Senegal: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: q.x. → qishloq xoʻjaligi (3), I.ch. → {{subst:FULLPAGENAME}}, inti → instituti, Mayd. → Maydoni, y.da → yilda (17), va b. → va boshqa (9) using AWB |
|||
Qator 3:
[[File:Flag of Senegal.svg|right|200px]]
[[Tasvir:LocationWesternAfrica.png|right|thumbnail|350px]]
'''Senegal''' (Senegal), Senegal Respublikasi (République du Sénégal) — Gʻarbiy Afrikada joylashgan davlat.
==Davlat tuzumi==
S — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 2001 y. 7 yanv.da maʼqullangan. Davlat boshligʻi — prezident (2000
==Tabiati==
S hududining aksariyat qismi Atlantika okeani sohiliga qarab pasayib boradigan pastbaland tekislikdan iborat. Shim.dagi sohil chizigʻi tekis, jan.da daryolarning estuariylari bilan biroz parchalangan. S. hududida temir ruda, fosforit, alyumofosfat, qalay, mis, ohaktosh, volfram, tantal, toshtuz, boksit, neft, niobiy, marmar konlari topilgan. Iklimi subekvatorial, shim.da quruq va jan.da nam iqlim. Oʻrtacha oylik tra yil davomida deyarli oʻzgarmaydi (yanv.da 23°, iyulda 28°). Yillik yogʻin shim.da 250–300 mm dan jan.da 1500 mm gacha. Yirik daryolari — Senegal, Gambiya va Kazamans. Qizilqoʻngʻir tuproklar koʻproq uchraydi. Shim.da chala choʻl oʻsimliklari usadi, krlgan joylarda savannalar va siyrak oʻrmonlar bor. Hayvonot dunyosi: savannalarda kiyik, milliy bogʻlarda chiyaboʻri, sirtlon, qoplonlar yashaydi. Kemiruvchilar, qushlar, sudralib yuruvchilar va hasharot koʻp. Qirgʻoq boʻyi suvlari baliqqa boy. Tabiatni saklash maqsadida Juj, NiokoloKoba, DeltaSaluma va
Aholisining koʻpchilik qismini (87%) gʻarbiy atlantika tillari oilasiga kiruvchi volof, fulbe, serer, diola va
==Tarixi==
S. hududida paleolit davrida manzilgoxlar paydo boʻlgan. Oʻrta asrlarda bu yerlar toʻla yoki qisman Gana, Mali, Songay davlatlari tarkibiga kirgan. 9—18-a.larda S hududida bir necha davlat paydo boʻlgan. 15-a.da bu yerga portugallar bostirib kirib, fil suyagi, aqoqiyo, oltin qumni tashib keta boshlagan, 16-a.dan qul savdosini avj oldirgan. 17-a.dan fransuzlarning kirib kelishi boshlangan. 1895 y. S hududi Fransuz Gʻarbiy Afrikasi tarkibiga kiritildi. 1-jahon urushidan keyin S.da dastlabki siyosiy tashkilotlar vujudga keldi. 1939— 45
Siyosiy partiyalari va kasaba uyushmalari. Sotsializm va birlik harakati partiyasi, 1981 y. asos solingan; Demokratik ittifoq — Mehnat partiyasini tuzish harakati partiyasi, 1974 y. tuzilgan; Milliy demokratik birlashma partiyasi, 1976 y. tashkil etilgan; Mustaqillik va mehnat partiyasi, 1957 y. asos solingan sobiq S. mustaqilligi afrikaliklar partiyasi yoʻlining davomchisi, taʼsis qurultoyi 1981 y. oʻtkazilgan; S. demokratik partiyasi, 1974 y. tuzilgan; S. sotsialistik partiyasi, 1948 y. asos solingan; Demokratik yangilanish partiyasi, 1997 y. tashkil etilgan. S. meqnatkashlari milliy konfederatsiyasi, 1969 y. tuzilgan.
==Xujaligi==
S. — iqtisodiy zaif agrar mamlakat. Yalpi mahsulotda
Maorifi, ilmiy va madaniy-maʼrifiy muassasalari. Taʼlim tizimi fransuzcha uslubda tashkil topgan. Birinchi boshlangʻich maktab 1816 y., birinchi kollej 1843 y. ochilgan. Mustaqillik eʼlon qilingan paytda aholining 95% savodsiz edi. 1963 y. 6 yoshdan 12 yoshgacha majburiy boshlangʻich taʼlim toʻgʻrisida qonun qabul qilindi. Boshlangʻich maktab 6 y.lik. Oʻrta maktabda oʻqish 7 yil: 4 y. toʻliqsiz oʻrta (kollej) va 3 y. toʻliqoʻrta (litsey). Hunartexnika taʼlimi boshlangʻich maktab negizidagi hunar maktabida (3 y.), texnika kollejida (4 y.), texnika litseyida (7 y.) amalga oshiriladi. Oliy taʼlim tizimida Dakar un-ti (1949), Gor mutatsiya un-ti faoliyat koʻrsatadi. Ularda oʻqish muddati 4
Ilmiy muassasalarning kupi Dakar un-ti tarkibiga kiradi, ularning eng yirigi Qora Afrika Fundamental
Matbuoti, radioeshittirishi va telakoʻrsatuvi. Eng muhim gaz. va jur.lari: "Soley" ("Quyosh", kundalik umummilliy gaz., 1970
Adabiyoti fransuz va mahalliy tillarda. S.da baxshigriotlar ijro etadigan qad. ogʻzaki sheʼriy anʼana mavjud. Mustaqillik eʼlon qilingandan keyin mahalliy milliy tillarda yozuv paydo boʻla boshladi. Bakari Dialloning oʻz hayoti asosida yozgan "KuchSahovat" qissasi (1926, birinchi adabiy asar hisoblanadi)dan soʻng Usmon Sose Diopning "Karim" (1935), "Parij saroblari" (1937) romanlari bosilib chiqdi. 2-jahon urushidan soʻng adabiyotning rivoji jadallashdi. L. Sengorning chuqur milliy sheʼriyati xalqni ozodlik kurashiga ruhlantirdi. 50—60y.larda Abdulay Saji, Shayx Hamidu Kan, U. Semben romanlari dunyo yuzini koʻrdi. U. Semben "Vatanim mening , oʻktam xalqim mening", "Harmattan — issiq shamol" romanlarini milliy ozodlik kurashi mavzuiga bagʻishladi. Yosh avlodga mansub shoirlardan Malik Fall va Ibrohim Sourang , dramaturglardan Lamin Diakxate, Amadu Sisse Dia, Mamadu Traore Diop va Sheyk Ndaolar ijtimoiy muammolarga, xalqning qahramonona oʻtmishiga koʻp eʼtibor berdilar.
==Meʼmorligi va tasviriy sanʼati==
Oʻrta asrlar madaniyat yodgorliklaridan unchalik baland boʻlmagan doirasimon daxmalar, toʻgʻri burchakli va doira kesimli megalitmengirlar (12—14-a.lar, Tambakunda yaqinida), zoʻr mahorat bilan ishlangan zargarlik buyumlari: kumush va tilla marjonlar, turli zebziynatlar, sopol va mis idishlar saqlanib qolgan. Aholining turar joylari shoxshabbadan toʻrtburchak shaklda ishlangan tomi toʻrt nishabli chaylalar boʻlib, sirti va ichi loy bilan suvaladi (garbiy tumanlarda), aylanma shakldagi kulbalar tomi konus tarzida oʻtoʻlan bilan yopiladi, toʻgʻri burchakli bostirma kulbalar ham uchraydi (sharqiy tumanlarda). Peshayvon bilan oʻralgan choʻziq doirasimon turar joylar jan. tumanlarga xosdir. Ularning old tomoni qizil va koʻk rangda jonivorlar va zamonaviy texnika — samolyot hamda paroxod rasmlari bilan bezatiladi. S.ga islom dini kirib kelishi tufayli machitlar kurila boshladi. Ular orasida Tubadagi taqasimon ravokdi machit diqqatga sazavordir. U hovlisining atrofi peshayvonlar va toʻrt tarafi 8 qirrali minoralardan iborat qilib, Shim. Afrikaning oʻrta asrlar meʼmorligi uslubida qurilgan. 20-a.da shaharlarda (asosan, Dakarda) zamonaviy turar joylar, f-ka, meqmonxona, maʼmuriy binolar qurishga kirishildi. Koʻp qavatli uylar oftob toʻsqich qurilmalar bilan tropik iqlimga moslab fransuz funksionalizmi ruhida qurildi. 1960
==Musiqasi==
S. musiqasi qadimdan Gvineya, Mali, SyerraLeone va
Teatrining rivojlanishida xalq baxshilari — griotlar koʻp ijodiy mehnat qildilar. Dastlabki teatrlar maktablarda tashkil etildi. 1933 y. Dakardagi Uilyam Ponti nomidagi maktab teatrida Afrika hayotidan hikoya qiluvchi spektakllar fransuz tilida sahnalashtirildi. Mamlakat mustaqillikka erishgach, S. teatri rivojlanib, Afrika mamlakatlari orasida yetakchi boʻlib qoldi. 1961 y. Milliy balet ansambli tashkil etildi, uning dasturida raqs, pantomima, musiqali drama va vokal sahnalar bor. 1965 y. Dakarda milliy teatr binosi qurildi. Havaskorlik teatri rivoj topdi. 1969 y. Havaskorlik teatri federatsiyasiga aylantirildi.
==Kinosi==
20-a.ning 50y.larida Fransiyada taʼlim olayotgan afrikalik talabalar hayotini tasvirlovchi "Senadagi Afrika" (1955, rej.lar P. Vyeyra, M.Sarr) filmi S. kinematografiyasi boshlanishiga turtki boʻldi. S. mustaqilligi eʼlon qilingach, "Millatning tugʻilishi" (1961) va "Lamb" (1963, rej. P. Vyeyra), "Tubadagi katta ibodatxona" (1961, rej. B. Sengor) va
== Manbalar ==
|