Natriy: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k clean up, replaced: m3 → m³ (9) using AWB |
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: q.x. → qishloq xoʻjaligi, N.s. → {{subst:FULLPAGENAME}} (2), t-ra → temperatura (13), y.da → yilda, va b. → va boshqa (3) using AWB |
||
Qator 2:
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Natriy''' (arab, natrun, yun. nitron — tabiiy soda; lot. natrium), Na — Mendeleyev davriy sistemasining 1 guruhiga mansub kimyoviy element. Ishkr-riy metall. Tartib rakami 11, at. m. 22,9898. Bitta tabiiy izotopi 23Na bor. Sunʼiy radioaktiv izotoplaridan 23Na va 24Na muhim. N.ning tabiiy birikmalari — osh tuzi NaCl, soda Na2CO3 qadimdan maʼlum. Metall holidagi N.ni 1807
N. — kumush kabi oq, yumshoq metall; pichoq bilan oson kesiladi. Zichligi 0,968 g/sm³ (20° da), suyuqlanish
N. osh tuzi NaCl ni elektrolizlab olinadi. N. juda faol metall boʻlgani uchun kerosinda saqlanishi kerak. Uni kavsharlab bekitilgan idish yoki maxsus sisternada tashish mumkin. N.ni ishlatishda maxsus korjoma, qoʻlqop kiyib, koʻzoynak taqish lozim. Ish joyi yongʻinga qarshi vositalar bilan jihozlanishi zarur. N. bor joyda yongʻinni suv bilan oʻchirish mumkin emas, aks holda portlash yuz beradi.
N. (oʻzi yoki qotishmasi) aviatsiya dvi-gatellarida, yadro reaktorlarida, maxsus yoritkichlarda, metallurgiyada (qay-taruvchi sifatida va qotishmalar olishda) va tetraetilqoʻrgʻoshin olishda, birikmalari tibbiyotda kasalliklarni davolashda,
Natriy birikmalari. Natriy bikarbonat, ichimlik soda — NaHCO3 rangsiz monoklin panjarali kristall modda, zichligi 2,16—2,22 g/sm³. Kizdirilganda 50° dayoq oʻzidan karbonat angidrid SO2 ni chiqara boshlaydi. 100—150° da butunlay parchala-nib, natriy karbonat Na2CO3 ga aylanadi. Suvda 20° da 8,8%, 60° da 14,1% eriydi. Natriy karbonatga SO2 taʼsir ettirib olinadi. Oziq-ovqat sanoatida, tibbiyotda va oʻt oʻchiruvchi modda sifatida ishlatiladi (q. [[Soda]]).
Natriy bromid, NaBr — bromid kislota (NVg)ning natriyli tuzi. Rangsiz gigroskopik kristall modda, zichligi 3,20 g/sm³, suyuqlanish
Natriy yodid, Nal — rangsiz kristall modda, zichligi 3,665 g/sm³, suyuqlanish
Natriy silikatlar — silikat kislotalarning natriyli tuzlari, natriy metasilikat (Na2SiO3), natriy ortosilikat (Na4SiO4), natriy pirosilikat (Na6Si07), natriy bisilikat (Na2SiO5), natriy trisilikat (Na2Si3O7). Suvda eriganda quyuq kolloid eritma hosil qiladi. Natriy me-tasilikatning 1, 5, 6, 8 va 9 molekula suvli, natriy pirosilikatning 3,5 va 11 molekula suvli kislotallogidratlari mavjud.
Natriy metasilikat shishasimon amorf modda. Zichligi 2,614 g/sm³, suyuklanish
Natriy tiosulfat (natriy giposulfit), Na2S2O32H2O — rangsiz, yaltiroq kristall modda, zichligi 2,119 g/sm³. Suvsiz Na2S2O3 ok, poroshok, ochiq havoda faqat bir necha kun barqaror. Nam havoda tez oksidlanadi. Spirtda erimaydi. 100 g suvda 20° da 70,2 g eriydi. Suvdagi eritmasi havodan kislorod yutadi . Oltingugurtni natriy sulfatning issiq eritmasida eritib: Na2SO3+S=Na2S2O3; natriy gidrosulfidni natriy bi-sulfitga taʼsir ettirib: 2NaHS + 4NaHSO3 = 3Na2S2O3+ ZN2O va
Natriy fosfatlar — meta-, orto- va pirofosfat kislotalarning natriy tuzlari. Ortofosfat kislota uch xil fosfat hosil qiladi, Mas, mononatriy fosfat (NaH2PO4), dinatriy fosfat (Na2HPO4); trinatriy fosfat (Na3PO4). Agar NaH2PO4 qizdirilsa, oʻzidan suv chiqarib natri y gidropirofosfat (Na2H2P2O7) ga, yanada kuchliroq qizdirilsa, polimer modda — natriy geksametafosfat (NaPO3)6 ga aylanadi. Agar Na2HPO4 qizdirilsa, natriy pirofosfat (Na4P2O7) hosil boʻladi.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
|