|
'''Xristianlik''' - jahonda keng tarqalgan dinlardan biri. Yevropa, Amerika mamlakatlarida, Avstraliyada, faol missionerlik xarakati natijasida Afrika, Yakin Sharqda va Uzoq Sharqning birnecha mintaqalarida keng yoyilgan. Jahonda bu dinga taxminan 2 mlrd. kishi eʼtiqod qiladi. X.ningXristianlikning asosiy goyasig'oyasi xudo xudoodamodam — Iisus Xristos ([[Iso Masih]]; q. Iso) haqidagi rivoyatlar bilan bogʻliq. X.Xristianlik taʼlimotiga kura, Xudo yagona, lekin u [[muqaddas uchlik]] (troitsa)<nowiki/>da namoyon buladibo'ladi. Iso kelajakda tiriklar va oʻliklar ustidan hukm chiqarish uchun oxirat kuni yerga qatib keladi. Uning oʻgitlariga, vasiyatlariga amal qilganlar, hayot mashaqqatlariga u kabi bardosh berganlargina narigi dunyoda ajr (mukofot) ga erishadilar. X.ningXristianlikning aqidalari, eʼtiqod talablari, huquqiy va axloqiy normalari, cheklash va takiklaritaqiqlari Bibliya va boshqa mukaddas kitoblarda oʻz ifodasini topgan. X. Xristianlik 1-asrning 2-yarmida Rim imperiyasining sharqiy qismida yashovchi yahudiylar oʻrtasida paydo boʻlgan. Ilk X.Xristian dastlab iudsshzmdtfetishizmdan ajralib chiqqan. Sharq dinlariga xos ayrim tasavvurlar ham unda oʻz ifodasini topgan. Xristian jamoalarining ijgimoiyijtimoiy tarkibi vaqt utishi bilan ruhoniylar (klir) va oddiy jamoa aʼzolari (miryan)gaaʼzolariga boʻlingan. AyrimayrimAyrim-ayrim jamoalar oʻrtasidagi aloqalarning mustahkamlanishi yepiskop boshliq cherkovnyangcherkovining tarkib topishiga olib keldi. Cherkov katta boylik toʻplab, siyosiy kuchga aylanib borgan. Dastlab xristianlarni taʼqib etgan Rim imperatorlari keyinchalik X.Xristian tarafdorlari boʻldilar. 4-asrda X.Xristianlik Rim imperiyasida mavjud ijtimoiy tuzum va uning tartiblarini himoya qiluvchi davlat diniga aylandi. Rim imperiyasining garbiyg'arbiy va sharqiy qismidagi oʻziga xos tarixiy taraqqiyot X.Xristian cherkovini ikkiga: katolitsizmkatolik (imperiyaning gʻarbiy qismi) va pravoslaviyempravoslav (sharqiy qismi) boʻlinishiga olib keldi. X.ningXristianlikning bu boʻlinishi 1054 yilda rasman eʼtirof etilgan boʻlsada, biroq bu jarayon 13-asrning boshlarida tugallangan. 16-asrda Reformatsiya natijasida Yevropadagi kagorqator cherkovlar katolitsizmdankatolikdan ajralib chiqib, X.ningXristianlikning uchinchi asosiy oqimi — protestantizmprotestav yuzaga keddikeldi. 19-asrning oxirida xristian cherkovlarining missionerlik faoliyati kuchaydi.
Mil.ning boshlaridayoq X.Xristianlik Markaziy Osiyo, ayniqsa, Marv va Baqtriyada keng tarqalgan edi. Ana shu davrda xristianlarning Markaziy Osiyoda mavjud boʻlganini cherkov, monastir, X.kaXristianlikka oid buyum, qabrtosh hamda tanga kabi tarixiy ashyoviy dalillar isbotlaydi. Arablar bu hududni egallaganidan soʻng xristian jamoalarining faoliyati toʻxtagan. X.ningXristianlikning Turkiston oʻlkasida keyingi paydo boʻlishi 19-asrning 40-yillariga toʻgʻri keladi. Oʻrta Osiyoda muqim pravoslav cherkovlarining birinchisi 1847 yilda Sirdaryo viloyatidagi Raim istehkomida qurildi. Shundan keyin Avliyoota (1866), Julek va Marki (1866), Turkiston (1866), Chinoz (1868), Oʻratepa (1867) istehkomlari, Toshkent (1865), Chimkent (1868), Jizzaxda (1866) pravoslav jamoalari tashkil qilinib, ularda doimiy harbiy ruhoniylar faoliyat olib bordilar. Soʻngra Zarafshon okrugiga qarashli Samarkand va Kattaqoʻrgʻonda ham jamoalar shakllandi. 1871 y.-yil Rossiya imperatorining farmoniga binoan, Turkiston yeparxiyasi tashkil etilib, uning markazi Verniy (hozirgi Olmaota) shahrida joylashdi. 20-asr boshlariga kelib Turkistonda 306 pravoslav cherkovi bor edi. Bundan tashqari, oʻlkada 10,1 ming staroobryadchilar, 8,2 ming lyuterchilar, 7,8 ming katolik, 26 ming yaxudochilar, 17,1 mingga yaqin boshqa dinga mansub kishilar istiqomat qilar edi. 1916 y. oxiriga kelib yeparxiya markazi Toshkentga koʻchiriddi. Bu vaqt Toshkentda 16 ta cherkov faoliyat koʻrsatar edi. 1936 yilda Rus Pravoslav cherkovi Patriarxining qaroriga asosan, yeparxiya Toshkent va Oʻrta Osiyo hamda Olmaota va Qozogʻiston yeparxiyasi nomi bilan 2 ga ajratidsi. Toshkent va Oʻrta Osiyo yeparxiyasi tasarrufiga Oʻzbekistondan tashqari Qirgʻiziston, Tojikiston va Turkmanistondagi rus pravoslav cherkovlari xam kiradi. Hozirgi kunda Oʻzbekistonda X.ningXristianlikning turli oqimlariga mansub dindorlar yashaydi.
<!-- Bot tomonidan qoʻshilgan matn oxiri -->
'''Xristian dini''' — dunyoda eng keng tarqalgan [[din]]iy eʼtiqod. Eng koʻp sonli [[Rim Katolik]]laridir, keyin [[Provoslav]]lar, xozirga kelib yana boshqa oqim [[Pentecostallar]] ham ommaviylashayapti{{fact}}ommaviylashayapdi.
[[Islom dini]] kirib kelishidan avval Oʻrta Osiyoga [[Iso Masih]] taʼlimoti baziba'zi bir [[Yevropa]] mamlakatlaridan oldin yetib kelgan ({{havola}}).
Qoʻshimcha axborot: [http://www.tashkent.uz/content.htm?short_name=/articles/society/religion/history_of_religion] {{Webarxiv|url=https://web.archive.org/web/20041225111853/http://www.tashkent.uz/content.htm?short_name=%2Farticles%2Fsociety%2Freligion%2Fhistory_of_religion |date=2004-12-25 }}
{{OʻzME}}
|
