|
'''Yalpiz''' — [[labguldoshlar]] [[oila (biologiya)|oila]]siga mansub [[koʻp yillik oʻtlar|koʻp yillik oʻtsimon oʻsimliklar]] [[turkum]]i, [[dorivor oʻsimliklar|dorivor]] va efirmoyli oʻsimlik. Shim. yarim sharning iliq iqlimli mintaqalarida 20—25 [[tur (biologiya)|tur]]i tarqalgan. [[Yevropa]] mamlakatlari, [[AQSH]], [[Ukraina]], [[Belorussiya]] va Shimoliy [[Kavkaz]]da Ya.ning taxir (achchiq) Ya. va jingalak Ya., [[Xitoy]], [[Hindiston]], [[Braziliya]] va boshqalar mamlakatlarda dalayoki suv Ya. turlari ekiladi. [[Oʻzbekiston]]da 4 turi: suv Ya., osiyo Ya.i, taxir (achchiq) Ya. va jingalak Ya. yovvoyi holda oʻsadi, [[Poya]]si tik shoxlangan, boʻyi 25—100 sm gacha, [[barg]]lari qarama-qarshi joylashgan, rombsimon, nashtarsimon yoki tuxumsimon, [[gul]]lari chala soyabonsimon toʻpgulga yigʻilgan, binafsharang . May—okt.da gullaydi. Ya. yorugʻsevar, namsevar oʻsimlik. Barglarida 2,5— 3 %, gullarida 4—6 %, poyasida 0,3 % [[mentol]] (validolning tarkibiy qismi)ga boy boʻlgan efir moyi, shuningdek, flavonoidlar, vitaminlar, oshlovchi moddalar bor. Tibbiyotda Ya. bargidan tayyorlangan tindirma (nastoyka) va damlamasidan koʻngil ayniganda hamda oʻt haydovchi vosita sifatida foydalaniladi. Barglari va poyasidan olingan yalpiz moyi parfyumeriya, oziq-ovqat sanoatida va tibbiyotda, bahorda yangi chiqqan barglari oshkoʻk sifatida ishlatiladi. Vegetativ (bahorda ildizini boʻlib ekish) yoʻli bilan koʻpaytiriladi. Oʻzbekistonniig barcha viloyatlarida nam yerlarda, ariq va daryo boʻylarida oʻsadi.
{{stub}}
|
