Taymir muxtor okrugi: Versiyalar orasidagi farq

TAYMIR (DOLGANNENETSLAR) MUXTOR OKRUGI - RF Krasnoyarsk oʻlkasi tarkibida. 1930 y. 30 dek.da tashkil etilgan. Okrug xududi butunlay qutbiy doira orqasida, Sharqiy Sibirning chekka shim.da, Taymir ya.o.da joylashib, gʻarbdan sharqqa 1200  km, shim.

dan jan.ga 800  km masofaga choʻzilgan. T.m.o. tarkibiga Kara va Laptevlar dengizlaridagi arxipelag va orollar ham kiradi. Mayd. 862,1 ming km2km². Aholisi 39,8 ming kishi (2002), asosan, ruslar (67%), shuningdek, dolgan, nenets, nganasan, evenk millat vakillari va b. ham yashaydi. T.m.o. hududida 1 shahar (Dudinka), 1 shaharcha (Dikson) bor. Markazi — Dudinka sh. Shahar aholisi 66,3%. T.m.o. hududidagi Norilsk sh. bevosita Krasnoyarsk oʻlkasi maʼmuriyatiga boʻysunadi.

Tabiati. T.m.o. Osiyoning chekka shim. qismini — Taymir ya.o. va Oʻrta Sibir yassitogʻligining shim. qismini egallaydi. Okrug hududi 3 asosiy qismga boʻlinadi; shim.da Birranga togʻlari, jan.da Oʻrta Sibir yassitogʻligi va ular orasida joylashgan Shim. Sibir payettekisligi. Kara dengizi va Laptevlar dengizi bilan oʻralgan. Orol koʻp. Foydali qazilmalardan rudalar, toshkoʻmir, osh tuzi konlari bor. Iqlimi arktik va subarktik iutim. Yanv.ning oʻrtacha trasi—30°, iyulniki 2°—13°. Yillik yogʻin 110—350 110–350 mm. Vegetatsiya davri 40—80 kun. Koʻp yerlar toʻngib yotadi. Asosiy daryosi — Yenisey. Koʻl va botqoqlashgan yerlar koʻp. Tipik tundra va torfgleyli, jan.da podzol, Yenisey daryosi vodiysida qayir oʻtloqi tuproqlar tarqalgan. T.m.o.da pakana daur tilogʻochi usadi. Yer sharining biron boshqa qismida tilogʻoch bunchalik shim.da uchramaydi (72°50’ shu kabi). Yovvoyi shim. bugʻusi, togʻ qoʻchqori, qutb tulkisi, boʻri, lemming , oq quyon, qushlardan oq boyqush, oq kaklik uchraydi. Yozda koʻplab har xil qushlar uchib keladi. Suvlarda har xil baliklar bor.

Xoʻjaligi. T.m.o.ning mahalliy aholisi qadimdan bugʻuchilik, baliq va moʻynali hayvonlarni ovlash bilan shugʻullanib kelgan. Krasnoyarsk oʻlkasidagi bugʻularning 2/3 qismi T.m.o.da. Yenisey daryosi va koʻllar baliqqa boy. Baliqchilik xoʻjaliklari, Dudinka, Xatanga, UstPortda baliqkonserva zdlari bor. Yer ostidagi muzxonalarda yil davomida baliq sakGʻtnadi. Moʻynali hayvonlar (qutb tulkisi, havorang tulki) koʻpaytirish bilan shugʻullanuvchi fermerlar va jamoa xoʻjaliklari ishlab turibdi. Chorvachilik sut yetishtirishga ixtisoslashgan. Sabzavotchilik rivojlanmokda. Norilsk yaqinida konchilik sanoati mavjud (kumir, mis, nikel, kobalt va b.). Norilsk konmetallurgiya kti (hoz. "Norilskiy nikel" korxonasi) 1952 y.dan maxsulot bermokda. Yer sharidagi eng shim. Dudinka — Norilsk — Talnax t.y. (1937 y.dan), UstXantay GES bor. T.m.o. iktisodiy alokalarida Shim. dengiz yuli va dare hamda aviatsiya transportining ahamiyati katta. Asosiy portlari: Dikson, Dudinka, Xatanga. Qattiq qoplamali avtomobil yullar uz. 262  km. Okrug markazi bilan aviaaloka urnatilgan. Dudinka zooveterinariya texnikumi, Taymir okrug ulkashunoslik muzeyi mavjud. Okrug radio eshittirishlari rus, nenets, dolgan va nganasan tillarida olib boriladi.