|
natbuodebommaviy axborot vositalariningnashrbosmashakllariga aytiladinatbuotgagazetajurnalalmanaxlar kiradi
'''Matbuot''' deb [[ommaviy axborot vositalari]]ning [[nashr|bosma]] shakllariga aytiladi. Matbuotga [[gazeta]], [[jurnal]], [[almanax]]lar kiradi.
'''Matbuot'''Vot —tomonidan barchaqoʻshilgan matn boshimatbuotbarcha bosma mahsulotlar majmui; tormajmuitor maʼnoda davriy nashrlar, asosan, gazetaasosangazeta va jurnallarni ifodalaydi( sinonimi – pressa). M. ijtimoiysinonimipressamijtimoiy ongning oʻtkir va taʼsirchan vositasi sifatida kishilik jamiyatiga doimiy va faol taʼsir koʻrsatadi, jamoatchilik fikrini shakllantiradi, ommashakllantiradiomma ongiga muayyan qarashlarni singdirishda qudratli gʻoyaviy omil hisoblanadi. M. jamiyat hayotini turli (ijtimoiysiyosiy, iqtisodiy-ishlab chiqarish,turliijtimoiysiyosiyiqtisodiyishlab ilmiytexnikaviychiqarishilmiytexnikaviy va boshqalar ) yoʻnalishlarda yoritadi. ▼
M. 15-asrning oʻrtalaridamasrning Yevropadaoʻrtalaridayevropada tarkib topgan, qariyb 5 a. mobaynida (ommaviymobaynidaommaviy axborot vositalarining boshqa turlari – radioeshittirishturlariradioeshittirish va televideniye paydo boʻlguniga qadar) kishilararo ommaviy muloqotning , bilim va gʻoyalar tarqatishning asosiy vositasi sanalgan. Dastlabki bosma nashrlar kitob, risolakitobrisola va varaqalardan iborat boʻlgan, 17-asrning17asrning boshlarida gazetalar, keyinroq esa jur.lar tashkil topdi; 19-asrning oʻrtalarida matbuot agentliklari vujudga kela boshladiboshladiqarang (qarang [[Informatsiyeyinformatsiyey agentlik ]]). 20-asrda20asrda ommaviy axborotning radioeshittirish va televideniye singari turlarining paydo boʻlishi va taraqqiy qilishiga qaramay , M.m hamon kishilik jamiyatidagi oʻz oʻrni va mavqeini to-bora kengaytirib borayapti, ijtimoiysiyosiy hayot va faoliyatning hamma tomonlariga doimiy va samarali taʼsir koʻrsatayapti. Butunkoʻrsatayaptibutun dunyoda M.ning muttasil keng tarqalib borayotgani buning isbotidir .▼<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn boshi -->
Tarixiy rivojlanish jarayonida M.ning xususiy shaxslar,shaxslarijtimoiy ijtimoiyguruhlarsiyosiy guruhlar (siyosiy oqimlar, partiyalar,oqimlarpartiyalar kasaba uyushmalari, madaniy-maʼmuriyuyushmalarimadaniymaʼmuriy tashkilotlar va boshqalar),boshqalarhissadorlik hissadorlik jamiyatlari, hukumatjamiyatlarihukumat muassasalari va boshqa tomonidan taʼsis etilgan va ularning maqsadlariga xizmat qilgan qator turlari vujudga keddi. M. qaror topgan dastlabki paytlarda Yevropada cherkov diniy mafkurani targʻib qilishda bosma kitoblardan, varaqalardan keng foydalandi. Jamiyat maʼnaviy hayotiga cherkov taʼsirining tobora cheklanishi zaminida dunyoviy M. tarkibmtarkib topdi va keng rivojlana boshladi. Ilgʻor ijtimoiy tuzum, demokratik tartiblar oʻrnatish uchun kurashda taraqqiy-parvar M.ning xizmati katta boʻldi. ▼▲'''Matbuot''' — barcha bosma mahsulotlar majmui; tor maʼnoda davriy nashrlar, asosan, gazeta va jurnallarni ifodalaydi(sinonimi – pressa). M. ijtimoiy ongning oʻtkir va taʼsirchan vositasi sifatida kishilik jamiyatiga doimiy va faol taʼsir koʻrsatadi, jamoatchilik fikrini shakllantiradi, omma ongiga muayyan qarashlarni singdirishda qudratli gʻoyaviy omil hisoblanadi. M. jamiyat hayotini turli (ijtimoiysiyosiy, iqtisodiy-ishlab chiqarish, ilmiytexnikaviy va boshqalar) yoʻnalishlarda yoritadi.
Oʻzbekistonda masrningyarmida tarkib topdi. Toshkentda 1870 yilda oʻlkadagi mustamlakachi hukmronlar tashkil etganturkestanskiye vedomostivaturkiston viloyatining gazetinarkaziyosiyodagi mning ilk namunalari hisoblanadi. Turkistonda dastlabki taraqqiyparvar milliy gazetalar 1905–07 yillardan faoliyat koʻrsata boshladitaraqqiyzurshid", shuhrat va boshqalarularning yoʻlini 20-asrning oʻn yilligida chop etilgansadoiturkistonsadoi Fargʻonanajotgazetalarioyinajurdavom ettirdinilliy nashrlar Turkistonni savodlimarifatli taraqqiyotga erishganobod mustaqil diyorga aylantirish gʻoyalarini targʻib qildilaryildansoʻngsobiq SSSR tarkibidagi barcha ittifoqdosh respublikalarda boʻlganidek, Oʻzbekistonda ham yangi siyosiy yoʻnalishdagi partiyasovet matbuotining koʻp tarmoqli tizimi qaror topdi. Umumdemokratik qoidalarga zid ravishda M.ning shakllanishi va rivojlanish jarayoni yakkapartiyaviylik kommunistik partiyaning mutlaq yakkahokimligi sharoitida kechdgazjur.lar, kitoblar qiyofasiyoʻnalishi shu hukmron partiya rahbariyati koʻrsatmalari asosida belgilandi.
▲M. 15-asrning oʻrtalarida Yevropada tarkib topgan, qariyb 5 a. mobaynida (ommaviy axborot vositalarining boshqa turlari – radioeshittirish va televideniye paydo boʻlguniga qadar) kishilararo ommaviy muloqotning , bilim va gʻoyalar tarqatishning asosiy vositasi sanalgan. Dastlabki bosma nashrlar kitob, risola va varaqalardan iborat boʻlgan, 17-asrning boshlarida gazetalar, keyinroq esa jur.lar tashkil topdi; 19-asrning oʻrtalarida matbuot agentliklari vujudga kela boshladi (qarang [[Informatsiyey agentlik]]). 20-asrda ommaviy axborotning radioeshittirish va televideniye singari turlarining paydo boʻlishi va taraqqiy qilishiga qaramay, M. hamon kishilik jamiyatidagi oʻz oʻrni va mavqeini to-bora kengaytirib borayapti, ijtimoiysiyosiy hayot va faoliyatning hamma tomonlariga doimiy va samarali taʼsir koʻrsatayapti. Butun dunyoda M.ning muttasil keng tarqalib borayotgani buning isbotidir.
▲Tarixiy rivojlanish jarayonida M.ning xususiy shaxslar, ijtimoiy guruhlar (siyosiy oqimlar, partiyalar, kasaba uyushmalari, madaniy-maʼmuriy tashkilotlar va boshqalar), hissadorlik jamiyatlari, hukumat muassasalari va boshqa tomonidan taʼsis etilgan va ularning maqsadlariga xizmat qilgan qator turlari vujudga keddi. M. qaror topgan dastlabki paytlarda Yevropada cherkov diniy mafkurani targʻib qilishda bosma kitoblardan, varaqalardan keng foydalandi. Jamiyat maʼnaviy hayotiga cherkov taʼsirining tobora cheklanishi zaminida dunyoviy M. tarkib topdi va keng rivojlana boshladi. Ilgʻor ijtimoiy tuzum, demokratik tartiblar oʻrnatish uchun kurashda taraqqiy-parvar M.ning xizmati katta boʻldi.
Oʻzbekistonda M. 19-asrning 2-yarmida tarkib topdi. Toshkentda 1870 yilda oʻlkadagi mustamlakachi hukmronlar tashkil etgan "Turkestanskiye vedomosti" va "Turkiston viloyatining gazeti" Markaziy Osiyodagi M.ning ilk namunalari hisoblanadi. Turkistonda dastlabki taraqqiyparvar milliy gazetalar 1905–07 yillardan faoliyat koʻrsata boshladi ("Taraqqiy", "Xurshid", "Shuhrat" va boshqalar). Ularning yoʻlini 20-asrning 2-oʻn yilligida chop etilgan "Sadoi Turkiston", "Sadoi Fargʻona", "Najot" gazetalari, "Oyina" jur. davom ettirdi. Milliy nashrlar Turkistonni savodli, maʼrifatli, taraqqiyotga erishgan, obod, mustaqil diyorga aylantirish gʻoyalarini targʻib qildilar.
1917 yildan soʻng , sobiq SSSR tarkibidagi barcha ittifoqdosh respublikalarda boʻlganidek, Oʻzbekistonda ham yangi siyosiy yoʻnalishdagi partiyasovet matbuotining koʻp tarmoqli tizimi qaror topdi. Umumdemokratik qoidalarga zid ravishda M.ning shakllanishi va rivojlanish jarayoni yakkapartiyaviylik – kommunistik partiyaning mutlaq yakkahokimligi sharoitida kechdi. Gaz., jur.lar, kitoblar qiyofasi, yoʻnalishi shu hukmron partiya rahbariyati koʻrsatmalari asosida belgilandi.
Istiqlol tufayli Oʻzbekiston M.i taraqqiyotida ham sifat jihatidan butunlay yangi – demokratik rivojlanish bosqichi boshlandi. Endilikda tashkilotlar, partiyalar, uyushmalar, ayrim jamoalar, fuqarolar ham M. nashrlarini taʼsis etish huquqiga ega boʻldilar. Mamlakatda matbuot erkinligitl taʼminlashga imkoniyat yaratila borildi. Ommaviy axborot vositalarining normal faoliyat koʻrsatishi uchun shart-sharoit yaratish, ularni nashr etish va tarqatish bilan bogʻliq moliyaviy va texnik masalalarni yechishda, ijodkorlarning demokratik jarayonda faol ishtirok etishi uchun amaliy yordam koʻrsatish maqsadida OʻzR ommaviy axborot vositalarini demokratlashtirish va qoʻllab-quvvatlash ijtimoiysiyosiy jamgʻarmasi tashkil qilindi (1996 yil 30 avgust). Bu jamgʻarma ommaviy axborot vositalari vakillarining mustaqil, oʻzoʻzini boshqaruvchi, hukumatga qarashli boʻlmagan tashkiloti hisoblanadi.
Oʻzbekiston Respublikasining "[[No[[shirlik]]Respublikasiningnoshirlik faoliyati toʻgʻrisida" (1996 yil 30 avg .), "Ommaviytoʻgʻrisidayiommaviy axborot vositalari toʻgʻrisida" (1997toʻgʻrisida1997 yil 26 dek.), "[[Ju[[rnal]]istlikdekurnaistlik faoliyatini himoya qilish toʻgʻrisida" (1997toʻgʻrisid1997 yil 24 apr.), "Axborotaproxborot olish kafolatlari va erkinligi toʻgʻrisida" (1997toʻgʻrisid yil 24 apr.) qonunlariapqonunlari qabul qilinishi Oʻzbekiston M.ini taraqqiyotida muhim rol oʻynadi.
Oʻzbekiston M.imi ishiga umumiy rahbarlik qilib kelgan OʻzR Davlatoʻzrdavlat matbuot qoʻmitasiqmitasi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining "Matbuot va axborot sohasida boshqaruvni takomillashtirish toʻgʻrisida" farmoni (2002 yil 3 iyul) gafarmonyiliyulga binoan Oʻzbekiston Respublikasi Matbuot va axborot agentligi etib qayta tashkil etildi. Shunga muvofiq, Qoraqalpogʻiston Respublikasi Matbuot va axborot agentligi, viloyatagentligiviloyat hokimliklari xuzurida matbuot va axborot hududiy boshqarmalari tuzildi. Mazkur islohot mamlakat ijtimoiy hayotini demokratlashtirish va erkinlashtirish sharoitida respublika aholisining axborotga boʻlgan talab-ehtiyojlarini yanada toʻliqroq qondirish, ommaviy axborot vositalari, noshirlik ishlari va matbaachilikni keng koʻlamda rivojlantirishga koʻmaklashish, axborot xizmatlarining zamonaviy bozorini shakllantirish yoʻlida oddinga tashlangan katta qadam boʻldi .▼
Oʻzbekiston M.m mahsulotlari (bosmamahsulotlaribosma nashrlar) davriy va davriy boʻlmagan nashrlarga boʻlinadi. Davriyboʻlinadidavriy nashrlar ga gazeta, jur., jurnalgazetajurjurnal tipidagi nashrlar (byulletenlarnashrlarbyulletenlar, ilmiy axborotlar va boshqalar ); davriy boʻlmagan nashrlarga kitob, risola, bosma fafik mahsulotlar va shahrik. kiradi. Bular ham, oʻz navbatida, bir qancha turlarga – umumsiyosiy va ixtisoslashgan; muassisligiga koʻra – hukumat idoralari, xalq harakatlari, partiyalar, uyushmalar, jam-gʻarmalar.tijorat, diniy tashkilotlar va boshqalarning gazetalari; hududiy yunalishga qarab – markaziy (mamlakat miqyosida), viloyat, shahar, tuman, quyi M. organlari (qarang [[Kup tirajli gazeta]]) boʻladi. Bozor iktisodiyoti sharoitida reklamatijorat, xususiyreklamatijoratxususiy gazetalar yuzaga keldikeldiyana (yana q. [[Gazeta]])qgazeta. ▼▲Oʻzbekiston M.i ishiga umumiy rahbarlik qilib kelgan OʻzR Davlat matbuot qoʻmitasi Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining "Matbuot va axborot sohasida boshqaruvni takomillashtirish toʻgʻrisida" farmoni (2002 yil 3 iyul) ga binoan Oʻzbekiston Respublikasi Matbuot va axborot agentligi etib qayta tashkil etildi. Shunga muvofiq, Qoraqalpogʻiston Respublikasi Matbuot va axborot agentligi, viloyat hokimliklari xuzurida matbuot va axborot hududiy boshqarmalari tuzildi. Mazkur islohot mamlakat ijtimoiy hayotini demokratlashtirish va erkinlashtirish sharoitida respublika aholisining axborotga boʻlgan talab-ehtiyojlarini yanada toʻliqroq qondirish, ommaviy axborot vositalari, noshirlik ishlari va matbaachilikni keng koʻlamda rivojlantirishga koʻmaklashish, axborot xizmatlarining zamonaviy bozorini shakllantirish yoʻlida oddinga tashlangan katta qadam boʻldi.
Jurlar mohiyatiga kora ijtimoiysiyosiy va ijtimoiyiqtisodiy, adabiybadiiytabiiy-ilmiyqishloq xoʻjaligiga oid va shahrikyunalishiga qarabbolalar,yoshlarxotinqizlar va boshqa nashrlarga boʻlinadimuassisligiga koʻrahukumat idoralarinodavlat tashkilotlaxususiy jurlar ham chiqmoqdayanaqJurnal
Kitob mahsulotlari maqsadiga qarab – ommaviysiyosiy adabiyot,adabiyotbadiiy badiiyadabiyotilmiy adabiyot,adabiyotilmiyommaviy ilmiy adabiyotadabiyotdarslik, ilmiy-ommaviy adabiyot, darslik, maʼlumotnoma adabiyoti va shahrik.gashahrikga boʻlinadi (yanaboʻlinadiyana q. Kitob). MamlakatdaKitobnamlakatda bozor iktisodiyoti talablaridan kelib chiqib, keng ommaga zarur boʻlgan, haridorgir kitoblar nashr etadigan nashriyotlar tizimi yuzaga keldikeldiyana (yanaqnoshirliktaraqqiygazetaning 1soni chiqqan 27 iyun906sanasi Oʻzbekistondanatbuot va ommaviy axborot q.vositalari [[No[[shirlik]]).xodimlari kuni sifatida nishonlanib keladi (1993 yildan▼▲Oʻzbekiston M. mahsulotlari (bosma nashrlar) davriy va davriy boʻlmagan nashrlarga boʻlinadi. Davriy nashrlar ga gazeta, jur., jurnal tipidagi nashrlar (byulletenlar, ilmiy axborotlar va boshqalar); davriy boʻlmagan nashrlarga kitob, risola, bosma fafik mahsulotlar va shahrik. kiradi. Bular ham, oʻz navbatida, bir qancha turlarga – umumsiyosiy va ixtisoslashgan; muassisligiga koʻra – hukumat idoralari, xalq harakatlari, partiyalar, uyushmalar, jam-gʻarmalar.tijorat, diniy tashkilotlar va boshqalarning gazetalari; hududiy yunalishga qarab – markaziy (mamlakat miqyosida), viloyat, shahar, tuman, quyi M. organlari (qarang [[Kup tirajli gazeta]]) boʻladi. Bozor iktisodiyoti sharoitida reklamatijorat, xususiy gazetalar yuzaga keldi (yana q. [[Gazeta]]).
Oʻzbekiston M.igamiga doyr masalalar asosan "Oʻzbekistonozbekiston matbuoti" jur. idamatbuotijurida yoritiladi. ▼
Jur.lar mohiyatiga koʻra – ijtimoiysiyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy, adabiybadiiy, tabiiy-ilmiy, qishloq xoʻjaligiga oid va shahrik.; yunalishiga qarab – bolalar, yoshlar, xotinqizlar va boshqa nashrlarga boʻlinadi. Muassisligiga koʻra – hukumat idoralari, nodavlat tashkilotlar, xususiy jur.lar ham chiqmoqda (yana. q. [[Ju[[rnal]]).
▲Kitob mahsulotlari maqsadiga qarab – ommaviysiyosiy adabiyot, badiiy adabiyot, ilmiy adabiyot, ilmiy-ommaviy adabiyot, darslik, maʼlumotnoma adabiyoti va shahrik.ga boʻlinadi (yana q. Kitob). Mamlakatda bozor iktisodiyoti talablaridan kelib chiqib, keng ommaga zarur boʻlgan, haridorgir kitoblar nashr etadigan nashriyotlar tizimi yuzaga keldi (yana q. [[No[[shirlik]]).
"Taraqqiy" gazetaning 1soni chiqqan 27 iyun (1906) sanasi Oʻzbekistonda Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlari kuni sifatida nishonlanib keladi (1993 yildan).
▲Oʻzbekiston M.iga doyr masalalar asosan "Oʻzbekiston matbuoti" jur. ida yoritiladi.
== Adabiyot ==
|
