|
'''Pekin''', (xitoycha — shim. poytaxt) — Xitoyning poytaxti. Siyosiy, iqtisodiy, ilmiy va madaniy markazi. Kattaligi jihatidan mamla-katda Shanxaydan keyin 2-oʻrinda. Buyuk Xitoy tekisligining shim. qismida, uch tomondan togʻlar bilan oʻralgan. Iqlimi moʻʼtadil, mussonli iqlim. Yanv.ning oʻrtachat-rasi —4,6°, iyulniki 26°. Yillik yogʻin 636 mm. Aholisi 12 mln. kishi (1999, shahar atrofi bilan). P. aloxdsa maʼmuriy birlik qilib ajratilgan.
P. — Xitoyning eng qad. shaqarlaridan. Mil.av.Miloddan avvalgi 2-ming yillikdayoq hozirgi P. oʻrnida aholi yashaganligi maʼlum. Mil.av.Miloddan avvalgi 1-mingyillik —mil.—milodiy 10-a.asr man-balarida shahar Szi deb atalgan. 10-a.daasrda Shim. Xitoyni kidanlar bosib olgach, nomi Sitszin deb oʻzgartirilgan (936). Keyinchalik shahar kidanlar davlatining jan. poytaxti — Nanszin boʻlib qolgan (937), 1153 yildan Szin davlati poytaxti. Bu davrda u Dasin (Chjundu) deb nomlangan. 1215 yilda shaharni moʻgʻullar istilo qilgan. 1263 yilda Xubilay Dasinni moʻgʻullar saltanati poytaxtiga aylantirgan va unga Xonbaliq (buyuk poytaxt, xitoycha Dadu) deb nom qoʻygan. Moʻgʻullar sulolasi Yuan davrida (1280—1368) shahar oʻrtasidan Buyuk kanal kazilgan. 1368 yilda Xitoydan moʻgʻullar quvib chiqarilgach, Beypin deb atalgan. 1421 yilda Min imperiyasi (1368—1644) poytaxti. Bu davrdan boshlab shahar hozirgi nomda Beyszin (Pekin) deb atala boshlagan. Sin (manjurlar sulolasidan) davrida (1644—1911) P. imperiya poytaxti boʻlgan. 1912 i. Sin monarxiyasi tugatilgach, P. Xitoy Respublikasi poytaxti. 1927 y.yil hokimiyat gomindanchilar qoʻliga oʻtgach, poytaxt Nankinga koʻchirildi. P. yana Beypin deb atala boshladi. 1937—45 yillarda Beypin yaponlar qoʻl ostida boʻldi. 1945—49 yillarda unda gomindanchilar hukmronlik qildi. 1949 yilda ulardan ozod qili-nib Xitoy Xalq Respublikasi poytaxti deb eʼlon qilindi.
P. uzoq vaqt mamlakatning faqat maʼmuriy, harbiy va siyosiy markazi boʻlib keldi. Hunarmandchilik qadimdan rivojlangan boʻlib, chetga chiqarish uchun turli buyumlar tayyorlanar edi. Sanoati 1949 yildan rivojlana boshladi. P. — transport yoʻllarining yirik tuguni, mamlakatning yetakchi sanoat markazlaridan. Aeroporti xalqaro ahamiyatga ega. P. va uning chekkalarida metallurgiya, stanoksozlik, metallPekin shahridagi zamonaviy binolar. konstruksiyalar, avtomobilsozlik, q.qishloq x.xoʻjaligi, transport va energetika mashinasozligi, oziq-ovqat, elektrotexnika, telefon va radiotexnika, tibbiyot pri-borlari, sintetik va sunʼiy tola, toʻqimachilik, kimyo, neftni qayta ishlash, qurilish materiallari, poligrafiya, energetika korxonalari bor. Shahar yaqinida koʻmir qazib chiqariladi. Metropoliten qurilgan.
Meʼmorchiligida qad. xitoy shahar qurilishiga xos xususiyatlar — qalʼalarning devorlar bilan oʻralganligi, koʻchalar boʻylab shim.dan janubga va gʻarbdan sharqqa yoʻnalgan toʻrtburchak shakldagi turar joy kvartallari qurish asosiy oʻrinni egallaydi. 12-a.gaasrga oid paxsa devorlarning qoldiklariga qaraganda shahar hozirgi P.ning jan.-gʻar-biy qismida joylashgan. 13-a.daasrda shahar shim.ga tomon kengaya borgan. 1553 yilda atrofi gʻisht devor bilan oʻralgan "Tashqi shaxdr", oʻz navbatida, "Imperator shaxri" majmuasini oʻz ichiga olgan. Bu majmua tarkibida koʻplab saroylar, ibodatxonalar, pagodalar, bogʻlar, te-paliklar va koʻllar boʻlgan. "Imperator shahri"ning markazi — "Taqiqlangan shahar"ning jan. qismida "Osmon ibodatxonasi" ansambli (1420— 1530, 18-19-a.lardaasrlarda qayta qurilgan) joylashgan. P.ning bosh maydoni Tyan-anminda Xitoy kengashi binosi, Xitoy tarixi mu-zeyi, Millatlar madaniyati saroyi, koʻrgazma paviloni va boshqa imoratlar qurilgan. P. va uning atrofida juda koʻp bogʻ, saroy, ibodatxona va memorial ansambllar bor. P. — Xitoyning muhim fan va mada-niyat markazi. P. un-ti va boshka un-tlar, ped., tibbiyot, qishloq xoʻjaligi in-tlari, konservatoriya, Xitoy FA va botanika bogʻi, rasadxona bor. P.da mamlakatdagi eng yi-rik kutubxonalar, muzeylar, teatrlar, ilmiy tadqiqot in-tlari joylashgan.<ref>[[OʻzME]]. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil</ref>
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
|
