Gvineya-Bisau: Versiyalar orasidagi farq

'''Gvineya-Bisau''' (Guine-Bissau), Gvineya-Bisau Respublikasi (Republics da Guine-Bissau) — Gʻarbiy Afrikadagi davlat. Atlantika okeani sohilida. G.-B. tarkibiga materik qismidan tashqari Bʼlama va Bijagosh o. lari kiradi. Maydoni 36,1 ming km{{sup|2}}. Aholisi 1,1 mln. kishi (1990-yillar oxiri). Poytaxti — Bisau sh.shahri Maʼmuriy jihatdan Bisau muxtor sektori, 8 okrug va 37 tumanga boʻlinadi .

Davlat tuzumi. G.-B. — respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1991 y.yil mayda qabul qilingan. Davlat boshligʻi — prezident. U umumiy yashirin ovoz berish yoʻli bilan 5 y.yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi organi 102 deputatdan iborat bir palatali parlament — Millat xalq majlisi. Ijroiya hokimiyatni prezident amalga oshiradi, u hukumat aʼzolari va bosh vazirni tayinlaydi.

Tarixi. G.-B. xalqining qad. va oʻrta asrlardagi tarixi oʻrganilmagan. 15-a.asr dan boshlab Portugaliya mustamlakachilari hozirgi G.-B. hududini qul bozoriga aylantirdilar. 16 — 18-a.asr larda portugaliyalik qul savdogarlari bu yerda bir necha tayanch bazalar (Farin, Kasheu, Bisau va boshqalar) kurib, yuz minglab qullarni Amerika va Vest-Indiyaga olib ketdilar. 19-a.asr da Afrikani boʻlib olish boshlangan vaqtda Portugaliya G.-B. ustidan nazoratni yanada kuchaytirdi. 1879 y.yil alohida mustamlaka deb eʼlon qilindi.

G.-B. aholisi mustamlakachilarga qarshi keskin kurashib, tayanch bazalariga teztez hujum qilib turdi. 1908 y.yil mustamlakachilarga qarshi koʻtarilgan xalq qoʻzgʻoloni 1915 y.yil gacha davom etdi. 2jahon urushidan keyin milliy ozodlik harakati keng tuye oldi. 1951 y.yil da G.-B. Portugaliyaning "dengiz orti viloyati" maqomini olgan bulsada, mustamlaka holati oʻzgarmadi.

1956 y.yil da "Gvineya va Yashil Burun orollari mustaqillik Afrika partiyasi" mustaqillik kurashiga rahbarlik qildi. 1962 y.yil da qurolli kurash boshlanib, 1970 y.yil boshlarida mamlakatning oʻchdan ikki qismi mustamlakachilardan ozod qilindi va hukumatning mahalliy organlari tuzildi. 1972 y.yil mahalliy muxtoriyat huquqini oldi. Shu yili Millat xalq majlisiga deputatlar saylandi. 1973 y.yil 24 sent.sentabr da Millat xalq majlisining birinchi sessiyasi mustaqil G.-B. Respublikasi tuzilganligini eʼlon qildi. Portugaliyadagi fashistlar rejimi agʻdarilgach (1974), Portugaliyaning yangi hukumati 1974 y.yil 10 sent.dasentabrda G.-B. mustaqilligini tan oldi. G.-B. 1974 y.yil dan BMT aʼzosi. Milliy bayrami — 24 sent.sentabr — Mustaqillik kuni (1973).

Snyosiy partiyalari, kasaba uyushmalari. Gvineya va Kabo-Verde mustaqilligi afrikaliklar partiyasi, 1956 y.yil da tuzilgan; Birlashgan sotsial-demokratik partiya, 1991 y.yil da tuzilgan; G.-B. qarshilik koʻrsatish partiyasi — Ba-Fata harakati, 1986 y.yil da tuzilgan; Ijtimoiy yangilanish partiyasi, 1992 y.yil da tuzilgan. G.-B. mehnatkashlari milliy birligi kasaba uyushmasi, 1961 y.yil da asos solingan, Jahon kasaba uyushmalari federatsiyasi va Afrika kasaba uyushmalari birligi tashkilotiga kiradi.

Xujaligi. G.-B — iqtisodiy jihatdan zaif rivojlangan agrar mamlakat. Mustamlakachilarning koʻp asrlik hukmronligi natijasida mamlakat iqtisodiyoti qoloq, monokultura yoʻnalishida boʻlib, yarim kustar sanoatga ega. Hukumat bir yoqlama rivojlanishga barham berish choralarini koʻrmoqda. Yalpi ichki mahsulotda q.qishloq x.xoʻjaligi ning ulushi 40%, sanoatning ulushi 10 %. Mehnatga yaroqli aholining 80% q.qishloq x.xoʻjaligi da band. Asosiy q.qishloq x.xoʻjaligi tovar mahsulotlari: yer yongʻoq, palma magʻizi, yogʻi va boshqa Paxta, kanakunjut, kauchukli oʻsimliklar, sholi ham yetishtiriladi. Chorvachilikda qoramol, choʻchqa, echki, qoʻy boqiladi. Baliqovlanadi .

Sanoati q.qishloq x.xoʻjaligi mahsulotlarini dastlabki qayta ishlaydigai korxonalardan iborat. Yer yongʻoq tozalovchi va sholi oqpovchi zavodlar, yer yongʻoq va palma yogʻi ishlab chiqaradigan f-ka, yogʻoch tilish, gʻisht zavodlari, sovungarlik va sellyuloza zavodlari, kema taʼmirlash ustaxonalari bor. Qimmatbaho yogʻoch tayyorlanadi. Gvineya-Bisau yoʻq. Avtomobil yoʻllarining uz. 4,6 ming km. Ichki suv yullarining uz. — 1,8 ming km. Bisau sh.shahri da xalqaro aeroport bor. Dengiz portlari: Bisau, Bolama, Kasheu. Chetga yer yongʻoq. palma yogʻi va magʻizi, kauchuk, yogʻoch va yogʻoch materiallari chiqariladi. Chetdan sement, gazlama, neft mahsulotlari, oziq-ovqat, tamaki keltiriladi. Tashqi savdodagi asosiy mijozlari: Portugaliya, Ispaniya, Fransiya, Shvesiya, AQSH, Senegal. Pul birligi — Afrika franki.

Maorifi. Mustamlakachilik davrida koʻpchilik afrikaliklar uchun faqat 2 y.likyillik boshlangʻich maktablar bor edi. 4 y.likyillik boshlangʻich va 7 y.likyillik oʻrta maktablarda yevropaliklar va duragaylar oʻqigan. Mustaqillikka erishilgandan soʻng 7 yoshdan 13 yoshgacha boʻlgan bolalarning majburiy bepul umumiy taʼlimi toʻgʻrisidagi qonun joriy etildi. Boshlangʻich maktabdagi oʻqish muddati — 4 y.yil, oʻrta oʻquv yurtlarida —7 y.yil Bundan tashkari 6 y.likyillik boshlangʻich va 3 y.likyillik toʻliqsiz oʻrta maktab negizida toʻliq oʻrta maʼlumot beradigan 2 y.likyillik litseylar mavjud. Mamlakatda oliy oʻquv yurti yoʻq. Yoshlar oliy maʼlumotni chet ellarda oladi. Oʻqituvchilar tayyorlovchi kurslar mavjud .