Odam: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
k qisqartmalarni toʻliqlash, replaced: H. s. → {{subst:FULLPAGENAME}}, Hoz. → Hozirgi (2), va b. → va boshqa using AWB |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 4:
|image = human.svg
|image_caption = [[Pioneer]] kosmik kemlaridagi [[erkak]] va [[ayol]] surati.
|regnum = [[
|phylum =
|classis =
|ordo =
|familia = [[
|genus = ''[[
|species = '''''
|subspecies = '''''
|trinomial = ''
|trinomial_authority = [[Carolus Linnaeus|Linnaeus]], 1758
}}
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
'''Odam''' yoki '''inson''', shuningdek '''
O.ning hayvonlardan farqi. Zoologiya sistemasiga koʻra, hozirgi
O.
O.ning kelib chiqishi va tarixiy rivojlanishi toʻgʻrisida turli fikrlar va nazariyalar mavjud. O. bilan bogʻliq qad. rivoyatlar va qad. diniy kitoblarga koʻra, Odamato va Momohavo Yer yuzidagi dastlabki odamlar boʻlgan. Zardushtiylik dinida O. tabiatning bir boʻlagi, unda vujudga kelgan va yana unga qaytadi dey-iladi. Islom diniga koʻra, xudo "oʻzining eng erka va erkin bandasini tiriklik olamiga sardor qilib yuborgan", yaʼni O.ni loydan oʻzining yerdagi oʻrin-bosari (xalifasi) sifatida yaratib, unga oʻz ruhidan jon ato etgan, unga akl-idrokbergan.Tabiiyot fanlarining rivojlanishi bilan O. ning paydo boʻlishi toʻgʻrisida ilmiy fikrlar paydo boʻla boshladi. Fransuz olimi J.Lamark birinchi boʻlib O.ning paydo boʻlishini umumiy tarzda tushuntirib berdi. Uning fikricha, O. daraxtda yashashdan yerda yurishga oʻtgan maymunsimon ajdodlardan kelib chiqqan. Ingliz olimi Ch.Darvin odamning paydo boʻlishi muammosini evolyusion nuktai nazardan talqin qilib, O. bilan odamsimon maymunlar uzoq umumiy ajdodga ega ekanligini koʻrsatib berdi. Uning fikricha, antropogenezda ham biologik omillar, yaʼni yashash uchun kurash, irsiy oʻzgaruvchanlik va tabiiy tanlanish amal qiladi. Lekin, koʻpchilik olimlarning fikricha, antropogenezda biologik omillar bilan bir qatorda ijtimoiy omillar (ijtimoiy hayot, ijtimoiy mehnat), ayniq-sa, uning soʻnggi bosqichlarida katta ahamiyatga ega boʻlgan.
Qator 29:
Antropogenezda ijtimoiy hayot katta ahamiyatga ega boʻlgan. O. ajdodlari azaldan tuda boʻlib yashashgan. Qoʻl mehnat organiga aylana borishi bilan ular jamoa boʻlib yashashga oʻtishgan, yaʼni birgalikda ovga chiqishgan, oʻzlarini himoya qilishgan; bolalarini tarbiyalashgan, ularga hunar oʻrgatishgan. Olovning kashf qilinishi, ovqatni pishirib yeyilishi O. jagʻ suyaklari va chaynash muskullari vaznini kamaytirib, jagʻlarning harakatlanishini osonlashtirgan, nutqning rivojlanishi uchun imkon yaratgan. Maʼnoli nutqning paydo boʻlishi esa O. tafakkurini kengaytirgan; O.lar oʻrta-sidagi oʻzaro munosabatlarning tezla-shuviga olib kelgan. Bu jarayonlar tufayli, bosh miyaning vazni, katta yarim sharlar poʻstloq qismining sa-thi ortgan, natijada ong , tafakkur va nutq rivojlangan. Taxminlarga koʻra, dastlabki O.lar bundan 1—2 mln. yil ilgari, hozirgi O. bundan 40 ming yil ilgari paydo boʻlgan.
O.
Hozirgi odamlar (kromanonlar)ning dastlabki vakillari bundan 30—40 ming yil avval paydo boʻlgan. Ular dastlab Fransiya jan.dagi Kro-Manon qish-logʻidagi gʻordan topilgan. Kromanonlar boʻyining bal. (180 sm), miya qutisi hajmining kattaligi (160 sm³), pesho-nasining keng va tik boʻlishi, qosh usti boʻrtigʻining boʻlmasligi, iyagining rivojlanganligi bilan sinantrop va pi-tekantroplardan farq qiladi. Ular urugʻ va jamoa boʻlib yashagan; boshpana qurishni, hayvonlar terisidan kiyim tikishni bilishgan; nutki rivojlangan. Kromanonlar hozirgi O.lar bilan birga aklli O. turiga kiradi.
| |||