgarib turadi. "Komde va Mudan" dostonida do‘stlik, muhabbat, vafodorlik, adolat, ilm-ma’rifat masalalari aks etgan. "Nukot" ("Hikmatli so‘zlar") asarida esa B. qarashlarini yakunlab, umumlashtirgan. Bunda B. o‘z ta’limoti asoslarini ham qisqacha bayon qilgan."Tilsimi hayrat" (1669), "Muhiti a’zam" ("Buyuk okean", 1681), "Turi ma’rifat" ("Ma’rifat tog‘i", 1687), "G‘azaliyot", "Ruboiyot" va b. asarlarida ham ijtimoiy masalalar yoritilgan. She’rlaridatarbiya, xulq-axloq to‘g‘risidagi o‘z fiqolarini bildiradi, jamiyatdagi jabr-zulm, adolatsizlik kabi illatlarni qoralaydi.B.ning ijtimoiy masalalarga oid qarashlarida ma’rifatparvarlik, muruvvat va odamiylik asosiy o‘rinni eg‘allaydi. Asarlarining ko‘pchiligi 16 jildli "Kulliyot"iga kirgan (Bombay, 1882).Hindiston b-n Turkiston qadimdan iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqada www.ziyouz.com kutubxonasi 190bo‘lgan. Bu Turkistonda B. asarlarining tarqalishiga keng yo‘l ochgan, ammo turli ijtimoiy guruh vakillari shoir merosidan o‘z manfaatlari yo‘lida foydalandilar. B. asarlaridaTurkiston va Hindiston xalqlari o‘rtasidagi aloqaga doir ma’lumotlar ham ko‘plab uchraydi. U "Chor unsur" asari da Jayxun (Amudaryo), Turkiston to‘g‘risida, Samarqanddan Hindistonga qavmqarindoshlari kelganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni keltiradi.B. asarlari ayniqsa 19-a.dan O‘rta Osiyoda keng tarqalgan. Ular falsafiy fikrga boyligidan B. Turkistonda "Abulma’oniy" ("Ma’nolar otasi") degan nom olgan. Uning kitoblarini o‘qib beruvchilar "bedilxonlar" deb atalgan. Furqat, Muqimiy, Avaz, Ahmad Donish, Hislat va b. o‘z ijodida B.ning ilg‘or fiqolaridan foydalanganlar. Ahmad Donish B.ning ilg‘or ijtimoiy-falsafiy g‘oyalarini o‘rgangan, ulardan ijtimoiy hayotdagi kamchiliklarga qarshi olib borgan kurashida foydalangan, ilg‘or g‘oyalarni ommalashtirishni o‘z burchi deb bilgan. Furqat B.ning fan, ma’rifat, xalqlar o‘rtasidagi hamkorlik haqidagi g‘oyasini o‘rgangan, ulardan dunyoviy bilimlarni o‘rganish, xalqni ma’rifatga chor-lash haqidagi asarlarida samarali foydalangan. B.ning ijtimoiy tuzum haqidagi qarashlari Muqimiy, Asiriy va b. mutafakkirlarni ham qiziqgirgan. Ular B. ijodining murakkab uslu-bi va ziddiyatli tomonlari, ilg‘or ji-hatlariga munosib baho berganlar. O'zbekistonda B. ijodi bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar (G‘. G‘ulom, I. Mo‘minov va b.) olib borildi.As: Komde va Mudan, T., 1960; Ruboyilar, T., 1974.Ad:. Shomuhamedov Sh., Fors-tojik klassiklari ijodida gumanizm, T., 1968; Mo‘minov I., Mirzo Bedil, T., 1974; Shukurov Sh., Mirzo Bedilning poetik merosi, T., 1979.Najmiddin Komilov.

{{stub}} {{no iwiki}} <!-- Bot tomonidan yaratildi -->