Boku: Versiyalar orasidagi farq

'''Boku''' (ozarbayjoncha Baki) — shahar, Ozarbayjon poytaxti. Ozarbayjonning yirik sanoat, fan va madaniyat markazi. T. y. tuguni. Kaspiy dengizining g‘arbiygʻarbiy sohilidagi yirik port. Apsheron ya. o.ning jan. qismida. B.ning markaziy qismi Boku buxtasiga zinapoyasimon pasayib tushuvchi amfiteatr shaklida joylashgan. Yanv.ning o‘rtachaoʻrtacha t-rasi 3°, iyulniki 25—30°, yiliga 180—300 mm yog‘inyogʻin yog‘adiyogʻadi. Kuz faslida ko‘pinchakoʻpincha kuchli shamollar bo‘libboʻlib turadi. Aholisi 1080,5 ming kishidan ziyod (1999; shahar kengashiga bo‘ysunuvchiboʻysunuvchi aholi punktlari b-n birga 1713,3 ming); 19-a. avvalida B.da 4,5 ming kishi, asr so‘ngidasoʻngida 112 ming kishi yashagan. Aholisi asosan, ozarbayjonlar va ruslar, shuningdek yahudiylar, dog‘istonliklardogʻistonliklar va b. ham bor.

B. birinchi marta 5-a. yozma manbalarida, shuningdek Sharq geograflari (Istaxriy, AlMa’sudiyAlMaʼsudiy, AlMuqaddasiy) asarlarida esa 9—10-a.lardan tilga olinadi. Muqaddasiy asarida B.ning port shaharligi aytilgan. B.da neft konlari borligi haqida Yoqut Hamaviy, Zakariyo alQazviniy, Hamdulloh Kazviniy, Avliyo Chalabiy, Abdurashid Bakuviy asarlarida ma’lumotlarmaʼlumotlar keltirilgan. O‘shaOʻsha zamonlardayoq B.da neft chiqarilgan va Sharq mamlakatlariga, jumladan O‘rtaOʻrta Osiyoga ham jo‘natibjoʻnatib turilgan. 12-a.

ning 2-yarmidan Shirvon davlatining siyosiy markazi bo‘lganboʻlgan. Kaspiy dengizi bo‘yidagiboʻyidagi shaharlarning savdo aloqalari B. porti orqali amalga oshirilgan. B. qal’asiqalʼasi 15—16-a.larda Jan. Kavkazdagi kuchli qal’alardanqalʼalardan biri bUlgan. 1540 y.da B.ni Safaviylar egalladi, 1580-y.

larga kelib turklar davlati tarkibida. 1604 y.da Eron shohi Abbos I B. qal’asiniqalʼasini zabt etdi. 17-a.da B. anchagina katta shahar hisoblangan. Turk sayyohi Avliyo Chalabiyning yozishicha, B.dan olinayotgan neft shoh xazinasiga katta daromad keltirgan. 1723 y. shaharni rus qo‘shinlariqoʻshinlari bosib oldi, lekin 1735 y.da u Eronga qaytarib berildi. 1747 y.dan Boku xonliginint poytaxti bo‘lganboʻlgan. Keyinroq, RossiyaEron urushi davrida (1804—13) B.ni Rossiya ikki marta bosib oldi (1806 va 1813). 1897-1907 y.larda B. Batumi neft quvuri o‘tkazilganoʻtkazilgan. 1901 y. B. konlaridan 11,4 mln. t neft qazib olindi (jahonda qazib olingan neftning 50%). B. 1917 y.gacha gubernya markazi bo‘lganboʻlgan. 1917 y. 31 okt. (13 noyab.)da B.ni bolsheviklar egallab, sho‘rolarshoʻrolar hokimiyatini o‘rnatdioʻrnatdi. Ammo zo‘rlikzoʻrlik b-n o‘rnatilganoʻrnatilgan hokimiyat 1918 y. 31 iyulda ag‘daribagʻdarib tashlandi. 1920 y. 28 apr.da hokimiyat markazdan yuborilgan Qizil Armiya yordamida yana bolsheviklar kuliga o‘tdioʻtdi va B. Ozarbayjon Respublikasining poytaxti deb e’loneʼlon qilindi. 1991 y. avg .dan B. mustaqil Ozarbayjon Respublikasi poytaxti.

B.da neft va gaz chiqarish, neftni qayta ishlash, neftkimyo, kimyo, mashinasozlik (neft sanoati uchun jihozlar i. ch., elektrotexnika, radioelektronika va b.), metallsozlik, yengil va oziq-ovqat sanoati rivojlangan. Qurilish materiallari ishlab chiqariladi. B. bir qancha yirik issiqlik elektr st-yalardan iborat o‘zoʻz energetika sistemasiga ega. Shahardagi ko‘pkoʻp sonli sanoat korxonalari orasida neft konlari alohida o‘rinoʻrin tutadi. B.ning sharqiy qismida neftni qayta <ref>[[OʻzME]]ishlaydigan z-dlar (Yangi Boku, Qorayev nomli va b.), Birinchikimyo, jildmashinasozlik, metallsozlik z-dlari (yuqori voltli apparatura, sovutkichlar, televizor, gaz apparatlari va b. Toshkentishlab chiqaruvchi korxonalar); yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari (toʻqimachilik, 2000kamvol, mayin movut k-yil</ref>tlari, poyabzal fkalari, goʻsht k-ti, un z-dlari va b.) ishlab turibdi.