|
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Budapesht''' — Vengriya poyta[[x]]ti, Pesht medesiningmedyesining ma’muriymaʼmuriy markazi. Mamlakatning siyosiy, iqtisodiy va madaniy markazi. O‘rtaOʻrta Dunay pasttekisligida, Dunay daryosining har ikki sohilida joylashgan. Iqiimi mo‘’tadilmoʻʼtadil kontinental, yanv.ning o‘rtachaoʻrtacha t-rasi 0 dan —3° gacha, iyulda 21—22°. Aholisi 2 mln. kishidan ziyod (1990-y.
lar o‘rtalarioʻrtalari).
B. 1872 y.da tari[[x]]an tashkil topgan 3 kiyem: Buda, Obuda va Peshtning birlashishidan paydo bo‘lganboʻlgan. Manbalarda Buda va Pesht 1148 y.dan tilga olinadi. Qadimdan bu yerlarga keltlar joylashgan. 1— 4-a.larda Rimga qaram bo‘lganboʻlgan. Vengerlar kelgan paytda (ta[[x]]m. 895 y.) Peshtda slavyan qishloqlari bor edi. 11 —13-a.larda Pesht muhim savdo markazi. 1241 y.da mo‘g‘ultatarmoʻgʻultatar bosqinchilari Buda, Obuda va Peshtni vayron qildilar. 1350 y.dan Buda venger qirollarining doimiy qarorgohi. 1541—1686 y.lari turklar tasarrufida bo‘lganboʻlgan. 18-a. boshida har uch shahar gabsburglarga o‘tdioʻtdi. Buda va Pesht 1848— 49 y.larda Vengriyada bo‘libboʻlib o‘tganoʻtgan [[x]]alq g‘alayonlarininggʻalayonlarining muhim markazlaridan bo‘lganboʻlgan. AvstriyaVengriya tashkil etilgandan so‘ngsoʻng (1867) B. — Vengriya poyta[[x]]ti. 1944 y. martda nemis qo‘shinlariqoʻshinlari B.ni bosib oldi. 1945 y. 13 fev.da ulardan ozod qilindi (Budapesht operatsiyasi).
B.da mamlakat sanoat mahsulotining yarmiga yaqini ishlab chiqariladi. Sanoatining asosiy tarmog‘itarmogʻi — mashinasozlik: transport ("GansMavag", "Ikarus") va elektrote[[x]]nika mashinalari, stanoksozlik, q. [[x]]. mashinalari va asboblari i. ch.; to‘qimachiliktoʻqimachilik (asosan, ip gazlama), kimyo, farmatsevtika, oziq-ovqat, poligrafiya sanoati ham ya[[x]]shi rivojlangan. B.dan [[x]]alqaro t. y. magistrallari, yirik avtomobil, suv va havo yo‘llariyoʻllari o‘tganoʻtgan. B. Dunay bo‘iidagiboʻiidagi yirik port, [[x]]alqaro aeroport bor.
Vengriya FA (1825 y.dan), unt (1635), polite[[x]]nika, pedagogika, tibbiyot intlari, siyosiy iktisod va q. [[x]]. untlari, ko‘plabkoʻplab teatr (jumladan 1840 y.dan ishlayotgan Milliy teatr), Milliy muzey (1802) va b. muzeylar, kutub[[x]]onalar, metropoliten bor. Daryoning past, so‘lsoʻl sohilidagi Pesht va baland o‘ngoʻng sohilidagi Buda sh.lari Dunay daryosiga qurilgan panjarador ko‘priklarkoʻpriklar orqali bog‘langanbogʻlangan. Peshtda B.ning eng yirik ilmiy, madaniy muassasalari, me’moriymeʼmoriy ansambllari joylashgan, keng ko‘chalarkoʻchalar, zamonaviy binolar ko‘pkoʻp. B.ning tari[[x]]iy yadrosi bo‘lmishboʻlmish — Budada rimliklar qarorgohi bo‘lganboʻlgan Akvink harobalari (1—4-a.lar), gotika cherkovi (13—15-a.lar), qirol saroyi (13—18-a.lar) va b. saqlangan. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
lar), qirol saroyi (13—18-a.lar) va b. saqlangan. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
|
