Iosif Stalin: Versiyalar orasidagi farq

Millati [[gurji]] boʻlgan Stalinning haqiqiy ism-sharifi '''Ioseb Jugʻashvili''' boʻlib, uni qisqacha '''Soso''' deb chaqirishar edi. [[Oktabr inqilobi]]ga qadar Jugʻashvili koʻp taxallus va partiya laqablaridan foydalangan. Asosan '''Besoshvili''', '''Nijeradze''', '''Chijikov''', '''Ivanovich'''; eng mashhuri — '''Koba'''. „Stalin“ taxallusining kelib chiqishi bahsli: baʼzilar uni ruscha „stal“ („stal“ — [[poʻlat]]), boshqalar esa adib E. Stalinski sharifidan ilhomlangan deyishadi.

STALIN (Jugashvili) Iosif Vissarionovich (laqabi — Koba, Coco va b.boshqalar) (1878, Gruziyaning Gori sh. — 1953.5.3, Moskva) — SSSRning mustabid hukmdori. Etikdoʻz oilasida tugʻilgan. Gori diniy bilim yurtini tugatgach (1894), Tiflis diniy seminariyasida oʻqigan (inqilobiy faoliyati uchun 1899 y. haydalgan). 1898 y. RSDRP tarkibidagi Gruziya "Mesamedasi" sotsialdemokratik tashkilotiga kirgan. 1902—13 y.lardayillarda 6 marta qamaldi, surgun qilindi, 4 marta qamoq va surgundan qochdi. 1903 y.danyildan bolsheviklarga qoʻshildi. 1907 y.dayilda RSDRP Boku komitetining rahbarlaridan biri. V. I. Lenin tarafdori, uning tashabbusi bilan 1912 y.dayilda RSDRP MK va MK Rus byurosiga kooptatsiya qilingan (sirtdan kiritilgan). 1917 y. "Pravda" gaz. taxrir hayʼati, RSDRP (b) MK Siyosiy byurosi, Harbiyinqilobiy markaz aʼzosi. 1917—22 y.lardayillarda millatlar ishi boʻyicha xalq komissari, ayni vaktdavaqtda 1919—22 y.lardayillarda davlat nazorati xalq komissari, 1918 y.danyildan Rossiya Harbiy inqilobiy kengashi aʼzosi. 1922—53 y.laryillar partiya MK bosh kotibi.

20y.larda partiya va davlatda yetakchi boʻlish uchun kurash davomida, partiya apparati va siyosiy fitnalardan foydalanib, partiyaga bosh boʻlib oldi va mamlakatda mustabid rejimni oʻrnatdi. Mamlakatni jadal industrlashtirish va majburiy kollektivlashtirish siyosatini oʻtkazdi. 20y.larning oxiri — 30y.larda haqiqiy va gumon qilingan raqiblarini yoʻq kildi. Ommaviy terror tashabbuskori boʻldi. 30y.larning oxiridan fashistlar Germaniyasi bilan yakinlashish siyosatini tutdi (q. [[Sovet-German bitimlari (1939]])), bu hol 2-jahon urushida xalqfojiasiga olib keldi. 1941 y.danyildan SSSRXKS (Ministrlar Soveti) raisi. Urush yillarida S. Davlat Mudofaa komiteti raisi, Mudofaa xalq, komissari, Oliy Bosh koʻmondon. 1946—47 y.lardayillarda SSSR Qurolli kuchlari vaziri. Sovet Ittifoqi Mapshali (1943), generalissimus (1945). Urush yillarida S. AQSH prezidenti F.D. Ruzvelt va Buyuk Britaniya bosh vaziri U. Cherchill bilan birga gitlerchilarga qarshi harbiy ittifoq (koalitsiya) tuzdi. Urush tugagandan soʻng u "jahrn sotsialistax tizimi"ni yaratishning gʻoyaviy rahnomasi va amaliyotchisi boʻlib qoldi, bu hol "sovuq urush" hamda SSSR bilan AQSH oʻrtasidagi harbiy-siyosiy qaramaqarshilikni keltirib chiqargan va qurollanish poygasini kuchaytirgan.

"Marksizm va milliy masala" (1912), "Oktyabr revolyusiyasi va rus kommunistlarining taktikasi" (1924), "Leninizm asoslari toʻgʻrisida" (1924), "Buyuk burilish yili" (1929). "Dialektik va tarixiy materializm toʻgʻrisida" (1938), "Marksizm va tilshunoslik masalalari" (1950) va b.boshqa asarlarida oʻz siyosatini nazariy asoslashga uringan. S. tiriklik chogʻida, xuddi Lenin singari uning karashlari mutlaqlashtirildi, faoliyati va shaxsiy hayoti ilohiylashtirildi. KPSSning 20sʼyezdi (1956)da N.S. Xrushchyov S. shaxsiga sigʻinishni va uning faoliyatini keskin krraladi. Keyinchalik mamlakatning kommun istik rahbarlari S.ni siyosiy reabilitatsiya kilishga bir necha bor urindilar.