19-Aprel 2013, 17:50 dagi koʻrinishi tahrirlash CoderSIBot (munozara \| hissa) Botlar 187 765 edits Maqolaga matn qoʻshildi ← Avvalgi tahrir		24-Dekabr 2014, 13:55 dagi koʻrinishi tahrirlash bekor qilish IanraBot (munozara \| hissa) 1 365 edits k clean up, replaced: m3 → m³ using AWB Keyingi tahrir →
Qator 4: '''Magniy''' (Magnesium), Mg — Mendeleyev davriy sistemasining II guruhiga mansub kimyoviy element; ishkoriy - yer metallarga kiradi. Tartib rakami 12, at. m. 24,305. Tabiiy M. 3 ta barqaror izotopdan iborat. 24Mg (78,60%), 25Mg (10,11%), 26Mg (11,29%). Uchta sunʼiy radioaktiv izotopi (23Mg, 27Mg, 28Mg) olingan. M.ni 1808 i. dastlab ingliz fizigi A. Devi amalgama holida olgan. 1829 y.da fransuz kimyogari A. Byussi magniy xloridga kaliy bugʻi taʼsir ettirib, M.ni metall holida ajratib olgan. M. massa jihatidan yer poʻstining 2,35% ni tashkil qiladi. M.ning 100 dan ortiq minerallari boʻlib, ulardan dolomit, forsterit yoki olivin, magnezii, karnallit va b. ahamiyatlidir. Olivin jinslarining yuvilishidan ilonizi serpentin minerali hosil boʻladi. Uning tolasimon turi asbest deyiladi. Ilon-izisimonlar chuqur yer osti karbonat angidrid gazlarining taʼsirida parchalanishi natijasida talk jinslariga aylanadi. Tula parchalanganda esa magnezit (MgCO3)ra oʻtadi. Ohaktoshlar MgCl2 eritmalari taʼsirida dolomitga MgCa(CO3)2 aylanadi. Oʻzbekistondagi dolomit konlarining eng kattasi Samarqand viloyatida joylashgan. Dengiz suvida 0,38%; baʼzi koʻllar suvida 30% magniy xlorid boʻladi. M. kumushdek oq, yumshoq, choʻziluvchan, yengil metall, havoda yupqa oksid parda bilan qoplanib, qoramtir tusga kiradi. Bu parda uni keyingi oksidlanishdan saqpaydi. M.ning zichligi 1740  kg/m3m³, suyuklanish t-rasi 650°, kaynash t-rasi 1105°. M. birikmalarida 2 valentli. Kimyoviy jihatdan juda faol metall. Havoda qizdirilganda koʻzni qamashtiruvchi oq shuʼla chiqarib yonadi va oq rangli magniy oksid MgO, qisman koʻkimtir magniy nitrit Mg3N2 hosil qiladi. Xona haroratida suv bilan reaksiyaga kirishmaydi. Qaynatilganda esa suvdan sekin-asta vodorodni ajratib chiqaradi. Suv bugʻi bilan 400° da shiddatli reaksiyaga kirishadi. Qizdirilganda azot, oltingugurt, galogenlar va b. metallmaslar bilan birikadi. Suyultirilgan kislotalarda oson erib, vodorod ajratib chikaradi. Oddiy sharoitda ishqorlarning suvdagi eritmasida erimaydi. Vodorodli muhitda 400—500° gacha qizdirilganda gidrid MgH2 hosil qiladi. M.ni 500—600° gacha oltingugurt yoki SO2 va H2S bilan qizdirilganda sulfid MgS hosil boʻladi. MgF2 himoya pardasini hosil qila olishi sababli ftorid kislotada erimaydi. Ishqoriy bikarbonat va ammoniy tuzlari eritmalarida eriydi. M.ning barcha tuzlari rangsiz, achchiq, suvda yaxshi eriydi. M. koʻpgina metallar bilan qotishmalar hosil qiladi. M. oʻsimlik va hayvonlar organizmining ajralmas qismidir. Baʼzi suv oʻtlari, foraminiferalar, ohakli bulutlar M. konsentratlari hisoblanadi (ular tarkibida 3—4% gacha M. boʻladi). M. oʻsimliklarning yashil pigmenti — xlorofill tarkibiga kiradi. Qator 17: * Eydenzon M. A., Magniy, M., 1969;Ivanov A. I., Lyandres M. B., Prokofyev O. V., Proizvodstvo magniya, M., 1979. Temir Otaqoʻziyev. <ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref> <!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri --> '''Magniy''' - [[unsurlar davriy jadvali]]ning 12 unsuri, [[ishqor]]iy [[metall]]. {{davriy jadval}} {{chem-stub}}▼ [[Turkum:Kimyo]]▼ [[Turkum:Kimyoviy unsur]]▼ == Manbalar == {{manbalar}} {{OʻzME}} ▲[[Turkum:Kimyo]] ▲[[Turkum:Kimyoviy unsur]] ▲{{chem-stub}}

Magniy: Versiyalar orasidagi farq