|
* [[Scolecophidia]] – Cope, 1864
}}
'''Ilonlar''' (Ophidia yoki Serpentes) - tangachalilar kenja turkumi. Qad.Qadimgi I.Ilon qazilma qoldigʻi (uz.uzunligi 11 m gacha) boʻr davridan maʼlum. I.ningIlonning ajdodi ech-kemarlargaechkemarlarga oʻxshash kaltakesaklar boʻlganligi taxmin qilinadi. Tanasi ingichka va uzun, uz.uzunligi 8 sm dan 10 m gacha, muguzeimon qalqon va tangachalar b-nbilan qoplangan. Oyoq kamari suyaklari boʻlmaydi, ayrim I.daIlonda chanoq va orqa oyoklarioyoqlari rudimenti saklanibsaqlanib qolgan. Umurtqalari 141 dan 435 tagacha. Tush suyagi bulmaydibo'lmaydi, qovurgʻalari harakatchan. Koʻzini shaffof qovoklarqovoqlar qoplab turadi. Quloq teshigi va nogʻora pardasi boʻlmaydi, urtao'rta qulogʻi sodda tuzilgan. Tili uzun, ayrisimon, yakobson organi bor. Bosh skeletining yuz suyaklari elastik paylar orqali oʻzaro birikkan bulibbo'lib, yirik uljanio'ljani yutayotga-nidayutayotganida ogʻzining keng ochilishiga imkon beradi. Tishlari ingichka, oʻtkir, orqaga egilgan; oʻljani ushlab turish uchun xizmat qiladi.
Zaharli I.ningIlonning yuqori jagʻlarida zahar tishlari buladibo'ladi. Tishlar sirtidagi egatcha yoki ichidagi nay orqali zahar oʻlja tanasiga oqib keladi. Ichki organlari asimmetrik joylashgan.
Oʻpkasi, odatda, bitga; siydik pufagi boʻlmaydi. Erkagining kuyikishquyiqish organlari bir juft xaltachalardan iborat boʻlib, anal teshigidan orqarokdaorqaroqda, terisining ostida joylashgan. Yilda bir necha marta tullaydi, bunda terisining sirtqi qavati paypoq yechilganidek yaxlit koʻchib tushadi.
I.ningIlonning 3000 ga yaqin turi 13 oilaga boʻlinadi. Asosiy oilalari: suv ilonlari, aspidlar, dengiz ilonlari, qora ilonlar, chuqurchaboshlilar, soʻqirilonlar, torogʻizlilar, boʻgʻma ilonlar, qal-qondumlilarqalqondumlilar. Yer yuzida, Antarktidadan[[Antarktida]]dan tashqari, hamma joyda uchraydi. Odatda, yer ustida qalin oʻt-oʻlanlar orasida, da-raxtlarda[[daraxt]]larda, koʻp turlari choʻllarda[[choʻl]]larda, ayrim turlari suvda[[suv]]da yashaydi. Yirtqich, oʻljani tirikligicha yoki oldin zaharlab yoki boʻgʻib oʻddirib keyin yutadi. Tuxum qoʻyadi, ayrimlari tuxumdan tirik tugʻadi. I.Ilon tabiatda kemiruvchilar, mollyuskalar va hasharotlar sonini cheklab turishda katta ahamiyatga ega.
I.Ilon zaharidan tibbiyotda foydalaniladi. Baʼzi I.Ilon terisi charm sanoatida qoʻllaniladi. Ayrim I.Ilon odam uchun xavfli, biroq ular hech qachon birinchi boʻlib hamla qilmaydi.
[[Oʻzbekiston]] hududida I.ningIlonning 20 gacha yaqin turi tarqalgan, ulardan kapcha ilon, koʻlbor ilon, dasht qora iloni, boʻsh ilon (qalqontumshuq), qum charx-iloni zaharli hisoblanadi. Koʻpchilik turlarining soni keskin kamayib ketmoqda. Xalqaro tabiatni muhofaza qilish jamiyati Qizil kitobiga 16 tur va kenja turi kiritilgan. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
== Manbalar ==
|
