|
}}
'''Quva''' — Fargʻona viloyati Quva tumanidagi shahar (1974 yildan), tuman markazi. Fargʻona shahridan 40 km shim,-sharqda. Yaqin t.y.temir yoʻl stansiyasi Quva (4 km). Aholisi 40 ming kishi (2005). q. [[— Fargʻona vodiysidagi eng qad]]. shaharlardan biri. Shaharning vujudga kelishi va nomi xaqida turli rivoyatlar mavjud. "Fargʻona tarixi"ning muallifi Ibratning yozishicha, Q.Qubod (yoki Qubo) deb atalib, keyinchalik "Quva" shaklini olgan. q. [[va Davan davlati toʻgrisida dastlabki maʼlumotlar mil]]. av. 2-a.gaasrga mansub Xitoy manbalarida keltirilgan. Oʻsha davrda Q. kengayib qoʻhandiz, shahriston va rabod kabi uch qismdan iborat boʻlgan. Shahar tevaragi ikki qator qalin va baland mudofaa devori bilan oʻralgan. Rabodda baland (3,6 m) yaxlit tagkursi ustida budda ibodatxonasi qad koʻtargan (q. [[Quva budda ibodatxonasi]]). Ibodatxona 8-a.asr boshlarida arablar tomonidan vayron qilingan. 9—12-a.lardaasrlarda Q. Fargʻonaning yirik, koʻrkam va obod shahriga aylangan. Istaxriyning taʼkidlashicha, Q. kattaligi jihatidan Fargʻonada Axsikatdan keyin ikkinchi shahar hisoblangan. Ibn Havqalning yozishicha, Q. Sayxun (Sirdaryo)gacha yetib boradigan nahr sohilida qad koʻtargan. Uning marka-zida Registon maydoni, koʻhandizda jome masjidi, rabodida esa saroy, qamoqxona va bozorlari joylashgan. Q. moʻgʻullar istilosi oqibatida vayron etilib, 14—16-a.lardaasrlarda qasaba shaklidagi maskanga aylangan. Yoqut Hamaviy Q.ni katta shahar deb ataydi. Shahar Mahmud Qoshgʻariyning "Devonu lugʻotit turk" asariga ilova qilingan xaritasida koʻrsatilgan. Q.da hunarmandchilik rivojlangan. Temirchilik va shishasozlik yuksak darajaga yetgan, shaharning oʻz tangasi zarb qilingan. "Boburnoma"da Q. Andijondan 4 ogʻoch (farsax) narida joylashgan qishloq deb aytiladi.
Tarixchi A.Muhammadjonovning fikricha, shahar nomi "Qaviybod", "Qavobod" yoki "Qaybod" shakllarida talaffuz etilgan va qaviylarning qarorgohi, tojdor hukmdorning kayoniy taxti oʻrnatilgan qasr va mamlakatning bosh shahri — poytaxt maʼnosini anglatgan. Keyinchalik oʻzgarib Q. shaklini olgan.
Q.da 1956—60 yillarda Ya.Gʻulomov boshchiligida (V.D.Jukov, I.Ahrorov, V.A.Bulatova, A.Muhammadjonov, H.Muhamedov, M.Aminjonova) arxeologik qazishma ishlari olib borildi. Arxeologik maʼlumotlarga koʻra, oʻrta asrlarda Q.ning umumiy maydoni 100—120 ga ni tashkil etgan. Shundan shahriston 12 ga va uning shim.-sharqiy burchagidagi arki aʼlo 1 ga maydonni egallagan (shahriston va ark qoldiqlari hozirgigacha saqtangan). 1998 y.yil Ahmad agFargʻoniyning 1200 y.likyillik yubileyiga tayyorgarlik koʻrish vaqtida Q.da arxeologik qazishmalar olib borildi. Buning natijasida shahristonning jan. mudo-faa devori ostidan 8 m dan ziyod chuqurlikdan mil.miloddan av.avvalgi 2— 1 -a.larga oid moddiy madaniyat buyumlari topildi. 1998 yildagi qazishma ishlari natijasida shaharning uch darvozasi oʻrni aniqlandi, shahar xarobasi hududidan turar joy binolari majmuasi va uning shim.da 7—8-a.largaasrlarga oid budda ibodatxonasi hamda u yerdagi budda ilohlari haykallari topildi.
Q.dan bir qancha mashhur kishilar. xususan, Ahmad al-Fargʻoniy, Abu Nasr Ahmad ibn Muhammad al-Quboviy. Rukniddin Quboviy, Muhammad ibn Muhammad al-Quboviy, Abduqa-yum Vaxmiy, Shokirxon Hakimiy va boshqa yetishib chiqqan.
|
