Ural tillari: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
k (via JWB) |
||
Qator 1:
[[Fayl:Uralic languages ( ALL LANGUAGES ).png|thumb|Ural tillari]]
'''Ural tillari''' — [[Fin-ugor tillari|finn-ugor tillari]] va [[samodiy tillari]] oilalarini oʻz ichiga olgan yirik til birlashmasi; mazkur til oilalarini baʼzi olimlar til guruhlari deb xisoblaydilar; ularning qarindoshligi esa fin olimi E. Setalya tomonidan isbotlangan. Ural tillari ancha katta hududda:
Ural tillari 2 ta katta tarmoqqa (oilaga): finugor tillari va samodiy tillariga boʻlinadi. Finugor tillari, oʻz navbatida, 5 guruhga ajraladi; 1) boltiqboʻyifin guruhida fin, ijor, karel va veps tillari shim. guruhchani, eston, vod, liv tillari jan. guruhchani tashkil etadi; 2) volga guruhi — mariy tili (barcha lahjalari bn), mordva tillari (erzyamordva, mokshamordva); 3) perm guru hi — udmurt, komiziryan, komipermyak tillari; 4) ugor guruhi — xanti va mansi tillari, venger tili; 5) saam guruhi — gʻarbiy va sharqiy lahjali saam tili. Samodiy tillari anʼanaviy tarzda 2 tarmoq yoki guruhga boʻlinadi: shim. — nenets, nganasan, ens tillari; jan. — selkup va (yaqinda yoʻqolgan) kamasin tili.
Qator 8:
Ural tillari oʻz kelib chiqishlaridagi umumiylikni koʻrsatuvchi belgilarni namoyon etadi: umumiy lugʻaviy qatlamlar, soʻz oʻzgartiruvchi va soʻz yasovchi qoʻshimchalarning shakliy yaqinligi, egalik suffikslarining mavjudligi, ishharakatning amalga oshishidagi davomiylik, koʻp martalilikni yoki oniylik, bir martalilikni bildiruvchi suffikslarning kupligi va boshqa Shu bilan birga, ayrim hozirgi Ural tillari sezilarli uziga xoslik bilan ajralib turadi: undosh fonemalar miqdori adabiy perm tillarida 26 taga yetsa, fin tilida ular boryugʻi 14 ta. Ural tillarida urgʻuning xususiyati ham bir xil emas: birinchi, oxirgi va undan oldingi boʻgʻinda bogʻliq holdagi urgʻular uchraydi. Unlilarga va diftonglarga boy boʻlgan tillar (mas, fin tili), shuningdek, turlituman undoshlari koʻp, lekin diftonglari oz bulgan tillar (perm tillari) ham bor. Kelishiklarning umumiy soni 3 tadan (xanti tili)23 tagacha (venger tili) yetadi. Oʻtgan zamon feʼllari tizimi tipologik jihatdan birbiriga uxshamaydi. Fin va eston tillaridagi utgan zamon tizimi latish tilidagi bilan bir xil boʻlsa, mariy va perm tillaridagi ayni shu tizim tatar va chuvash tillaridagiga oʻxshashdir. Nenets va mordva tillarida mayl tizimi rivojlangan boʻlsa, boshqalarida asosan shart mayli namoyon boʻladi. Koʻpchilik Ural tillarida inkor maxsus inkor feʼllari bn, mordva, ugor, venger va eston tillarida esa inkor yuklamasi orkali ifodalanadi.
Sintaksis sohasidagi tafovutlar ancha sezilarli. Boltiqboʻyifin, saam, venger, mordva va komiziryan tillarida hindevropa tillari — shved, nemis, rus tillarining
Ural tillari juda qad. yozma yodgorliklarga ega emas, qad. yozma yodgorliklar venger tilida 1200-
== Adabiyot ==
* Osnovi finnougorskogo yazikoznaniya. T. 13. M., 197476; Xaydu P., Uralskiye yaziki i narodi, per. s veng
|