|
'''Saylov huquqi''' — 1) davlat boshligʻi, vakillik organlari va b. ni saylash tartibini belgilab beruvchi huquqiy normalar yigʻindisi. Konstitutsiyaviy huquqtarkibiga kiradi. S.h., odatda, konstitutsiya va saylov to'g'risidagi maxsus qonunlar bilan belgilanadi. Ularda nomzodlar koʻrsatish tartibi, vakillik normalari, ovoz berish natijalarini aniqlash tartibi va b. belgilab beriladi.
Oʻzbekiston Respublikasida S.h. Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, "Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenta saylovi toʻgʻrisida" (1991 y., 18 noyab.), "Oʻzbekiston Respublikasining referendumi toʻgʻrisida" (yangi taxriri, 2001 y. 30 avg .), "Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylov toʻgʻrisida" (yangi taxriri, 2003 y. 29 avg .), "Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar kengashlariga saylov toʻgʻrisida" (1994 y. 5 may), "Fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlari toʻgʻrisida" (1999 y. 14 apr.aprel), "Fukdrolar saylov huquklarining kafolatlari toʻgʻrisida" (1994 y. 5 may), "Oʻzbekiston Respublikasida deputatni chakirib olish tartibi toʻgʻrisida"gi (1996 y. 26 apr.aprel) qonunlar va b. hujjatlarda oʻz ifodasini topgan; 2) Fuqaroning saylovda ovoz berishda ishtirok etish, saylash huquqi (faol S.h.) va saylov asosida tashkil etiladigan davlat hokimiyati va fuqarolarning oʻzini uzi boshqarish organlariga saylanish huquki (passiv S.h.). Oʻzbekistonda fuqarolarning faol S.h umumiy, teng , toʻgʻridan toʻgʻri va yashirin ovoz berish prinsiplari asosida amalga oshirilishi belgilangan. Oʻzbekistonda saylash huquqiga OʻzR Konstitutsiyasining 117-moddasi 2-bandiga binoan, 18 yoshga yetgan barcha Oʻzbekiston fuqarolari egadirlar. Bu umumiy ovoz berish huquqi hisoblanadi. Teng saylov huquqida Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolarining jinsi, irqiy va milliy mansubligi, tili, dinga munosabati, ijtimoiy kelib chiqishi, eʼtiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqei, maʼlumoti, mashgʻulotining turi va xususiyatidan qatʼi nazar, teng ovoz berishda ishtirok etishi tushuniladi. Toʻgʻridan toʻgʻri S.hda Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolarining saylovda shaxsan oʻzi ishtirok etib, biron bir shaxsning koʻrsatmasisiz oʻz xohish irodasini ifoda etib ovoz berishi taʼminlanadi. Yashirin ovoz berish S.h.da Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolarining saylovda ovoz berayotganda boshqa biron bir shaxsning ishtirokisiz oʻz xohishini yashirin bildirish imkoniyati taʼminlanishi tushuniladi. Oʻzbekiston fuqarolarining passiv S.h. quyidagicha belgilangan: fuqarolar xalq deputatlari mahalliy Kengashi deputatligiga saylanish uchun 21 yoshga, Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatligiga va Senatga saylanish uchun 25 yoshga, respublika Prezidentligiga saylanish uchun esa 35 yoshga yetgan boʻlishi kerak. Prezident boʻlib saylanish uchun nomzod saylovgacha kamida 10 yil Oʻzbekiston hududida muqim yashagan boʻlishi va davlat tilini yaxshi bilishi, Oliy Majlisning quyi va yuqori palatalariga deputatlikka saylanish uchun kamida soʻnggi 5 yilda Oʻzbekistonda doimiy yashagan, jinoyat qonunchiligi boʻyicha oldin ogʻir jinoyat sodir etib sudlanmagan boʻlishi kerak.
Fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlarining raisligi (oqsoqol)ga tavsiya etilayotgan shaxs, qoida tariqasida, oliy maʼlumotli boʻlishi, tashkilotchilik qobiliyatiga, rahbar lavozimida ish tajribasiga, aholi oʻrtasida hurmat va obroʻeʼtiborga ega boʻlmogʻi zarur.
|
