|
vebsayt = [http://english.budapest.hu/ budapest.hu]<br/> '''Sayyohlar uchun''': [http://budapest.com/ budapest.com]|
ilovalar = |
}}'''Budapesht''' ([[mojarcha]] ''Budapest'') — [[Mojariston]]ning (Vengriyaning) eng katta shahri va poytaxti. Mamlakatning siyosiy, iqtisodiy va madaniy markazi. Oʻrta Dunay pasttekisligida, [[Dunay daryosi]]ning har ikki sohilida joylashgan. Mamlakatning 20 foiz aholisi Budapeshtda yashaydi.<ref> ''Budapesht'', Microsoft® Student 2009 [DVD]. Redmond, WA: Microsoft Corporation, 2008</ref> [[Buda]], Pesht[[Obuda]] va Obuda[[Pesht]] shaharlari 1873-yil birlashib oʻsha paytda endigina mustaqil boʻlgan Vengriyaning poytaxti qilib belgilangan. Vengriyaliklar Budapeshtni „Pesht“ deb atashadi.
== Tarix ==
Budapesht 1872-yilda [[Buda]], [[Obuda]] va [[Pesht]] shaharlarining birlashishidan paydo boʻlgan. Manbalarda Buda va Pesht 1148-yildan tilga olinadi. Qadimdan bu yerlarga keltlar joylashgan. Budapesht 1-4-asrlarda [[Rim]]ga qaram boʻlgan. Mojarlar kelgan paytda (taxminan 895-yil) Peshtda [[slavyan]] qishloqlari bor edi. 11-13-asrlarda Pesht muhim savdo markazi bo'lganboʻlgan. 1241-yilda [[moʻgʻul]]-[[tatar]] bosqinchilari Buda, Obuda va Peshtni vayron qildilar. 1350-yildan boshlab Buda mojarlar qirollarining doimiy qarorgohi bo'lganboʻlgan. 1541—1686Budapesht 1541-1686-yillari [[turk]]lar tasarrufida boʻlgan. 18-asr boshida har uch shahar gabsburglarga oʻtdi. Buda va Pesht 1848-1849 yillarda Vengriyada boʻlib oʻtgan xalq gʻalayonlarining muhim markazlaridan boʻlgan. [[Avstriya-Vengriya]] tashkil etilganidan soʻng (1867) Budapesht — VengriyaVengriyaning poytaxti bo'lganqilib belgilangan. 1944-yilmartdayil martda nemis qoʻshinlari Budapeshtni bosib oldi. 1945-yil 13-fevralda sharshahar ulardan ozod qilindi.
== Iqtisod ==
Budapeshtda mamlakat [[sanoat]] mahsulotining yarmiga yaqini ishlab chiqariladi. Sanoatining asosiy tarmogʻi — mashinasozlik: transport ("Ikarus"„Ikarus“) va elektrotexnika mashinalari, stanoksozlik, qishloq xo'jaligixoʻjaligi mashinalari va asboblari ham ishlab chiqariladi. Toʻqimachilik (asosan, ip gazlama), [[kimyo]], farmatsevtika, [[oziq-ovqat]], [[poligrafiya]] sanoati ham yaxshi rivojlangan. Budapeshtdan xalqaro temir yo'lyoʻl magistrallari, yirik avtomobil, suv va havo yoʻllari oʻtgan. Budapesht Dunay boʻiidagi yirik port, xalqaro [[aeroport]] bor.
== Ilm va madaniyat ==
Vengriya Fanlar Akademiyasiga 1825-yil asos solingan. Shaharda [[politexnika]], [[pedagogika]], [[tibbiyot]] insitutlari, siyosiy, iqtisod va qishloq xo'jaligixoʻjaligi universitetlari, koʻplab [[teatr]] (jumladan 1840-yildan ishlayotgan Milliy teatr), Milliy muzey (1802) va boshqa muzeylar, [[utubxona]]lar, metropoliten bor. Daryoning past, soʻl sohilidagi Pesht va baland oʻng sohilidagi Buda shaharlari [[Dunay daryosi]]ga qurilgan panjarador koʻpriklar orqali bogʻlangan. Peshtda Budapeshtning eng yirik ilmiy, madaniy muassasalari, meʼmoriy ansambllari joylashgan. U yerda keng koʻchalar, zamonaviy binolar koʻp. Budapeshtning tarixiy yadrosi boʻlmish — Budada rimliklar qarorgohi boʻlgan Akvink harobalari (1-4-asrlar), gotika cherkovi (13-15-asrlar), qirol saroyi (13—18-asrlar) va boshqa obidalar saqlangan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
== Iqlim ==
|
