Nikaragua: Versiyalar orasidagi farq

<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->

{{Maʼnolari|Nikaragua (maʼnolari)}}

 

== Davlat tuzumi ==

 

da kabul qilingan, unga 1995 va 2000 y.larda tu-zatishlar kiritilgan. Davlat boshligʻi — prezident (2002 y.dan Enrike Bolan-os Geyer). U toʻgʻri va yashirin ovoz berish yoʻli bilan 5 y. muddatga saylanadi, ketma-ket ikkinchi muddatga saylanishi mumkin emas. Qonun chiqaruvchi hokimi-yatni Milliy assambleya (bir palatali parlament), ijroiya hokimiyatni prezident amalga oshiradi.

 

== Tabiati ==

 

Aholisining 87,7% ga yaqini nikaraguanlar. Kolgan qismi sambo, mulatlar, togʻli joylarda moskito (indeys)lar. Ispan-indeys metislari latino deb ataladi. Rasmiy tili — ispan tili. Koʻpchilik aholi katolik, bir qismi protestant. Shahar aholisi 61%. Yirik shaharlari: Managua, Leon, Matagal-pa, Granda.

 

== Tarixi ==

 

da erkin yalpi saylov oʻtkazildi. Sandinochilar milliy ozodlik frontining nomzodi D. Ortega prezident etib saylandi. 2001 y. 4 noyabrdagi saylovda gʻalaba qozongan prezident E.B. Geyer Liberal konstitutsiyachilar partiyasining rahbaridir. N. — 1945 y.dan BMT aʼzosi. Milliy bayram — 15 sent. — Mustaqillik kuni (1821).

 

== Siyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari ==

N. sotsialistik partiyasi, 1939 y. asos solingan, 1944 y. 3 iyulda tashkiliy jihatdan rasmiylashtirilgan; Musta -qil liberal partiya, 1944 y. tashkil etilgan; N. sotsial xristian partiyasi, 1957 y. tuzilgan; Sandinochilar milliy ozodlik fronti partiyasi, 1961 y. tashkil etilgan; Liberal konstitutsiyachilar partiyasi, 1967 y. tuzilgan; Milliy birlik mustaqil liberal partiyasi, 1988 y. tuzilgan; N. konservativ partiyasi, 1922 y. Konservativ demokratik partiya bilan Sotsial-konservativ partiyaning qoʻshilishi natijasida vu-judga kelgan; Sandinochilar yangilanish harakati, 1995 y. mayda tuzilgan. N.da 5 ta kasaba uyushmasi bor, ularning yiriklari: Mexnatkashlar milliy fronti, 1979 y.da asos solingan; Q.x. mahnatkashlari uyushmasi, 1979 y.da tuzilgan; N. mehnatkashlari kasaba uyushma markazi, 1962 y. tashkil etilgan.

 

== Xoʻjaligi ==

 

Qishloq xoʻjaligi mamlakat iqtisodiyotining asosini tashkil eta-di, unda paxta, kofe, shakarqamish yetishtiriladi. Sholi, kunjut, loviya, makkajoʻxori, banan, tamaki, kakao ham ekiladi. Yaylov chorvachiligida qoramol, choʻchqa boqiladi. Iqtisodiy faol aholining 47% q.x.da band. Sohil aholisi baliq va dengiz jonivorlarini ovlash bilan shugʻullanadi.

 

== Sanoati ==

 

Tibbiy xizmati, maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari. Davlatga qarashli tibbiy muassasalar bilan bir qatorda xususiy shifoxonalar ham mavjud. Vrachlar Leondagi N. Milliy muxtor universitetining tibbiyot f-tida va Managuadagi tibbiyot kollejida tayyorlanadi. N. maorifi A. Somosa hukmronligi davrida inqiroz holatida edi. 1978—79 y.larda mamlakat aholisining 70%, qishloq aholisining 90% savodsiz boʻlgan. 1979 y.dan yalpi majburiy umumiy boshlangʻich taʼlim joriy etila boshladi. Oʻrta taʼlim [oʻrta maktabda 5 (3+2) yoki 6 (3+3) yillik] bepul boʻldi. Oliy oʻquv yurtlari: Leondagi N. Milliy muxtor universiteti (1812 y.da asos solingan), Managuadagi Markaziy Amerika universitetining N. boʻlimi (1961), Managuadagi universitet (1976). Ilmiy muassa-salari: N. tillar akademiyasi (1928), Geogr. va tarix akademiyasi (1934), Milliy falsafa akademiyasi (1964), Geol. mahkamasi, Q.x. in-ti (hammasi Managuada). Managuada Markaziy ku-tubxona, Leonda universitet markaziy kutubxonasi va Munitsipal kutubxona, Managuada Markaziy muzey (1896), Masaya sh.da "Tenderi" muzeyi va b. bor.

 

Adabiyoti ispanlar Markaziy Amerikaga kelgandan keyin 16-a. 2-yarmidan ispan tilida vujudga kelib, rivojlana boshladi. Fernandes de Ovye-do-iValdesning "Nikaragua tarixi" (16-a. oxiri)ni birinchi adabiy yodgorlik deb hisoblaydilar. 18-a. oxirlarida M. Larraynaga va R.F. Osexo ilmiy-ommabop asarlar va siyosiy makrlalar bilan maydonga chikdi. Ispaniyaning Amerikadagi mustamlakalari mustaqilligi uchun urush (1810—26) mamlakatda adabiyotni rivojlantirishga turtki boʻddi. Shu urush qatnashchisi F. Kin-ones Sunsinning qoʻshiqlar va hajviyalardan iborat "Sheʼrlar" toʻplami ada-biyotda romantizmga asos boʻldi. 19-a. oxi-rigacha davom etgan mazkur oqim A. Aragon, L. A. Vilya, K. Dias kabi adiblarni voyaga yetkazdi. 19a. oxiri prozasida kos-tumbrizm qaror toddi. Bu oqim Ispaniya va Lotin Amerikasi mamlakatlari adabiyoti va tasviriy sanʼatida xalq turmushini real aks ettirishga intilish tamoyilini ifodalar edi (G. Gusman romanlari, X. D. Games, A. F. Bala-nos ocherklari). R. Dario poeziyada modernizmga asos soldi. Shoirning "Lo-juvard", "Hayot va umid qoʻshiqlari" va b. toʻplamlariga kiritilgan asarlari vatanparvarlik tuygʻularini kuylaydi. 20-a. boshlarida S. Arguelo, X. Oliva-res, X. Salgado, S. Sakas, S. de la Selva sheʼrlari, E. Robleto romanlari shuhrat qozondi. 30-y.lardan keyin koʻpgina shoir va yozuvchilar taʼq-ibga uchradi. Somosa rejimi agdaril-gach, adabiyot gurkirab rivojlandi. J. Belli, E. Ilyeskas, K. Peres Alonso, E. Gutyerres, Fanor Telyes, X. Valye-Kastilo kabi shoirlar ozodlikni madh etuvchi sheʼrlar yaratishdi. Adiblardan L.A. Kabrales, B.Morales, S. Ramires asarlari shuhrat qozondi.

 

== Meʼmorligi va tasviriy sanʼati ==

larda qurilgan cherkovlarda barokko (Leondagi sobor, 1747— 1825), soʻng klassitsizm (Granadadagi San-Fransisko cherkovi, 1862) uslu-biga xos naqshlar bilan bezatilgan. 20-a.da Managua sh.da zamonaviy meʼmorlik uslubida qurilgan imoratlar paydo boʻldi (meʼmor P. Dambax va b.). Keyingi asrlarda tasviriy sanʼat ravnaq topdi. Zamonaviy ustalardan rassom A. Alonso Rochi, oʻymakor X. Amador Lira, gravyurachi S. _l^_:__2_ Baraonalar mashhur.

 

<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->

 

'''Nikaragua''' (Nikaragua Respublikasi) poytaxti — [[Managua]] shahri. [[BMT]] aʼzosi

 

{{Shimoliy Amerika mamlakatlari}}

[[Turkum:Amerika]]

[[Turkum:Davlatlar]]

[[Turkum:BMT aʼzolari]]