Chagʻoniyon: Versiyalar orasidagi farq

'''Chagʻoniyon''' (arab. Sagʻoniyon) - Surxondaryo (Chagʻonrud)ning oʻrta va yuqori oqimi boʻylarida joylashgan tarixiymadaniy viloyat. Dastlab Syuan Szan tomonidan (mil. taxm. 630 y.) qayd etilgan. Bu hududda insonlar yashaganligining eng qad. izlari mezolit va neolit davrlariga oid. Mil. av. 2ming yillikning 2yarmida bu yerda ilk dehqonchilik manzilgohlari (Moʻlalitepa), mil. av. 1ming yillik oʻrtasida esa ilk shahar (Qiziltepa) vujudga kelgan. Mil. av. 1a. — mil. 1a.daCh. yuyechjiylar davlatining asosiy markazlaridan biri boʻlgan. Mil. 1—3-a.lardaCh. Kushon podsholigi tarkibiga kirgan. Ch.ning iqtisodi va madaniyati bu davrda ravnaq topgan, koʻplab shahar va qishloklar vujudga kelgan, tovarpul munosabatlari, sugʻorma dehqonchilik, turli kasbhunarlar, tasviriy va amaliy sanʼat (ayniqsa, haykaltaroshlik) rivojlangan (Xolchayo’n, Dalvarzintepa). Mil. 3—4-a.larning 2yarmida Ch. sosoniy kushonshoxdar qoʻl ostida boʻlgan. Mil. 5-a.ning 2yarmi — 6-a.da viloyat avval Eftaliylar, soʻngra Sosoniylar davlati tarkibiga kirgan. 6-a.ning 2yarmidan — 8-a.ning 2yarmigacha Ch.ni mahalliy sulola boshqargan, u nomigagina Toxaristonning oliy hukmdorlari — turkiy yabgʻularga boʻysungan. Ch.ning ayrim hukmdorlari — xidevlar yoki chagʻonxudotlarning ismlari yozma, epigrafik va numizmatik maʼlumotlar boʻyicha aniqlangan: Fagʻanish, Sashr, Zarin, Turontosh, Tish, Xnar. Mil. 7-a.ning 2yarmida Ch.ga arablar kirib kelgan, ular 8-a. oxirida mahalliy sulolani tugatganlar. 9-a. ning oʻrtasi yoxud 2yarmidan 11 a. boshigacha Ch. — somoniylarning eng qudratli yarim mustaqil vassallaridan hisoblangan muxtojiylar sulolasidan boʻlgan hokimlarning merosiy mulki boʻlgan. Bu sulola amirlari Abu Bakr Muhammad bin Muzaffar (940/941 y. v.e.), ayniqsa, Ahmad bin Abu Bakr Muhammad — Abu Ali Chagoniy (955/956 y.) Somoniylar saroyida eng muhim maʼmuriy mansablarni (jumladan, Xuroson noibi va sipohsolorlik) egallaganlar. Muxtojiylar davrida Ch. tarkibiga hozirgi Surxondaryo viloyatidan tashqari Tojikistonning shim.gʻarbidagi Shuman va Oxarun viloyatlari kirgan. Ch. poytaxti ham Sagʻoniyon deb atalib, Denovdan 6 km jan.sharqsagi Budroch sh. xarobasi oʻrnida boʻlgan. Chagʻoniyon (Sagʻoniyon) sh. bu davrda Markaziy Osiyoning eng yirik iqgasodiy va madaniy markazlaridan biri boʻlgan. Ch. Amiri Axmad bin Muhammad esa koʻplab buyuk shoirlar (Daqiqiy, Farruxiy, Manjuqiy) homiysi (mamdux) sifatida Sharqsa shuhrat qozongan. 11a.ning 1yarmida Ch. maʼlum darajada qoraxoniylarga qaram boʻlgan, ayrim vaqtlarda u mustaqil mulk hisoblangan. 11a.ning 2yarmi — 11-a.ning 1yarmida Ch. Saljuqiylar davlati tarkibiga kirgan. 11-a.ning 2yarmi — 13-a. bopsh Ch.ni qoraxoniylar, qarluklar, gʻuriylar, xorazmshoxlar idora ztgan. Moʻgʻullar istilosidan soʻng 13a. oʻrtasida Ch. Chigʻatoyxonning nabirasi Yesun Tuvaning , soʻngra uning oʻgʻli Barokning merosiy mulkiga aylangan. Bu davrda Yangi shahar ilgarigi rabod oʻrnida vujudga kelib 16-a. boshiga qadar mavjud boʻlgan, soʻngra Shayboniyxon tomonidan bosib olintan. Shundan soʻng asosiy markaz Dehinav (hoz. Denov)ga koʻchgan.▼